«Στις φάμπρικες της Γερμανίας, και στου Βελγίου τις στοές, πόσα παιδιά σκληρά δουλεύουν, και κλαίνε οι μάνες μοναχές», τραγουδούσε ο Στέλιος Καζαντζίδης, σε στίχους Κώστα Βίρβου, κι όχι άδικα. Αλλωστε ο δρόμος για τη μετανάστευση εκατοντάδων χιλιάδων Ελλήνων, την εκμετάλλευση από Δυτικογερμανούς μεγαλοκεφαλαιούχους, είχε ανοίξει μέσω ...Βρυξελλών. Τρία χρόνια πριν τις 30/3/1960 και την υπογραφή μεταξύ των κυβερνήσεων Ομόσπονδης Δημοκρατίας της Γερμανίας και Ελλάδας, της διαβόητης «Σύμβασης Περί Επιλογής και Τοποθετήσεως Ελλήνων εργατών εις γερμανικάς επιχειρήσεις», είχε υπογραφεί στις 12/7/1957, η μεταξύ Ελλάδας και Βελγίου συμφωνία «περί μεταναστεύσεως Ελλήνων εργατών εις Βέλγιο προς απασχόλησιν εις ανθρακωρυχεία».

Η συμφωνία αυτή αποτέλεσε βάση για την επόμενη οργανωμένη, με διακρατική συμφωνία, μετανάστευση Ελλήνων εργατών. Τα όσα προέβλεπε στο χαρτί αποτύπωναν με τα μελανότερα χρώματα τον Γολγοθά που έπρεπε να ανέβουν οι Ελληνες μετανάστες παλεύοντας για το αύριο. Επίσης περιέγραφε τους παντοτινούς στόχους του μεγάλου κεφαλαίου για να αγοράζει πάμφθηνα την εργατική δύναμη: ελεγχόμενες ροές υγιών μεταναστών προκειμένου να βγάζουν τη δουλειά με τα κατώτερα μεροκάματα, χαφιέδες να επιτηρούν ακόμη και την ξεκούρασή τους, ατομικές συμβάσεις εργασίας ορισμένου χρόνου να συντηρούν την ανασφάλεια του εργαζόμενου, απόλυση στην πρώτη «απειθαρχία», διαχωρισμός/διάσπαση των εργατών και του εργατικού κινήματος σε ειδικευμένους/ανειδίκευτους, εκπαιδευτές/μαθητευόμενους, σκαφτιάδες/τεχνίτες.

Συγκεκριμένα η σύμβαση όριζε ότι ο Βέλγος διπλωματικός αντιπρόσωπος ενημέρωνε την ελληνική κυβέρνηση πόσους ακριβώς Ελληνες εργάτες ενέκρινε η βελγική κυβέρνηση για απασχόληση στα ανθρακωρυχεία «εις εργασίαν βάθους». Την εξαγωγή τόσων ακριβώς ενέκρινε η Αθήνα. Η πρόσληψή τους γινόταν «δι' ατομικής συμβάσεως εργασίας» ενώ οι αρμόδιες ελληνικές υπηρεσίες εφιστούσαν «ιδιαιτέρως την προσοχήν των υποψηφίων» ότι επρόκειτο για δουλειά «εις το βάθος ανθρακωρυχείου και ότι θα επιλέγονται μόνον οι καλής υγείας εργάται (...) Οι υποψήφιοι δεν θα δύνανται να είναι ηλικίας μικροτέρας των 23 ετών και μεγαλυτέρας των 35. Το τελευταίον τούτο όριον ηλικίας αυξάνεται εις 45 διά τους υποψηφίους τους έχοντες αποκτήσει πείραν υπογείου εργασίας εις ανθρακωρυχεία».

Στα κατά τόπους γραφεία επιλογής υποψηφίων που στήνουν οι ελληνικές αρχές, γιατροί τους οποίους «θα έχει ορίσει ή εγκρίνει η Ομοσπονδία Ιδιοκτητών Ανθρακωρυχείων του Βελγίου, θα ενεργούν την πρώτην ιατρικήν αυτών εξέτασιν». Οι κρινόμενοι υγιείς και ικανοί θα συγκεντρώνονται στον Πειραιά όπου «θα υποβάλλονται εις δευτέραν ιατρικήν εξέταση, ενεργούμενη υπό ιατρών τους οποίους θα έχει ορίσει η Ομοσπονδία Ιδιοκτητών Ανθρακωρυχείων του Βελγίου. Οι εκ των υποψηφίων τούτων κρινόμενοι υγιείς και ικανοί, θα υπογράφουν την ατομικήν σύμβασιν εργασίας και θα αναχωρούν διά Βέλγιον». Διευκρινίζεται ότι «αι δαπάναι επαγγελματικής επιλογής των υποψηφίων βαρύνουν την ελληνικήν κυβέρνησιν».

