Η σύλληψη του Ντιντζ Μπιλγκίν - βαρόνου της βιομηχανίας των μέσων ενημέρωσης στην Τουρκία για περίπου μιάμιση δεκαετία - στις αρχές Απριλίου, ήταν μια απροσδόκητη ντουφεκιά που θορύβησε πολλούς. Ο 61 ετών Μπιλγκίν έπεσε θύμα της οικονομικής κρίσης, και πολλοί έσπευσαν να του φορέσουν την «ταμπέλα» του συνδημιουργού της: Ηταν ιδιοκτήτης μιας τράπεζας που χρεοκόπησε, της Etibank, και μιας θυγατρικής της στο τουρκοκυπριακό ψευδοκράτος του Ντενκτάς, της NewYorkBankOffshore, και κατηγορείται πως υπεξαίρεσε εκατομμύρια δολάρια για να ικανοποιήσει άλλες επιχειρηματικές του ανάγκες. Σε αυτές τις ανάγκες περιλαμβάνονταν, ως την ώρα της σύλληψής του, ο δεύτερος τηλεοπτικός σταθμός σε ακροαματικότητα στη χώρα, ο ATV, και η δεύτερη μεγαλύτερη σε κυκλοφορία εφημερίδα της Τουρκίας, η Sabah. Παρόλη την εντυπωσιακή του ισχύ, όμως, ο Μπιλγκίν εστάλη πίσω από τα σίδερα, έστω κι αν δεν μπορεί να υποθέσει κανείς ότι οι αρχές του επιφύλαξαν την αντιμετώπιση, της οποίας τυγχάνουν οι πολιτικοί κρατούμενοι...

Η περίπτωση Μπιλγκίν είναι χαρακτηριστική για την τουρκική βιομηχανία των ΜΜΕ. Ξεκίνησε το 1985, ιδρύοντας την Sabah και κερδίζοντας ευρεία αναγνώριση για την αποκάλυψη σκανδάλων στα οποία εμπλεκόταν ο τοτινός πρωθυπουργός, ο μακαρίτης Τουργκούτ Οζάλ. Ο τελευταίος (έστω κι αν, ως αποθανών, δεδικαίωται) δεν είχε κανένα πρόβλημα να τον εξαγοράσει, και αυτό ακριβώς έκανε. Πούλησε επιχειρήσεις αξίας 3 δισεκατομμυρίων δολαρίων στους ιδιοκτήτες των εφημερίδων, με τους ιδιοκτήτες της Sabah και το ανταγωνιστικό συγκρότημα, την DoganMedya, να αποσπούν το μερίδιο του λέοντος. Η ξαφνική χλιδή στα γραφεία της Sabah ήταν τέτοια που ένας πρώην εργαζόμενος σ' αυτήν θυμάται ότι «ακόμη και στις τουαλέτες μπήκε εισαγόμενη ιταλική πορσελάνη».

Ο Ντιντζ Μπιλγκίν δεν κατάφερε να διαρκέσει και το άστρο του έδυσε όσο εντυπωσιακά ανέτειλε μετά από 16 χρόνια λαμπρής πορείας, αλλά ο άσπονδος εχθρός του, ο Αϊντίν Ντογκάν, τα πάει καλύτερα από ποτέ. Ο Ντογκάν ήταν αυτός που επεκτάθηκε πρώτος στον τραπεζικό τομέα το 1998, με την εξαγορά της Disbank και η αυτοκρατορία του διευρύνεται συνεχώς: Ελέγχει τις εφημερίδες Hurriyet, Posta, Milliyet και Radikal, είναι ο υπερήφανος συνιδιοκτήτης του CNN-Turk και εκτός των άλλων έχει τα αποκλειστικά δικαιώματα αναπαραγωγής του περιεχομένου των FinancialTimes στην Τουρκία. Το Μάρτιο ένα κονσόρτσιουμ, του οποίου ο όμιλος Ντογκάν ηγείται, έκανε προσφορά για την εξαγορά μιας (ακόμη) χρεοκοπημένης τράπεζας, της DemirBank.

Ο Μπιλγκίν ήταν εντυπωσιακά σπάταλος: Στελέχη του ομίλου Τζουρούκοβα, ο οποίος ελέγχει ορισμένα media και δύο τράπεζες, έκαναν έρευνα στα βιβλία της Sabah, στο πλαίσιο μιας προσφοράς εξαγοράς της εφημερίδας. Ορισμένοι δημοσιογράφοι, ανακάλυψαν, πληρώνονταν έως και 12 εκατομμύρια δραχμές το μήνα. Τα ...φυτά είχαν παραγγελθεί σε εταιρία της Ολλανδίας. Και πάει λέγοντας. Αντίθετα, ο Ντογκάν είναι αδίστακτος businessman πάνω απ' όλα: Πρόσφατα απέλυσε 1.000 εργαζομένους του, επικαλούμενος την οικονομική κρίση.

