Η κρίση που ξέσπασε στην Τουρκία στα μέσα Φεβρουαρίου, καταβαραθρώνοντας την τουρκική οικονομία, δεν αλλάζει σε τίποτα τη γεωπολιτική στάση της Δύσης, παρ' όλη την ανησυχία που προκάλεσε για ένα νέο «ντόμινο» ανάλογο του ασιατικού. Προς το παρόν, οι ΗΠΑ και το ΔΝΤ δηλώνουν πως «στηρίζουν» την κυβέρνηση Ετζεβίτ με κάθε πιθανό τρόπο. Είναι ένα ερώτημα, πάντως, κατά πόσον η ακολουθούμενη πολιτική, δηλαδή η επανεπιβολή των όρων με τους οποίους η Τουρκία οδηγήθηκε στην εξαθλίωση του 1970 και του 1980, λόγω του υπέρογκου διεθνούς δανεισμού της, των απανωτών υποτιμήσεων της τουρκικής λίρας και της έκρηξης του πληθωρισμού, αποτελεί πράγματι «βοήθεια». Οσο για την «αφορμή» της κρίσης, το θέμα της διαφθοράς, που συνδέεται με το πάντα παρόν ζήτημα της διαπλοκής κράτους - παρακράτους - μαφίας στην Τουρκία, αυτό είναι κάτι που δεν εξηγείται με βάση τυπικές εγκληματολογικές θεωρίες, αφού πρόκειται για ένα κατεξοχήν πολιτικό θέμα.

«Πρέπει να απολύσω τους 4 από τους 10 υπαλλήλους μου. Είναι οικογενειάρχες. Είναι τρελό, είναι τραγικό. Αλλά δεν μπορώ να κάνω αλλιώς». Λουφτί Καντεμίρ, ιδιοκτήτης εμπορικού καταστήματος.

ΕΙΚΟΝΙΚΗ «ΑΝΑΠΤΥΞΗ»... Αποτελεί η οικονομική κρίση στη δίνη της οποίας περιδινίζεται η Τουρκία από την 19η Φεβρουαρίου προάγγελο μιας παγκόσμιας, κατά το ασιατικό «υπόδειγμα» του 1997; Στελέχη των επιφανέστερων διεθνών χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων μαζί με μια στρατιά αναλυτών προσπαθούν να πείσουν τους παράγοντες των «αγορών» πως δε συμβαίνει κάτι τέτοιο.

Αν και τα τουρκικά «συμπτώματα» παρουσιάζουν ομοιότητες με την ακολουθία γεγονότων που είχαν πρωτοεμφανιστεί στην Ταϊλάνδη (υπερχρέωση ή χρεοκοπίες τραπεζών, συν φόβοι πολιτικής αστάθειας => αύξηση επιτοκίων, χρηματιστηριακή αναμπουμπούλα, τροπή σε φυγή ξένου κεφαλαίου, εγκατάλειψη του συστήματος συναλλαγματικών ισοτιμιών => υποτίμηση νομίσματος, αύξηση πληθωρισμού, πολλαπλασιασμός διεθνών χρεών - φτου κι από την αρχή...), τα μεγέθη βρίσκονται σε εντελώς διαφορετική κλίμακα (η Νότιος Κορέα χρωστούσε κάπου 150 δισ. δολάρια όταν άρχισε η δική της τραπεζική κρίση, ενώ οι τουρκικές τράπεζες χρωστούν συνολικά κάπου 45 δισ.), κι η τουρκική οικονομία σχετικά «κλειστή», με διεθνείς αλληλεξαρτήσεις μάλλον «αμελητέες», με πιθανή εξαίρεση τα δάνεια των γερμανικών προς τις τουρκικές τράπεζες (κάπου 10 δισ. δολάρια).

Η τουρκική κρίση, υποστηρίζει μεταξύ πολλών άλλων η Σάρλοτ Ντένι στην εφημερίδα Guardian (26.02.2001) υπήρξε προϊόν «πανικού, όχι λογικής». Ωστόσο, η ίδια παραδέχεται ότι «είναι λίγο νωρίς για να πει κανείς ότι ο κίνδυνος έχει περάσει», τοποθετώντας πρώτη στον κατάλογο των χωρών, στις οποίες ενδέχεται να ξεσπάσουν ανάλογες «κρίσεις», όχι μια ευρωπαϊκή αλλά μια λατινοαμερικάνικη χώρα: την Αργεντινή.