Στα ξένα πια, αν Ελληνας εργάτης διαρρήξει οικειοθελώς και αδικαιολογήτως την ατομική σύμβαση εργασίας του, καλείται να εμφανιστεί στη δημοτική αρχή του τόπου διαμονής του στο Βέλγιο, «ήτις θα του εκδώση φύλλον πορείας ισχύον 48 ώρας και υποχρεούν αυτόν να εγκαταλείψει το Βέλγιο». Η δημαρχία «οφείλει να εξακριβώσει αν ο εργάτης εγκατέλειψε την κοινότητα».

Ετσι κι αλλιώς με τη λήξη της δωδεκάμηνης σύμβασης εργασίας, ο Ελληνας εργάτης «δεν θα δύναται να παραμείνει εις το Βέλγιον ειμή μόνο υπό τον όρον να προσληφθεί εκ νέου ως ανθρακωρύχος βάθους διά συμβάσεως εργασίας». Ετσι εξασφάλιζαν υποταγμένους εργάτες, υπάκουους σε οποιαδήποτε εντολή εργοδοσίας και κυβερνήσεων, για να μην απολυθούν αλλά και για να τους ανανεωθεί η σύμβαση.

Αλωστε μόνο «ο Ελληνας εργάτης όστις θα έχει εργασθεί εις Βέλγιον κανονικώς και άνευ διακοπής επί πέντε έτη, θα λαμβάνει άδειαν ασκήσεως παντός επ' αντιμισθία επαγγέλματος της εκλογής του». Η πενταετία ισχύει και για τη σύζυγο και τα τέκνα του μετανάστη προκειμένου να πάρουν τέτοια άδεια. Οι συγγενείς του «προ της προθεσμίας ταύτης των πέντε ετών θα δύνανται να λάβουν άδειαν εργασίας Β περιορισμένης διάρκειας ενός έτους, εφόσον η αγορά εργασίας το επιτρέπει». Σημειωτέον ότι η οικογένειά του δεν μεταναστεύει όποτε θέλει στο Βέλγιο. Η βελγική κυβέρνηση είναι που εγκρίνει την εγκατάστασή της όταν κι αν ο Ελληνας εργάτης κριθεί ότι έχει κατάλληλο για την οικογένειά του οίκημα. «Εις ιδιαιτέρας περιπτώσεις θα είναι δυνατόν να επιτραπεί η εν Βελγίω εγκατάστασις των υπό του Ελληνος εργάτου συντηρουμένων ανιόντων».

Για τη στέγαση των εργατών «τα ανθρακωρυχεία θα οργανώσουν οικοτροφεία προοριζόμενα διά τους Ελληνας εργάτας, όταν ο αριθμός αυτών δικαιολογεί τούτο. Οι διευθύνοντες τα οικοτροφεία ταύτα θα εκλέγονται μεταξύ Ελλήνων ή Βέλγων γνωστών εις τον εργοδότην ως εντίμων προσώπων». Στα οικοτροφεία «τα υπνοδωμάτια θα θερμαίνονται καλώς αναλόγως της εποχής του έτους. Εκαστος εργάτης θα έχει εις την διάθεσίν του ερμάριον το οποίον θα δύναται να κλειδώνει, κλίνην με σούστα και στρώμα (αποκλειομένου του αχυρένιου), κλινοσκεπάσματα εις επαρκή αριθμόν και σινδόνια τα οποία θα αλλάσσονται δις του μηνός».

Πολυτέλειες που ο εργάτης τις πληρώνει κιόλας. «Η τιμή της πλήρους οικοτροφής συμπεριλαμβανομένης της στεγάσεως, του καθαρισμού των χώρων, της θερμάνσεως, της κανονικής καταναλώσεως ύδατος και ηλεκτρικού ρεύματος, της πλύσεως και της λευκάνσεως των σινδονίων (...) είναι περίπου 60 φράγκα ημερησίως».

