Μέσα «στον καπνό και την ομίχλη» των ημερών, με τις ανακοινώσεις και τα «μπρος - πίσω» στους δασμούς Τραμπ στις άλλες χώρες, με τους «δραματικούς τόνους» των αστικών επιτελείων και στη χώρα μας και την προετοιμασία εδάφους για νέες θυσίες του λαού, ο «Ριζοσπάστης» καταγράφει ορισμένα από τα στοιχεία του ρεπορτάζ, αλλά και τις διακηρύξεις και τους στόχους της αμερικανικής κυβέρνησης, ως βοήθημα στο διάβασμα των σύνθετων και αντιφατικών αυτών εξελίξεων που ξεδιπλώνονται.

Διάφορα ανεξήγητα πράγματα συμβαίνουν, αν πιστέψει κανείς τις αστικές αναλύσεις για τις οικονομικές επιλογές του Τραμπ και τις ανακοινώσεις του για τους δασμούς.

Για παράδειγμα, κανείς δεν μπορεί να εξηγήσει γιατί, αφού όπως λένε είναι οι δασμοί αυτοί που φέρνουν ύφεση στην οικονομία των ΗΠΑ, την επιβράδυνση την προέβλεπαν τα στοιχεία των διεθνών οργανισμών ήδη από πέρυσι το καλοκαίρι, πολύ πριν την εκλογή Τραμπ δηλαδή, και μαζί έδειχναν τη συγχρονισμένη επιβράδυνση και των υπόλοιπων ιμπεριαλιστικών κέντρων. Πέρα από τις προβλέψεις, βέβαια, υπήρχε κάτι πιο χειροπιαστό ήδη από πέρυσι το καλοκαίρι: Ηταν η «Μαύρη Παρασκευή» στις ΗΠΑ και στα υπόλοιπα χρηματιστήρια σε ΕΕ και Ασία, που τον περασμένο Αύγουστο είχαν καταρρεύσει, αποτυπώνοντας το βαθύτερο πρόβλημα, που δεν είναι άλλο από την υπερσυσσώρευση κεφαλαίου. Η εκτόξευση των επιχειρηματικών κερδών τα προηγούμενα χρόνια, τα σκαμπανεβάσματα στην αγορά εργασίας αλλά και στις μετοχές, ιδιαίτερα σε κλάδους που το προηγούμενο διάστημα είχαν τα μεγαλύτερα περιθώρια κέρδους, όπως αυτοί των νέων τεχνολογιών, αυτό το βαθύτερο πρόβλημα απηχούν.

Ενα δεύτερο ανεξήγητο φαινόμενο είναι ότι επί προεδρίας Μπάιντεν οι φόροι που συλλέχθηκαν από δασμούς ήταν πολύ υψηλότεροι - σχεδόν διπλάσιοι - από την προηγούμενη θητεία του Τραμπ (βλέπε και εικόνα 1). Και εδώ, όπως και στην περίπτωση των φοροαπαλλαγών για το μεγάλο κεφάλαιο (που θεσμοθέτησε ο Τραμπ στην πρώτη του θητεία), η κυβέρνηση των Δημοκρατικών όχι μόνο δεν άλλαξε τίποτα αλλά «έχτισε» πάνω σε αυτές, διατηρώντας ή και επεκτείνοντας παραπέρα τους δασμούς αλλά και τις κάθε είδους κυρώσεις προς άλλες χώρες, στο πλαίσιο και της παραπέρα όξυνσης των ανταγωνισμών (π.χ. με τη Ρωσία), με τις ΗΠΑ να υπολογίζεται ότι έχουν σε ισχύ κυρώσεις σε πάνω από το 1/3 των χωρών παγκοσμίως.

Τι επιβεβαιώνουν τα παραπάνω; Οτι πολύ απλά η πολιτική των δασμών αποτελεί κομμάτι της στρατηγικής των ΗΠΑ, που τώρα πολύ πιο επιθετικά υλοποιεί η νέα αμερικανική κυβέρνηση απέναντι στην Κίνα, αυτήν την «υπαρξιακή απειλή για τα συμφέροντα των ΗΠΑ» όπως λένε και ξαναλένε στα επίσημα κείμενά τους οι Αμερικανοί. Και γι' αυτό ακριβώς όλες οι αστικές αναλύσεις που προσπαθούν να παραγνωρίσουν το τι σηματοδοτεί αυτό - η μάχη για την πρωτοκαθεδρία - είναι καταδικασμένες ξανά και ξανά να πηγαίνουν «κουβά» ή να καταλήγουν στη «μεταφυσική», με τα περί «θεάτρου του παραλόγου».