Η γεωγραφική απόσταση δεν έχει τόση σημασία όση οι ομοιότητες: στην Αργεντινή το νόμισμα έχει προκαθορισμένη ισοτιμία, με βάση το δολάριο (στην Τουρκία ακολουθούνταν η λογική του «καλαθιού» δολαρίου και Ευρώ). Η χώρα έχει μεγάλα χρέη. Και, όπως συνέβη και στην περίπτωση της Τουρκίας, το 2000 και το 2001 παρακολούθησε την είσοδο κερδοσκοπικού χρηματιστικού κεφαλαίου, που έψαχνε για γρήγορα (υπερ)κέρδη. Το 1999 κι ως τις αρχές του 2000, κατά το βρετανικό περιοδικό TheEconomist (22.02.2001), ο δείκτης του Χρηματιστηρίου της Κωνσταντινούπολης είχε αυξηθεί κατά 650%. Και από την αρχή ως τον Αύγουστο του 2000 στο Τουρκικό χρηματιστήριο, σημείωνε ο Μάικ Κούσερ στο αμερικανικό περιοδικό BusinessWeek (25.8.2000) είχαν αγοραστεί μετοχές αξίας 4,5 δισ. δολαρίων. Αξιοσημείωτο, το ποσό που «έφυγε» από τη χώρα την πρώτη ημέρα της κρίσης, την 19η Φεβρουαρίου ήταν 5 δισ. δολάρια...

... ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΕΣ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ. Το σίγουρο είναι ότι το κόστος της κρίσης μετακυλίεται, ως συνήθως, στα λαϊκά στρώματα της γειτονικής χώρας, όπως και στις μικρομεσαίες επιχειρήσεις. Η υποτίμηση της λίρας που διακυμαινόταν στο 30%-40% κάτω από την προηγούμενη αξία της, η συνεπαγόμενη μείωση της αξίας των καταθέσεων στο εθνικό τουρκικό νόμισμα (βαρύ πλήγμα για τους μικροκαταθέτες...), οι αυξήσεις 10% στα καύσιμα που ανακοίνωσε το οικονομικό επιτελείο, η ανακοίνωση εκατοντάδων απολύσεων, το «κλείδωμα» των μισθών παρά την προεξοφλούμενη επιστροφή του πληθωρισμού σε ανεξέλεγκτα επίπεδα (δηλαδή στην πράξη η μείωσή τους κατά 40%-50%..), προκάλεσαν από απόγνωση μέχρι ανοιχτή οργή. Εφτασε ακόμη και η WashingtonPost (24.02.2001), μια αμερικανική εφημερίδα, που ποτέ δεν έκρυψε την ταύτισή της με την «κυρίαρχη οικονομική σκέψη» των καιρών μας και την απέχθειά της για τα κάθε μορφής εργατικά κινήματα (και που, φυσικά, δε διατηρεί καμιά σχέση με όρους όπως «ταξική ανάλυση», μην τρελαθούμε κιόλας) να γράψει ότι «η εργατική τάξη της Τουρκίας υποφέρει περισσότερο από την κρίση».

Στην προσπάθεια αντίδρασης των Τούρκων εργαζομένων, που κατέβηκαν για να διαδηλώσουν υπό την ομπρέλα της Συνομοσπονδίας των Συνδικάτων των Εργαζομένων στο Δημόσιο Τομέα (KESK), η πολιτικοοικονομική ηγεσία απάντησε με τον τρόπο που συνηθίζει: με αστυνομική βία και δεκάδες συλλήψεις.