Παρά τις διαφορετικές τους προσωπικότητες, και οι δύο είχαν διαθρέψει σχέσεις, αν μη τι άλλο παράξενες, με τους μηχανισμούς πολιτικής εξουσίας, όσο και με τον επιχειρηματικό κόσμο. Είναι τέτοια η επιρροή που μπορούσαν και μπορούν να ασκήσουν που δεν υπήρξε καμιά δημοσιότητα, όσον αφορά την κρίση στις τράπεζες ωσότου η κρίση στο σύστημα ξέσπασε. Είναι τέτοια τα συμφέροντά τους και η οικονομική δύναμή τους που οι πολιτικοί το βρίσκουν όλο και πιο δύσκολο να τους αντισταθούν. Οι επιχειρηματίες που δεν ελέγχουν ΜΜΕ αντιμετωπίζουν το πρόβλημα αλλιώς: Δίνουν διαφήμιση σε όποια από αυτά θεωρούν σημαντικά, για να αποφύγουν τον ανοιχτό, πολλές φορές, εκβιασμό της αρνητικής δημοσιότητας. Ο Νουρί Τζολάκογλου - σεβαστός δημοσιογράφος, εργαζόμενος στο BBC τη 10ετία του '80 και ιδρυτής του NTV, ενός τηλεοπτικού καναλιού συνεργαζόμενου με το αμερικανικό NBC που πρόσφατα εξαγοράστηκε από τον όμιλο Dogus, ο οποίος ελέγχει τρεις τράπεζες - σημειώνει χωρίς κανέναν ενδοιασμό ότι ο σεβασμός που τρέφει ο λαός της Τουρκίας πλέον στους δημοσιογράφους είναι λιγότερος κι απ' αυτόν που έχουν στους πολιτικούς. Και ο λαός τους πολιτικούς τους απεχθάνεται, ειδικά μετά αυτήν την κρίση που έστειλε το βιοτικό του επίπεδο στον Αδη κι ακόμα παρακάτω.

«Συνήθως όταν διαβάζεις δυτικές εφημερίδες, δεν πιστεύεις ότι υπάρχει κάποια σκοτεινή συνωμοσία πίσω από κάθε τίτλο», λέει ο Τζολάκογλου. «Στην Τουρκία, αυτό που κάνεις είναι ότι αρχίζεις να φιλτράρεις την πληροφορία για να καταλάβεις τι κομπίνα κρύβεται πίσω από το κάθε τι» (και στην Ελλάδα, συνάδελφε, παρομοίως).

Η διαφθορά είναι διπλής κατεύθυνσης. Από τη μια, οι άρχοντες των ΜΜΕ χρησιμοποιούν την επιρροή τους για να αποσπάσουν συμφωνίες ευνοϊκές προς τα συμφέροντά τους. Από την άλλη, η πολιτική εξουσία εφαρμόζει επιλεκτικά τους νόμους. Ο Μετίν Μουνίρ, αρθρογράφος της Sabah, λέει ότι «αν οι αρχές θέλουν να σε πιάσουν, οι νόμοι υπάρχουν». Ο Μουνίρ αντιμετωπίζει δίκη εντός των ημερών για «προσβολή του δικαστικού σώματος». Το έγκλημά του ήταν ότι επισήμαινε πληροφορίες που είχε, κατά τις οποίες ένας δικαστής είχε σχέσεις με το οργανωμένο έγκλημα και είχε πλουτίσει απ' αυτές. Για τους λιγοστούς δημοσιογράφους που τολμούν να εγείρουν θέματα, όπως η κατάσταση στις φυλακές, η καταστροφή της Αριστεράς, οι παρεμβάσεις των στρατηγών ή το Κουρδικό, ούτε λόγος: Δεκάδες φυλακίζονται κάθε χρόνο.

Το κράτος επίσης κρατάει τα «γκέμια» των ΜΜΕ, εκμεταλλευόμενο το χάος που το ίδιο άφησε να δημιουργηθεί στο ραδιοτηλεοπτικό τοπίο. Από τους δεκάδες τηλεοπτικούς σταθμούς της Τουρκίας, άδεια δεν έχει ούτε ένας. «Μπορούν να μας κλείσουν όποτε θέλουν... είναι ένας τρόπος ελέγχου», θα πει ο Τζολάκογλου. Την εβδομάδα που πέρασε η κυβέρνηση του Μπουλέντ Ετζεβίτ επρόκειτο να προκηρύξει διαγωνισμό για 11 άδειες, που πρόκειται να διανεμηθούν, βάσει των υψηλότερων κατατεθειμένων χρηματικών προσφορών.

Το μεγάλο πρόβλημα, για τους ενασχολούμενους με τα τουρκικά ΜΜΕ, είναι η αδιαφάνεια. Υποτίθεται ότι ο νόμος απαγορεύει στον οποιονδήποτε να έχει ποσοστό πάνω από 20% σε έναν τηλεοπτικό σταθμό και να εμπλέκεται σε δημόσια έργα αν έχει πάνω από 10%. Στην πράξη βέβαια, αυτά είναι αέρας κοπανιστός, διότι οι βαρόνοι χρησιμοποιούν εταιρίες - βιτρίνες και όλοι είναι ευτυχισμένοι. Κι όλοι ξέρουν, επίσης. Υπάρχει μια φιλολογία περί του ότι η πορεία ένταξης της Τουρκίας στην Ευρωπαϊκή Ενωση θα επιφέρει μια «εξυγίανση» στο χώρο, ότι θα ενισχύσει το «κράτος δικαίου». Ο υπουργός Εσωτερικών Σαντετίν Ταντάν μιλά για την ανάγκη «ανανέωσης των πολιτικών και ανανέωσης των ΜΜΕ». Ακούγονται κι άλλα τέτοια ηχηρά παρόμοια, μόνο που οι γνωρίζοντες δεν εντυπωσιάζονται. Η σύλληψη του Μπιλγκίν ήδη έχει ξεχαστεί από τα πρωτοσέλιδα - η οικονομική κρίση συνεχίζεται κι έχει στείλει, εκτός των άλλων, 3.000 ανθρώπους των ΜΜΕ στο δρόμο. Κι όπως λέει ο Τζολάκογλου, «μένει να δούμε τι είδους διάδοχη κατάσταση θα υπάρξει».