ΣΤΕΡΝΕΣ του Μάρτη μέρες με την άνοιξη, που, όπως λένε τα προγνωστικά του καιρού, μπερδεύεται με το χειμώνα. Ωρα επετειακή αύριο, καθώς γιορτάζουμε της λευτεριάς τον ξεσηκωμό, το Εικοσιένα. Ολα τούτα σε φέρνουν στα σχολικά χρόνια, όταν με λαχτάρα μετρούσαμε τις μέρες, για να χαρούμε του Βαγγελισμού και την εθνική γιορτή, να βγούμε στον κάμπο να δούμε τα πρώτα πετεινάρια να φτάνουν στα πλάγια των βουνών μας αντάμα με τα χελιδόνια κι αυτά παρουσία βεβαιωτική της άνοιξης.

ΜΕ ΤΗ γη δεμένη τότε η ζωή, το ψωμί μας^. και θέλαμε μπόλικα καρβέλια για να χορτάσουν τα δέκα στόματα. Ετσι πάντα ετούτος ο μήνας ήταν το «κλειδί» για όλη τη χρονιά και την πορεία του κάμπου. Είναι, πάνω απ' όλα, οι βροχές που λαχταράει ο ξωμάχος. Νερά χρυσάφι για όλα του κάμπου τ' αναστήματα. Είναι του σταριού η καλαμιά, οι σταφίδες, τα μποστανικά κι άλλα με τις ανάγκες και την αναμονή τους.

ΕΙΝΑΙ βασανιστική η αγωνία να δέρνει τον κάμπο τέτοιον καιρό, μαρτιάρικα, η αναβροχιά. Η γη πετρώνει, τ' ασφοδέλια, με την ξεραΐλα, είναι έτοιμα να λαμπαδιάσουν πριν φτάσει η ώρα τους. Οταν λαχαίνει να 'χουμε άνοιξη δίχως νερά, στρωτά πράγματα πάνε ανάποδα. Ο ξωμάχος είχε τότε το πανάρχαιο μετεωρολογικό του τεφτέρι, παραδομένο από πατέρα σε παιδί, που έχει όλα του καιρού και του κάμπου τα σημάδια. Κι ειδικά ο Μάρτης είναι ο μήνας, που είναι φορτωμένος από τη λαϊκή παρατήρηση, που ορίζει πως «κάλιο Μάρτης καρβουνιάρης, παρά Μάρτης λιοπυριάρης...».

Η ΠΙΟ όμορφη στιγμή για μας ήταν η δική μας εξόρμηση στον κάμπο, για να κουβαλήσουμε, όπως κάθε χρόνο, τα λουλούδια, που μ' αυτά στολίζαμε τις αίθουσες του Γυμνασίου, τη μεγάλη εκείνη σειρά των αγωνιστών του Εικοσιένα. Ετσι αναζητούσαμε τις μερσίνες, που άφθονες κύκλωναν τα λιοστάσια και τ' αμπέλια εκεί, που τότε οι ξωμάχοι, μεγάλες εργατιές εδώ κι εκεί, τα έσκαβαν, καθώς εκείνα είχαν πετάξει κιόλας τα πρώτα βλαστάρια και το σκάψιμό τους απαιτούσε προσοχή για να μη γίνουν ζημιές στις κορφάδες με τον καρπό.

ΠΟΛΛΕΣ φορές, καθώς διαβαίναμε τα μονοπάτια, ακούγαμε από τα κοντινά χτήματα να μας προσκαλούνε να πάρουμε μια «μπουκιά» κι εμείς από το κολατσιό τους που το 'χαν κιόλας ετοιμάσει... Με τις ρέγγες να κολυμπάνε στο λάδι, το σπιτάτο ψωμί του φούρνου τους. Δεν έλειπε, βέβαια, και το κρασί τους, αλλά που δεν ήταν ποτέ για μας, που το ρίχναμε στο νερό ξαναμμένοι από το μαρτιάτικο ήλιο και, φυσικά, του καπνιστού την αλμύρα...

ΜΑΣ ήξεραν όλους. Και τους ξέραμε με τα ονόματα, αλλά και τα παρατσούκλια που είχε ο καθένας και μ' αυτήν την «ταυτότητα» ήταν πασίγνωστος στο χωριό και τον κάμπο. Σε τέτοια συναπαντήματα, πάνω στου κολατσιού την ώρα, άνοιγε τη σελίδα της του χωριού η «εφημερίδα» κι ακούγονταν όλα τα νέα, που κυκλοφορούσαν συχνά, με μισόλογα, καμιά φορά με γρίφους, για να τα κάνουν πιο ενδιαφέροντα. Επιαναν από τη δεκάρα το ψωμί που ακρίβυνε, προχωρούσαν στο μπακαλιάρο, για να φτάσουν προσεκτικά πάντα και σ' άλλα καυτά θέματα, σε προξενιά που ακούγονται σε κυνηγητά της Αγροτράπεζας για χρέη κι άλλα τέτοια βάσανα, που είχε πάνω του ο ξωμάχος.

ΕΙΜΑΣΤΕ τυχεροί, γιατί οι καθηγητές που 'χαμε τολμούσαν να μας μιλήσουν για την αλήθεια του Εικοσιένα και για τους λαϊκούς αγωνιστές. Εβρισκαν πάντα τρόπους να ξεπεράσουν τα σκοταδιστικά φράγματα, που όρθωνε η μεταξική φασιστική δικτατορία στο έργο των λειτουργών της Παιδείας. Το μάθημά τους ήταν μια κρυφή μυσταγωγία, καθώς μας φανέρωναν του Σολωμού το έργο, του Ρήγα το κάλεσμα και του Κάλβου τα τραγούδια.

ΟΛΑ αυτά, βέβαια, δεν είχαν καμιά σχέση με τους νεκρούς, ψεύτικους γιορτασμούς και τους δεκάρικους λόγους, που εκφωνούσαν κάθε χρόνο, πάντα σύμφωνα με το πρόγραμμα... Χρειάστηκε να περάσουν 125 χρόνια, να ζήσει και να πρωταγωνιστήσει ο λαός στο μεγάλο έπος της Αντίστασης, για να νιώσει, όπως τ' άξιζε, το Εικοσιένα. Κι έγινε πράξη, όπως το πρόσταζε ο φλογερός παλαμικός λόγος, ο λαός και τα νιάτα μέθυσαν από το κρασί το αθάνατο του Εικοσιένα.