Επιπλέον για να μη χαθεί η ...προίκα, λήγοντας η σύμβαση ο εργάτης «οφείλει να επιστρέψει εν καλή καταστάσει, λαμβανομένης υπόψιν της συνήθους φθοράς, τα έπιπλα και άπαντα τα σκεύη άτινα είχον τεθεί εις τη διάθεσίν του συμφώνως προς πίνακα του οποίου αντίγραφόν του παρεδόθη».

Συνημμένη στην ελληνοβελγική σύμβαση ως παράρτημά της ήταν η δωδεκάμηνη ατομική «σύμβασις εργασίας» που υπέγραφε ο Ελληνας εργάτης με τον Βέλγο εργοδότη του. Εκεί οριζόταν ότι «κατά την ανάληψιν εργασίας, ο εργάτης (...) θα δικαιούται μιας περιόδου κατατοπισμού εις την εργασίαν είκοσι και μιας τουλάχιστον εργασίμων ημερών και εν συνεχεία μιας περιόδου προσαρμογής τριών μηνών». Στην περίοδο κατατοπισμού θα πληρώνεται ως «ανειδίκευτος εργάτης βάθους» με 238,20 βελγικά φράγκα μεροκάματο. «Το αυτό» θα λαμβάνει και στην περίοδο προσαρμογής οπότε η εργασία του «θα συνίσταται εις πτυαρίσματα, φόρτωσιν και εκφόρτωσιν υλικού ή άλλας βοηθητικάς εργασίας». Ολοκληρώνοντας την περίοδο προσαρμογής, «ο εργάτης δύναται να αρχίσει την εκμάθησιν της κοπής. Εις την περίπτωσιν ταύτην θα λαμβάνει δι' ίσην εργασίαν αντιμισθίαν ίσην με την καταβαλλόμενην εις τους μαθητευόμενους εργάτας κοπής», ποσό κυμαινόμενο αναλόγως της «αποδόσεως εργασίας», της παραγωγικότητας του εργάτη.

Μετά και την περίοδο μαθητείας (επίτηδες στη σύμβαση που προέβλεπε ως και το κόστος «λευκάνσεως σινδονίων», δεν διευκρινίζεται πόσο διαρκεί) και μόνο τότε ο εργάτης φλεβός θα λαμβάνει το «κατώτατον όριον ημερομισθίου του εργάτου κοπής», 323,50 βελγικά φράγκα. Γενικά δουλεύει 11 μέρες το 15ήμερο και λαμβάνει 12 ημερομίσθια. Του αναγνωρίζεται δικαίωμα αργίας (δικαιολογημένης απουσίας) την 25η Μάρτη και 28η Οκτώβρη, αλλά δεν τις πληρώνεται.

Σε περίπτωση μόνιμης αναπηρίας εξαιτίας εργατικού ατυχήματος ο εργάτης και «ενδεχομένως» η οικογένειά του επαναπατρίζονται ως τον Πειραιά «δαπάναις του εργοδότου». Επίσης σε περίπτωση θανάτου του εργάτη οφειλομένου σε εργατικό ατύχημα, η οικογένειά του επαναπατρίζεται πάλι «δαπάναις του εργοδότου». Τους υποχρέωσε...

Ο εργοδότης μπορούσε να καταγγείλει τη σύμβαση προ της λήξης της αν ο εργάτης δεν συμμορφωνόταν στους όρους της σύμβασης «ή προς τους εσωτερικούς κανονισμούς της επιχειρήσεως», όπως και αν η «διαγωγή» του «είναι τοιαύτης φύσεως, ώστε να βλάπτει την ασφάλειαν ή την τάξιν και την πειθαρχίαν της εκμεταλλεύσεως».

Μάλιστα συνημμένο στην ατομική σύμβαση ξεχωριστό παράρτημα (άρα κάτι που επίσης υπέγραφε και τυπικά συναινούσε ο εργάτης) αναφερόταν σε βελγικό νόμο των αρχών του αιώνα (της 10/3/1900 «περί συμβάσεως εργασίας»). Ξεκαθάριζε ότι ο προϊστάμενος επιχείρησης μπορούσε να διώξει εργάτη «οσάκις ούτος καθίσταται ένοχος πράξεως κακοηθείας (...) ανηθίκων πράξεων (...) εκθέτει διά της απερισκεψίας του την ασφάλειαν του οίκου, της επιχειρήσεως ή της εργασίας (...) Και εν γένει οσάκις ούτος σοβαρώς παραβαίνει την εκπλήρωσιν των υποχρεώσεων τούτων σχετικών προς την τάξιν, την πειθαρχίαν εν τη επιχειρήσει και την εκτέλεσιν της συμβάσεως».