Η πολιτική που ακολουθεί η κυβέρνηση του Μπουλέντ Ετζεβίτ, που έκανε δεκτές τις παραιτήσεις του Διοικητών της Κεντρικής Τράπεζας και του Θησαυροφυλακίου αναζητώντας αποδιοπομπαίους τράγους, προμηνύεται ακόμη χειρότερες θύελλες από αυτές που έχει υποστεί ο τουρκικός λαός στο πλαίσιο του «σταθεροποιητικού προγράμματος» του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου (ΔΝΤ) εδώ και δύο χρόνια. Σύμφωνα με τις πληροφορίες της εφημερίδας TurkishDailyNews (28.02.2001), σημαντικότερος στόχος της κυβέρνησης είναι να δανειστεί συνολικά 27 δισ. δολάρια (ναι!) από διεθνή χρηματοπιστωτικά ιδρύματα, πέρα από τα 11 δισ. που έχει ήδη συμφωνήσει με το ΔΝΤ, και αναζητεί δανειστές μέσω του G7. Υπήρξε μια «ενθαρρυντική» ένδειξη, η 5λεπτη τηλεφωνική συνομιλία του Αμερικανού Προέδρου Τζορτζ Ουόκερ Μπους με τον Μπουλέντ Ετζεβίτ τη βδομάδα που πέρασε στη διάρκεια της οποίας, σύμφωνα με την εφημερίδα TheNewYorkTimes (24.02.2001), ο νέος «πλανητάρχης» εξέφρασε τη στήριξή του για την «πολύτιμη όσο ποτέ» σύμμαχο των ΗΠΑ χώρα. Πάντως, έγραψε η WashingtonPost (23.02.2001), υπάρχουν αμφιβολίες σχετικά με το κατά πόσο η αμερικανική ηγεσία θα συνεχίσει να στηρίζει «πακέτα βοήθειας» και «προγράμματα σταθεροποίησης» στο διηνεκές μετά από μια σειρά αποτυχιών. Για την ώρα τα ταυτίζει με την «πολιτική σταθερότητα» στην Τουρκία. Αλλά...

«Μετά την απελευθέρωσή μου από τις φυλακές αντιλήφθηκα ότι το εμπόριο ναρκωτικών που έκανα εγώ δεν μπορούσε να συγκριθεί με το λαθρεμπόριο που έκανε το τουρκικό κράτος με τις ληστοσυμμορίες του». Χουσεΐν Μπαϊμπασίν, νονός της μαφίας.

ΚΡΙΣΗΣ ΑΦΟΡΜΗ... Ηταν η σύγκρουση του Προέδρου Αχμέντ Νετζντέτ Σεζέρ, μιας πολιτικής φυσιογνωμίας ελάχιστα γνωστής στο εξωτερικό -πρόκειται για τον πρώην πρόεδρο του Συνταγματικού Δικαστηρίου, που εκτός της παντελούς έλλειψης πρότερης πολιτικής δραστηριότητάς του μιλά μόνο τουρκικά-, με τον πρωθυπουργό Μπουλέντ Ετζεβίτ, που «προκάλεσε» την κρίση, στη συνεδρίαση του Συμβουλίου Εθνικής Ασφαλείας (ΣΑΕ), του μεικτού στρατιωτικοπολιτικού οργάνου που αποφασίζει τις τύχες της χώρας την 19η Φεβρουαρίου. Οι περισσότεροι Τούρκοι και ξένοι αναλυτές στάθηκαν στο πολιτικό (μελό)δράμα, ή ξεπέρασαν την ουσία της σύγκρουσης, για να ασχοληθούν με τις ολέθριες συνέπειές της. Ωστόσο, ο καυγάς έγινε για ένα ζήτημα κεφαλαιώδους σημασίας για την τουρκική πολιτική: τη διαφθορά.

