Αλλοι ανέσυραν αναμνήσεις με ισχυρές δόσεις ρετρό και καλογυαλισμένης «νοσταλγίας», ενώ κυριάρχησε, όπως γίνεται συνήθως σε τέτοιες περιπτώσεις, η φιγούρα του ιδρυτή. Πολλές αναλύσεις εστίασαν στον χαρακτήρα του ΠΑΣΟΚ και στις πολλές πλευρές του ως πολιτικού οργανισμού, άλλοι στη «σοσιαλιστική» φρασεολογία των πρώτων χρόνων, άλλοι στον «λαϊκισμό» του, άλλοι στα «εκσυγχρονιστικά» χρόνια. Ενώ αναπόφευκτα όλη αυτή η συζήτηση ξετυλίχτηκε στο φόντο της σκληρής διαμάχης για την προεδρία του κόμματος που βρίσκεται σε εξέλιξη.

Σε κάθε περίπτωση, η ουσία είναι ότι το ΠΑΣΟΚ αποτέλεσε όλες αυτές τις 5 δεκαετίες έναν κορυφαίο φορέα της αστικής διαχείρισης, ένα βασικό κόμμα - πολιτικό εκπρόσωπο της καπιταλιστικής εξουσίας στη χώρα μας. Που κατάφερε σε διαφορετικές φάσεις και σε μεταβαλλόμενες συνθήκες (από την περίοδο της λεγόμενης «μεταπολίτευσης», στην περίοδο του Μάαστριχτ και της ΟΝΕ και από εκεί στην περίοδο της καπιταλιστικής κρίσης και των μνημονίων) να υπηρετήσει τα εξελισσόμενα συμφέροντα και τις ανάγκες του κεφαλαίου, βάζοντας την υπογραφή του σε κομβικές επιλογές της αστικής τάξης, με πιο βασική τη συμμετοχή στους ιμπεριαλιστικούς οργανισμούς, την ΕΟΚ/ΕΕ και το ΝΑΤΟ, επιδεικνύοντας μάλιστα μια ξεχωριστή ικανότητα στη χειραγώγηση και την ενσωμάτωση των εργατικών - λαϊκών στρωμάτων.

Και το ΠΑΣΟΚ δεν επιδιώκει να αναπολεί μόνο αυτήν την ιστορία του. Επιδιώκει να ξαναπαίξει αυτόν τον ρόλο, να καταφέρει να αναδειχθεί ξανά κόμμα της αστικής διακυβέρνησης, ξεπερνώντας τη δυσμενή, εκλογικά, θέση στην οποία βρέθηκε τα τελευταία χρόνια. Η ρευστότητα άλλωστε στον χώρο της κεντροαριστεράς - σοσιαλδημοκρατίας και η βαθιά περιδίνηση στην οποία βρίσκεται ο ΣΥΡΙΖΑ πιθανόν του δίνουν αυτήν την ευκαιρία: «Το ΠΑΣΟΚ οφείλει να πρωταγωνιστήσει στις εξελίξεις αυτές (...) Είναι μια ευκαιρία. Οι ευκαιρίες δεν είναι άπειρες. Εδώ και τώρα, λοιπόν, προχωράμε μπροστά, με γνώση, δύναμη και τόλμη. Θα πετύχουμε», ανέφερε χαρακτηριστικά στην ομιλία του για τα 50 χρόνια του ΠΑΣΟΚ ο πρώην πρωθυπουργός Κ. Σημίτης.

Η δεκαετία του 1980 ανέδειξε το ΠΑΣΟΚ σε «μάστορα» της ενσωμάτωσης και της χειραγώγησης. Ανήλθε στην κυβέρνηση το 1981, προβάλλοντας πλαστά προωθημένα συνθήματα, τα οποία σύντομα μετατράπηκαν στο αντίθετό τους. Το «έξω η ΕΟΚ» μετατράπηκε σε «μέσα» και με ενεργότερη εμπλοκή της αστικής τάξης στους διεθνείς ιμπεριαλιστικούς οργανισμούς, όπως ασφαλώς και το «έξω το ΝΑΤΟ» μετατράπηκε το 1983 στη συμφωνία παραμονής των αμερικανικών βάσεων στη χώρα.