Μέσα από ένα τέτοιο πρίσμα φαίνεται ότι βλέπει και η κυβέρνηση των ΗΠΑ το ζήτημα των δασμών. Οπως έλεγε χαρακτηριστικά ο υπουργός Οικονομικών των ΗΠΑ Σκοτ Μπέσεντ σε πρόσφατη ομιλία του στην «Οικονομική Λέσχη της Ν. Υόρκης» για το ζήτημα: «Το διεθνές εμπορικό σύστημα αποτελείται από ένα πλέγμα σχέσεων - στρατιωτικών, οικονομικών, πολιτικών. Δεν μπορεί κανείς να πάρει πλευρές του μεμονωμένα. Ετσι βλέπει ο Πρόεδρος Τραμπ τον κόσμο, όχι ως ένα παιχνίδι μηδενικού αθροίσματος αλλά ως διασυνδέσεις που μπορούν να αναδιαταχθούν για να προωθήσουν τα συμφέροντα του αμερικανικού λαού».

Εβαζε δηλαδή το ζήτημα των δασμών μέσα στη «μεγάλη εικόνα» των ανταγωνισμών και του συσχετισμού δυνάμεων στο πλαίσιο του ιμπεριαλιστικού συστήματος, έτσι ακριβώς όπως τον όριζε ο Λένιν 100 χρόνια πίσω, ως συνδυασμό οικονομικής, πολιτικής και στρατιωτικής δύναμης...

Στη - σχετική - αποδυνάμωση των ΗΠΑ και στα τρία αυτά επίπεδα προσπαθεί να απαντήσει η αμερικανική οικονομική πολιτική, επιχειρώντας ουσιαστικά το αδύνατο, που αφορά την ταυτόχρονη ικανοποίηση μιας σειράς στόχων που αντιφάσκουν μεταξύ τους και οι οποίοι κωδικοποιημένα θα λέγαμε ότι είναι:

-- Και να ενισχύσει την «παραγωγική βάση» και τις επενδύσεις στις ίδιες τις ΗΠΑ, πλήττοντας ταυτόχρονα τους βασικούς ανταγωνιστές τους, διασφαλίζοντας μια σειρά κρίσιμες πρώτες ύλες και τεχνολογίες, και να διατηρήσει - επεκτείνει τις βασικές αγορές και τις βασικές συμμαχίες της «άθικτες» απέναντι στην Κίνα.

-- Και να μειώσει το τεράστιο εμπορικό έλλειμμα των ΗΠΑ, και ταυτόχρονα να στηρίξει το δολάριο ως «παγκόσμιο αποθεματικό νόμισμα».

-- Και να αυξήσει τα κρατικά έσοδα - με νέους φόρους - και την «παραγωγικότητα», που βασίζεται στην ένταση της εκμετάλλευσης, και ταυτόχρονα να ενισχύσει τη λεγόμενη «αγοραστική δύναμη» εντός των ΗΠΑ, ιδιαίτερα στις περιοχές που έχουν πληγεί περισσότερο από την «αποβιομηχάνιση», πλήγμα που δημιουργεί επιπλέον ένα κοινωνικό «εσωτερικό μέτωπο» που πρέπει «με το καλό και το άσχημο» να κλείσει, για να δοθεί η μάχη...

-- Και να «ξορκίσει» μια επόμενη καπιταλιστική κρίση υπερσυσσώρευσης, «κλοτσώντας το τενεκεδάκι» παρακάτω, αλλά στην πραγματικότητα φέρνοντάς την με την πολιτική της όλο και πιο κοντά και «βαθαίνοντας» τις επιπτώσεις της σε όλους τους τομείς, π.χ. με την αναμενόμενη άνοδο του πληθωρισμού, την αύξηση του κόστους δανεισμού κ.ο.κ.

Αυτό είναι το «στενό και δύσκολο μονοπάτι» το οποίο ο Στ. Μιράν, επικεφαλής των οικονομικών συμβούλων του Τραμπ, βλέπει ως μονόδρομο που είναι υποχρεωμένες να ακολουθήσουν οι ΗΠΑ.

Αυτή η «αδύνατη αποστολή» δείχνει ακριβώς ότι οι ΗΠΑ βρίσκονται σε θέση που πρέπει να τα παίξουν «όλα για όλα», ενώ το κουβάρι των αντιθέσεων και ανταγωνισμών έχει φτάσει σε τέτοιο σημείο ώστε ο κόμπος μόνο κόβεται και δεν λύνεται, τροφοδοτώντας παραπέρα τη «φωτιά» σε όλα τα επίπεδα.