Από τον Απρίλη του 2000, όταν εκλέχτηκε, εξηγεί η TurkishDailyNews, ο Σεζέρ έκανε σαφές ότι παρά την έλλειψη ουσιαστικών αρμοδιοτήτων που συνοδεύει τη θέση του Προέδρου, ο ίδιος θα κήρυττε πόλεμο κατά της διαφθοράς. Τα ερωτήματα ήταν (και παραμένουν) για ποια διαφθορά μιλά, τι πολιτικό περιεχόμενο δίνει στη ρητορική του και έως πού είναι διατεθειμένος να φθάσει. Οταν ανέθεσε σε επιτροπή που υπάγεται στον ίδιο να ερευνήσει τα αρχεία των 11 χρεοκοπημένων τουρκικών τραπεζών, τον Αύγουστο του 2000 (σ.σ. σε αυτές τις 11 προστέθηκε άλλη μία τράπεζα, τη βδομάδα που πέρασε), παρά την ύπαρξη εξεταστικής επιτροπής της κυβέρνησης, ο Ετζεβίτ και κυρίως οι κυβερνητικοί του εταίροι ένιωσαν να απειλούνται. Η φημολογία των ανίερων σχέσεων κομμάτων και τραπεζών είναι έντονη. Πέραν αυτού, όπως σημείωσε το περιοδικό TheEconomist, η κατάσταση είχε φθάσει σε τέτοιο σημείο που τραπεζίτης «είχε συλληφθεί από κάμερα ασφαλείας να γεμίζει χαρτοφύλακα με μετρητά και να φεύγει», λόγω της επικείμενης χρεοκοπίας της. Αλλά σοβαρότερα είναι τα πράγματα στο πολιτικό πεδίο.

... ΚΑΙ ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΗ ΑΠΕΙΛΗ. Για αρχή, ο Μεσούτ Γιλμάζ, σημερινός αντιπρόεδρος της κυβέρνησης, είχε δει την κυβέρνησή του να καταρρέει το Νοέμβρη του 1998 μετά από σειρά σκανδάλων: Οπως σημείωνε τότε ο Μπουλέντ Αλιριζά, αναλυτής τουρκικών θεμάτων στο Κέντρο Στρατηγικών και Διεθνών Μελετών (CenterforStrategicandInternationalStudies, Ουάσιγκτον), είχε κατηγορηθεί ότι είχε στήσει διαγωνισμούς μαζί με τον υπουργό του των Οικονομικών Γκιουνές Τανέρ, στις ιδιωτικοποιήσεις της ενέργειας το 1997, για να καταλήξουν συμβόλαια σε εταιρίες που ήλεγχε. Οτι έδωσε την κρατική εταιρία πετρελαίου (Petrol Ofisi) σε φίλο του επιχειρηματία που ήταν ο τρίτος πλειοδότης σε διαγωνισμό. Και την πώληση κρατικής τράπεζας στον ίδιο φίλο του. Παράλληλα ο Γιλμάζ διεξήγαγε... «πόλεμο κατά της διαφοράς», όπως τόνιζε σε κάθε ευκαιρία.

Το ...απόστημα έσπασε όταν διέρρευσε στον Τύπο κασέτα με συνομιλίες του διαβόητου baba («νονός» του υποκόσμου - κυριολεκτικά η λέξη σημαίνει βέβαια πατέρας) Αλαντίν Τσακιτζί με τον υπουργό του Γιλμάζ που είχε αναλάβει την καταδίωξη του οργανωμένου εγκλήματος, Εγιούπ Ασίκ: η θεσπέσια πρωθυπουργία του αστέρα της κεντροδεξιάς έλαβε τέλος, αν και ποτέ δεν παραπέμφθηκε σε δίκη. Σήμερα ο ηγέτης του Κόμματος Μητέρας Πατρίδας είναι βασικό στέλεχος της κυβέρνησης.