Επαιξε κομβικό ρόλο στην ενσωμάτωση λαϊκών δυνάμεων, αγώνων και ριζοσπαστικών διαθέσεων. «Το ΠΑΣΟΚ έθεσε ως στόχο τη διεκδίκηση της κληρονομιάς της μεγάλης δημοκρατικής παράταξης και τον περιορισμό της δυναμικής της κομμουνιστικής αριστεράς», όπως με αφοπλιστική ειλικρίνεια ανέφερε ο Ευ. Βενιζέλος στη δική του επετειακή ομιλία.

Παράλληλα, επιδόθηκε σε μια μνημειώδη προσπάθεια χειραγώγησης του εργατικού συνδικαλιστικού κινήματος. Οι περιβόητες «κλαδικές» και η ΠΑΣΚΕ «έλυναν και έδεναν» σε σημαντικούς κλάδους, σε τράπεζες, στον δημόσιο τομέα, σε κρατικές βιομηχανίες και επιχειρήσεις της λεγόμενης «Κοινής Ωφέλειας» εκείνη την εποχή (ΔΕΗ, ΟΤΕ κ.λπ.). Λειτούργησαν ως μοχλός εκμαυλισμού συνειδήσεων, αλλά και εκφυλισμού. Οι δυνάμεις αυτές έγιναν ο κύριος φορέας του συμβιβασμένου κυβερνητικού - εργοδοτικού συνδικαλισμού, άλωσαν τα όργανα του συνδικαλιστικού κινήματος, πρωτοστάτησαν στον εκφυλισμό της ΓΣΕΕ (είναι χαρακτηριστικό ότι δύο πρόεδροι της ΓΣΕΕ - Λ. Κανελλόπουλος και Χρ. Πρωτόπαπας - τοποθετήθηκαν αργότερα υφυπουργοί Εργασίας... Και «συνδικαλιστές» και υπουργοί!).

Στα μέσα της δεκαετίας του 1990 το «εκσυγχρονιστικό» ΠΑΣΟΚ του Κ. Σημίτη βρέθηκε στην προμετωπίδα των καπιταλιστικών αναδιαρθρώσεων, ανταποκρινόμενο πλήρως στις απαιτήσεις του κεφαλαίου εκείνης της περιόδου για περαιτέρω ξεζούμισμα των λαϊκών στρωμάτων. Οπως συνέβη και σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες (Μπλερ στην Αγγλία, Σρέντερ στη Γερμανία κ.ο.κ.), έτσι και στη χώρα μας, η σοσιαλδημοκρατία πρωτοστάτησε σε ιδιωτικοποιήσεις, στο χτύπημα μισθών και συντάξεων, σε περικοπή δικαιωμάτων, στο χτύπημα της Κοινωνικής Ασφάλισης, ενώ ακολούθησε σκληρή αντιλαϊκή πολιτική με σκοπό την είσοδο της χώρας στον «σκληρό πυρήνα της ΕΕ», όπως προπαγανδιζόταν τότε, επιδιώκοντας την ένταξη στην ΟΝΕ και διασφαλίζοντας νέες ευκαιρίες κερδοφορίας για το κεφάλαιο.

Μην ξεχνάμε ότι το ΠΑΣΟΚ υπό τον Γ. Παπανδρέου πήρε από τη ΝΔ την αντιλαϊκή σκυτάλη της διακυβέρνησης το 2009 με απατηλές προεκλογικές υποσχέσεις, τάζοντας ότι «όλοι θα βγουν κερδισμένοι» καθώς «λεφτά υπάρχουν», ενώ ήταν εκείνο που, στο έδαφος της βαθιάς καπιταλιστικής κρίσης και των αδιεξόδων του συστήματος, εγκαινίασε την εποχή των μνημονίων. Το 2010 η κυβέρνηση Παπανδρέου ανακοίνωσε την προσφυγή στον «μηχανισμό στήριξης» των ΔΝΤ - ΕΕ - ΕΚΤ. Το ΠΑΣΟΚ ψήφισε και εφάρμοσε σκληρά αντιλαϊκά μέτρα, ενώ υπερψήφισε και τα τρία μνημόνια, τόσο από κυβερνητικές θέσεις όσο και ως αντιπολίτευση, στηρίζοντας μέχρι κεραίας τη λεηλασία των λαϊκών στρωμάτων.