Κάθε άλλο παρά τυχαίες είναι οι αναλογίες που κάνουν τα αστικά επιτελεία με την οικονομική πολιτική των ΗΠΑ που ακολούθησε τη Μεγάλη Υφεση του 1929, και συγκεκριμένα τον «νόμο Smoot - Hawley για τους δασμούς» (Smoot-Hawley Tariff Act), επισημαίνοντας ότι το ύψος των δασμών θα είναι το υψηλότερο μετά το 1937.

Οι νόμοι αυτοί - όπως και συνολικά μια σειρά οικονομικές πολιτικές, όπως το περιβόητο «New Deal» - επιστρατεύτηκαν τότε ακριβώς για να «κλοτσήσουν παρακάτω το τενεκεδάκι» μιας νέας μεγάλης καπιταλιστικής κρίσης, «τιθασεύοντας» και το εργατικό - λαϊκό κίνημα, από τη μια, και από την άλλη για να προετοιμάσουν και να θωρακίσουν την καπιταλιστική οικονομία ενόψει του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, που «ερχόταν ολοταχώς».

Οντως, λοιπόν, οι αναλογίες με το σήμερα είναι προφανείς και τα διδάγματα το ίδιο: Η Ιστορία επιβεβαιώνει ότι αυτό που επιστρατεύουν οι διαχειριστές του καπιταλισμού ως φάρμακο για το ένα στοιχείο είναι δηλητήριο για το άλλο, ότι οι πολιτικές κινήσεις υπακούν στις νομοτέλειες του καπιταλισμού, ότι δεν μπορεί να υπάρχει κάποιο δήθεν «ειρηνικό μοίρασμα» του κόσμου ανάμεσα στους ιμπεριαλιστές.

Η τεράστια διαφορά όμως με τότε είναι ότι οι ΗΠΑ δίνουν τη μάχη αυτή όχι ως η ανερχόμενη δύναμη στο ιμπεριαλιστικό σύστημα, αλλά ως η δύναμη που «φθίνει» και η πρωτοκαθεδρία της αμφισβητείται από την Κίνα σε όλα τα επίπεδα.

Αυτό το βασικό ζήτημα αποτυπώνεται και σε μια σειρά οικονομικούς δείκτες, π.χ. στο μερίδιο της Κίνας στο παγκόσμιο ΑΕΠ, που μέσα σε μια εικοσαετία (2002 - 2022) έφτασε το 18,8%, ξεπερνώντας αυτά των ΗΠΑ (15,8%) και της ΕΕ (14,8%).

Στη βιομηχανική παραγωγή οι ΗΠΑ βρίσκονται πλέον πολύ πίσω από τους ανταγωνιστές τους - Κίνα, Ιαπωνία, Γερμανία - ως ποσοστό του ΑΕΠ (περίπου 27% του ΑΕΠ της Κίνας, έναντι 10% για τις ΗΠΑ). Την ίδια ώρα, συνεχής είναι η υποχώρηση των ΗΠΑ και σε ό,τι αφορά την «προσθήκη αξίας» στα βιομηχανικά προϊόντα, δείκτης που εμμέσως αντανακλά και την πτώση του ποσοστού κέρδους.

Ηδη από το 2018 η Κίνα έχει ξεπεράσει τις ΗΠΑ σε όγκο βιομηχανικής παραγωγής, 20% έναντι 18% της παγκόσμιας βιομηχανικής παραγωγής, με την ψαλίδα να ανοίγει συνεχώς τα επόμενα χρόνια, φτάνοντας το 2023 - μέσα σε 5 μόλις χρόνια - η Κίνα να παράγει το 31,6% της παγκόσμιας βιομηχανικής παραγωγής (αξίας περίπου 5 τρισ. δολαρίων), διπλάσιο ποσοστό δηλαδή σε σχέση με αυτό που αντιπροσωπεύουν οι ΗΠΑ (15,9% - 2,5 τρισ. δολάρια). Ενδεικτικό είναι το παράδειγμα που έφερε ο αντιπρόεδρος των ΗΠΑ, Βανς, σε πρόσφατη ομιλία του: Μία μόνο κινεζική εταιρεία ναυπήγησε πέρυσι περισσότερα πλοία απ' όσα ναυπήγησαν συνολικά οι ΗΠΑ ...από τον Β' ΠΠ μέχρι σήμερα.

Χαρακτηριστική είναι και η εικόνα σε μια σειρά κλάδους όπως τα ηλεκτρικά αυτοκίνητα και οι ΑΠΕ, με την Κίνα να ξεπερνά πλέον τα αντίπαλα ιμπεριαλιστικά κέντρα σε τομείς όπου είχαν το προβάδισμα, και γι' αυτό είχαν επιλεγεί για να επενδυθούν τα λιμνάζοντα κεφάλαια.