Ο τρίτος στυλοβάτης της κυβέρνησης, ο Ντεβλέτ Μπαχτσελί, ηγείται ενός κόμματος «μπουμπουκιών». Σύμφωνα με την ιδιαίτερα... επιμορφωτική απαρίθμηση που κάνει το Γεωπολιτικό Παρατηρητήριο των Ναρκωτικών (Observatoire Geopolitique des Drogues, Παρίσι) στην έκθεσή του «TheWorldGeopoliticsofDrugs1998-1999» του Απριλίου του 2000, στο Κόμμα Εθνικιστικής Δράσης (των «Γκρίζων Λύκων») ανάμεσα σε άλλους βουλευτικές έδρες κατέχουν: Ο Αχμέτ Κενάν Τανρικουλού (Σμύρνη), που είχε αποδράσει από τις φυλακές Μποσταντέλ της Ζυρίχης, στην Ελβετία, μαζί με τον διαβόητο δολοφόνο αριστερών τη δεκαετία του '70, μαφιόζο, έμπορο ναρκωτικών και καταζητούμενο από την Interpol για την απόπειρα δολοφονίας του πάπα, Αμπντουλάχ Τσατλί. Ο Γιαλτσίν Οζμπέι, επίσης συνεργός στην απόπειρα δολοφονίας κατά του πάπα, θεωρούμενος ως υπεύθυνος για το ξέπλυμα εκατομμυρίων δολαρίων από εμπόριο ναρκωτικών, και «απολαμβάνει προστασίας από υπηρεσίες των ΗΠΑ». Ο Ισμαήλ Χακί Τζεράχογλου (βουλευτής στο Ζονγκουλντάκ, πόλη μεταλλωρύχων στη Μαύρη Θάλασσα και παραδοσιακό προπύργιο της Αριστεράς, που έχει υποστεί δεινή καταπίεση στο παρελθόν ακριβώς γι' αυτό το λόγο) που ζούσε στη Γαλλία για πάνω από 10 χρόνια, προκειμένου να γλιτώσει από την έρευνα σχετικά με τη δολοφονία κορυφαίου συνδικαλιστή ηγέτη, στην οποία φερόταν ενεργά αναμεμειγμένος. Πρόσωπο πολύ κοντινό στον Τσατλί, ο Χακί λεγόταν προηγουμένως Παρλάρ, ωστόσο άλλαξε δύο φορές όνομα στο τουρκικό προξενείο στο Παρίσι.

Οπως σημειώνουν στο βιβλίο Η Τουρκική Μαφία (Αθήνα: Καστανιώτης, 1999) οι Φρανκ Μπέφενκερκ και Γιουτζέλ Γεσιλγκόζ, οι «Γκρίζοι Λύκοι» είχαν ανάμειξη και στη διαδικασία που άρχισε το 1952, με την ένταξη της Τουρκίας στο ΝΑΤΟ και την ίδρυση του τουρκικού αντίστοιχου της Gladio, ή, όπως αργότερα ονομάστηκε, του Τμήματος Ειδικού Πολέμου: μιας παράνομης οργάνωσης με σκοπό την «αντίσταση» σε περίπτωση «κομμουνιστικής κατοχής». Κατά ειρωνική σύμπτωση, μία από τις πρώτες ενέργειες που αποδόθηκε στο Τμήμα Ειδικού Πολέμου -ή contraguerilla, όπως ήταν ένα από τα ονόματα που του δόθηκε-, ήταν η απόπειρα δολοφονίας το 1977 κατά του αρχηγού της αξιωματικής αντιπολίτευσης. Του Μπουλέντ Ετζεβίτ...

Η δολοφονία του Ιπεκτσί, η απόπειρα κατά του πάπα το 1981, η πρόκληση ταραχών που οδήγησαν στο πραξικόπημα του 1980, η σειρά δολοφονιών και εξαφανίσεων στο Κουρδιστάν κατόπιν, η ανάμειξη στο εμπόριο ναρκωτικών, οι δολοφονίες για λογαριασμό πολιτικών, και άλλα πολλά θαυμαστά, έχουν νήματα που συνδέονται σε ένα κουβάρι που η τουρκική δικαιοσύνη και πολιτική ηγεσία αποφεύγει σαν καυτή πατάτα. Η απόδειξη, αν κανείς χρειαζόταν τέτοια, ήρθε με την περίφημη υπόθεση Σουσουρλούκ, το 1996, όταν η πρωθυπουργός της χώρας Τανσού Τσιλέρ αποκαλούσε εμμέσως πλην σαφώς τον Αμπντουλάχ Τσατλί «ήρωα»...

Η κρίση, λοιπόν, ξέσπασε όχι μόνον διότι ο Σεζέρ απείλησε να διαλύσει την κυβέρνηση, φέρνοντας το θέμα της οικονομικής διαφθοράς στον αφρό, αλλά κι επειδή η έναρξη μιας τέτοιας συζήτησης θα σήμαινε ότι ανοίγουν οι Ασκοί του Αιόλου...