Μέσα σε συνθήκες ξεσπάσματος της λαϊκής οργής και τεράστιων απεργιακών κινητοποιήσεων, το ΠΑΣΟΚ έβαλε πλάτη στην καπιταλιστική σταθερότητα και έδωσε διέξοδο στις δυσκολίες του αστικού πολιτικού συστήματος, συμμετέχοντας απανωτά σε δύο κυβερνήσεις συνεργασίας: Στην κυβέρνηση με πρωθυπουργό τον Λ. Παπαδήμο (2011 - 2012), που στηρίχτηκε από ΝΔ - ΠΑΣΟΚ - ΛΑ.Ο.Σ., και στη συνέχεια στην κυβέρνηση υπό τον Αντ. Σαμαρά (2012 - 2015), που τη συγκρότησή της στήριξαν από κοινού ΝΔ - ΠΑΣΟΚ - ΔΗΜΑΡ.

Η ιστορική εμπειρία έχει δείξει ότι η σοσιαλδημοκρατία έχει αποτελέσει πολύτιμο στυλοβάτη του συστήματος, ιδιαίτερα σε κρίσιμες φάσεις.

Οπως το ΠΑΣΟΚ αξιοποιήθηκε για τη χειραγώγηση του εργατικού - λαϊκού κινήματος την περίοδο μετά το 1974, έτσι και την περίοδο που ο λαός μας χτυπήθηκε από τη βαθιά καπιταλιστική κρίση της προηγούμενης δεκαετίας, πάλι η σοσιαλδημοκρατία κλήθηκε να βγάλει τα κάστανα από τη φωτιά.

Οχι όμως αυτήν τη φορά με τον πολιτικό σχηματισμό του ΠΑΣΟΚ, που δεν μπορούσε τότε να παίξει αυτόν τον ρόλο αποτελεσματικά, αλλά με την «ανερχόμενη» σοσιαλδημοκρατία που αποτέλεσε τότε ο ΣΥΡΙΖΑ.

Το ΠΑΣΟΚ, καθώς και η ΝΔ, αν και σε μικρότερο βαθμό, ως κόμματα που βρέθηκαν στο τιμόνι της αστικής διαχείρισης για δεκαετίες, «πλήρωσαν» εκλογικά τις συνέπειες της καπιταλιστικής κρίσης.

Σε συνθήκες βαθιάς αναμόρφωσης του αστικού πολιτικού συστήματος και αναγκαίων προσαρμογών για την ενσωμάτωση της λαϊκής αγανάκτησης, ο ΣΥΡΙΖΑ πήρε τη «σκυτάλη» από το ΠΑΣΟΚ και αναδείχθηκε σε εκείνη τη φάση σε κυρίαρχη δύναμη στον σοσιαλδημοκρατικό χώρο. Ο ΣΥΡΙΖΑ τελικά κατάφερε να κάνει τη «βρώμικη δουλειά» για το κεφάλαιο, να εγκλωβίσει τη λαϊκή οργή, προσδίδοντας σταθερότητα στο σύστημα, και να περάσει τα απαιτούμενα αντιλαϊκά μέτρα με τις μικρότερες αντιδράσεις.