Την ίδια ώρα η Κίνα βρίσκεται στην πρώτη θέση σε ρομπότ που μπαίνουν στην παραγωγή κάθε χρόνο, και σε μια σειρά από άλλους δείκτες αποτυπώνουν τη συνεχή ενσωμάτωση νέων τεχνολογιών (Big Data, IOT, 3d εκτύπωση κ.ο.κ.) στην παραγωγή.

Ο συνδυασμός των παραπάνω οδηγεί και στο ζήτημα που έθετε ο Tim Cook, διευθύνων σύμβουλος της Apple (υπολογίζεται ότι παράγει το 85% των κινητών της στην Κίνα), σε πρόσφατη συνέντευξή του: «Τα προϊόντα που εμείς παράγουμε απαιτούν πραγματικά προηγμένες εργαλειομηχανές, και η ακρίβεια που πρέπει να έχεις στη χρήση τους και στη χρήση των υλικών που χρησιμοποιούμε πρέπει να είναι κορυφαία (state of the art). Η ικανότητα αυτή είναι πολύ βαθιά εδώ. Στις ΗΠΑ, μπορεί να έχουμε μια συνάντηση μηχανικών εργαλειομηχανών και δεν είμαι σίγουρος ότι θα γεμίσουμε το δωμάτιο. Στην Κίνα μπορούν να γεμίσουν γήπεδα επί γηπέδων ποδοσφαίρου. Η τεχνογνωσία είναι πάρα πολύ βαθιά εδώ».

Επιπλέον, επιτελεία όπως το Foreign Affairs χτυπάνε εδώ και καιρό «καμπανάκια» για το γεγονός ότι στην Κίνα δημιουργείται ένας συνδυασμός έμπειρου και υψηλά ειδικευμένου εργατικού δυναμικού, νέων τεχνολογιών, εταιρειών με τεράστια παραγωγική ικανότητα και «know how», διαμορφώνοντας μια βιομηχανική βάση που «ξέρει πώς να παράγει», την ώρα που η «αποβιομηχάνιση» στις Ηνωμένες Πολιτείες «χτυπάει κόκκινο» και δημιουργεί τεράστια «κενά ασφαλείας». Επίσης ότι δεν αρκεί το προβάδισμα στις πολύ «υψηλές» τεχνολογίες, καθώς χρειάζεται και η ικανότητα αυτές να εντάσσονται μαζικά στην παραγωγή και να στηρίζονται σε μια ολόκληρη παραγωγική αλυσίδα, αφού σε διαφορετική περίπτωση και αυτό το προβάδισμα σε μια πορεία χάνεται. Οπως δηλαδή συμβαίνει τώρα με την αμφισβήτηση της πρωτοκαθεδρίας των ΗΠΑ και σε μια σειρά κρίσιμες νέες τεχνολογίες, όπως η Τεχνητή Νοημοσύνη (το πρόσφατο παράδειγμα του DeepSeek είναι ενδεικτικό), οι κβαντικοί υπολογιστές, το Cloud κ.λπ.

Την ίδια ώρα ο έλεγχος της εξόρυξης και της επεξεργασίας κρίσιμων πρώτων υλών, όπως αποτυπώνεται και στον σχετικό πίνακα της έκθεσης Ντράγκι, είναι συντριπτικός.

Ολα αυτά, και μια σειρά άλλοι παράγοντες που εξετάζουμε παρακάτω, οδηγούν και στο μεγάλο εμπορικό έλλειμμα των ΗΠΑ, που πλέον ξεπερνά το 1 τρισ. δολάρια σε ετήσια βάση, αλλά και στη συγκεκριμένη σύνθεση του ελλείμματος αυτού, με τη συντριπτική πλειοψηφία να αφορά το έλλειμμα σε βιομηχανικά προϊόντα, και αυτό παρά το γεγονός ότι τα τελευταία χρόνια - με τις μαζικές εξορύξεις και την εκμετάλλευση των κοιτασμάτων των ΗΠΑ - αντιστράφηκε η ροή των αναγκών σε καύσιμα, με τις ΗΠΑ να γίνονται εξαγωγός χώρα.