Να υπενθυμίσουμε, βέβαια, ότι για να γίνει αυτό και να μπορέσει ο ΣΥΡΙΖΑ να ανταποκριθεί στα κυβερνητικά του καθήκοντα, ένα μεγάλο μέρος των στελεχών, μελών και των μηχανισμών του ΠΑΣΟΚ «μετακόμισε» στον ΣΥΡΙΖΑ, που μέχρι τότε ήταν ένα κόμμα με μικρό ποσοστό και λίγες οργανωμένες δυνάμεις. Οπως επίσης ας μην ξεχνάμε - καθώς δεν χωρίζει καμία άβυσσος τα κόμματα της αστικής διαχείρισης - ότι πολλά πρώην στελέχη του ΠΑΣΟΚ ή προερχόμενα από το ΠΑΣΟΚ βρίσκονται σήμερα διάσπαρτα σε πρωταγωνιστικές θέσεις σε όλα τα αστικά πολιτικά κόμματα, και στη ΝΔ, με πιο χαρακτηριστικούς ίσως βασικούς υπουργούς της κυβέρνησης τους Μ. Χρυσοχοΐδη, Γ. Φλωρίδη, Κ. Πιερρακάκη. Υπ' αυτήν την έννοια, ισχύει το σύνθημα που παλαιότερα φώναζαν οι οπαδοί του, «Το ΠΑΣΟΚ είναι... παντού».

Η εκλογική νίκη της ΝΔ το 2019 και οι επόμενες εκλογικές αναμετρήσεις έχουν ανοίξει μια μακρόσυρτη διαδικασία αναμόρφωσης της σοσιαλδημοκρατίας και μια σκληρή μάχη ανάμεσα στον ΣΥΡΙΖΑ και το ΠΑΣΟΚ για την πρωτοκαθεδρία στον χώρο.

Ο ΣΥΡΙΖΑ κλυδωνίζεται από εσωκομματικούς σπαραγμούς που τις τελευταίες βδομάδες, πέρα από τα κωμικοτραγικά χαρακτηριστικά, αποπνέουν και μια κατάσταση βαθιάς ανυποληψίας. Το ΠΑΣΟΚ βρίσκεται σε διαδικασία εκλογής νέου προέδρου, με τη συζήτηση για το μέλλον του να βρίσκεται σε εξέλιξη. Ασφαλώς καθόλου δεν αποκλείεται η διαμόρφωση νέων πολιτικών σχηματισμών, ή/και η έλευση νέου πολιτικού προσωπικού στο προσκήνιο.

Το σίγουρο είναι ότι όλες αυτές οι διεργασίες αποτελούν αναγκαίο ζητούμενο για το αστικό πολιτικό σύστημα, για να μπορέσει να αναστηλωθεί ένας δεύτερος πόλος, μια αξιόπιστη εναλλακτική στην αστική διακυβέρνηση.

Δυναμώνουν οι φωνές από το ίδιο το κυβερνητικό στρατόπεδο, που επισημαίνουν αυτήν την ανισορροπία και τα προβλήματα που δημιουργεί: «Η έλλειψη αντιπολίτευσης δημιουργεί τρομερό πρόβλημα στη Νέα Δημοκρατία. Κανείς δεν ασχολείται με τα θέματα παρά μόνο η ΝΔ. Ο κόσμος δεν έχει προτάσεις να συγκρίνει, εκ των πραγμάτων έχουμε μείνει μόνοι μας. Δεν υπάρχει αντιπολίτευση», έλεγε πρόσφατα η Ντ. Μπακογιάννη (ραδιοφωνική συνέντευξη, 30/8). «Μπορεί κάποιοι να απολαμβάνουν χαιρέκακα το παραπολιτικό θέαμα. Η εικόνα διάλυσης, όμως, που παρουσιάζει η αξιωματική αντιπολίτευση συνιστά μεγάλη ανισορροπία για το πολιτικό μας σύστημα», σχολίαζε η «Καθημερινή» σχετικά με τις εξελίξεις στον ΣΥΡΙΖΑ συμπληρώνοντας (κύριο άρθρο, 28/8).

Στην ουσία, η 50ή επέτειος του ΠΑΣΟΚ συμπίπτει με μια διαδικασία εκτεταμένων διεργασιών και ευρύτατης ανασύνθεσης, μέσα από την οποία στο τέλος οι σοσιαλδημοκρατικές πολιτικές δυνάμεις θα επιχειρήσουν να εμφανιστούν ανανεωμένες και «αναβαπτισμένες».

Ο λαός μας έχει πείρα, έχει και συμπεράσματα για να σταθεί κόντρα σε παλιές και νέες αυταπάτες. Να βαδίσει στον δρόμο της σύγκρουσης και της ανατροπής.