Ολα αυτά δημιουργούν ένα εκρηκτικό «μείγμα», μετατρέποντας ακριβώς σε «απειλή εθνικής ασφαλείας» των ΗΠΑ την (σχετική) υποχώρησή τους σε μια σειρά τομείς, κυρίως αυτούς που αφορούν τη βιομηχανική παραγωγή. Οπως έλεγε ο Τραμπ με τον γνωστό «γλαφυρό» τρόπο, «αν δεν έχεις ατσάλι δεν έχεις χώρα».

Ενδεικτικά είναι και όσα γράφονταν στο σημείωμα του Λευκού Οίκου που συνόδευε την απόφαση της 2ας Απρίλη για τη μεγάλη αύξηση των δασμών, περιγράφοντας ούτε λίγο ούτε πολύ μια σημαντική «διάβρωση» της βιομηχανικής βάσης των ΗΠΑ.

Οπως σημειωνόταν, «τα μεγάλα και επίμονα ετήσια εμπορικά ελλείμματα των ΗΠΑ στο εμπόριο αγαθών έχουν οδηγήσει στην αποψίλωση της μεταποιητικής μας βάσης, έχουν οδηγήσει σε έλλειψη κινήτρων για την αύξηση της προηγμένης εγχώριας μεταποιητικής ικανότητας, έχουν υπονομεύσει κρίσιμες αλυσίδες εφοδιασμού και έχουν καταστήσει την αμυντική - βιομηχανική μας βάση εξαρτημένη από ξένους αντιπάλους».

Τονιζόταν επίσης ότι «η ανάγκη διατήρησης μιας ανθεκτικής εγχώριας μεταποιητικής ικανότητας είναι ιδιαίτερα έντονη σε προηγμένους τομείς, όπως τα αυτοκίνητα, η ναυπηγική βιομηχανία, τα φαρμακευτικά προϊόντα, ο εξοπλισμός μεταφορών, τα τεχνολογικά προϊόντα, οι εργαλειομηχανές και τα βασικά και μεταποιημένα μέταλλα, όπου η απώλεια ικανότητας θα μπορούσε να αποδυναμώσει μόνιμα την ανταγωνιστικότητα των ΗΠΑ», αλλά και ότι «τα αμερικανικά αποθέματα στρατιωτικών αγαθών είναι πολύ χαμηλά για να είναι συμβατά με τα συμφέροντα της εθνικής άμυνας των ΗΠΑ. Αν οι ΗΠΑ επιθυμούν να διατηρήσουν μια αποτελεσματική ομπρέλα ασφαλείας για την υπεράσπιση των πολιτών και της πατρίδας τους, καθώς και των συμμάχων και των εταίρων τους, πρέπει να διαθέτουν ένα μεγάλο οικοσύστημα μεταποίησης και παραγωγής αγαθών. Αυτό περιλαμβάνει την ανάπτυξη νέων μεταποιητικών τεχνολογιών σε κρίσιμους τομείς, όπως η βιοτεχνολογία, οι μπαταρίες και η μικροηλεκτρονική για την υποστήριξη των αμυντικών αναγκών».

Από τα παραπάνω προκύπτει και το «περίγραμμα» των προσπαθειών των ΗΠΑ, οι οποίες επικεντρώνουν:

• Σε «στρατηγικούς» τομείς, αλλά και τομείς με κάποια ελπίδα να ανταγωνιστούν το χαμηλό κόστος εργασίας άλλων χωρών, όπως στη ΝΑ Ασία, και τη λεγόμενη «παραγωγικότητα» των ανταγωνιστών τους.
• Στην πολεμική βιομηχανία - με τις σχετικές δαπάνες και τις εξαγωγές να εκτοξεύονται τα τελευταία χρόνια, με τις σχετικές συμφωνίες να αποτελούν και ένα από τα βασικά στοιχεία στο «παζάρι» που διεξάγεται με όπλο και τους δασμούς.
• Στην υπεράσπιση της πρωτοκαθεδρίας σε κρίσιμες τεχνολογίες, όπως τα chips: Και με το «καρότο» νόμων όπως το «Chips and Science Act», επί Μπάιντεν, που επέκτεινε ο Τραμπ (δίνει «κίνητρα» 280 δισ. δολαρίων για την εγκατάσταση των σχετικών βιομηχανιών στις ΗΠΑ), και με το «μαστίγιο» των δασμών.

Από τα παραπάνω προκύπτει εμμέσως και ένα άλλο «δίλημμα» που απηχεί τους ανταγωνισμούς και στην ίδια την αστική τάξη των ΗΠΑ, το δίλημμα για το αν η μεγαλύτερη προτεραιότητα πρέπει να δοθεί στη βιομηχανία σε σχέση με τις λεγόμενες υπηρεσίες (π.χ. χρηματοπιστωτικές, λογισμικού κ.ο.κ.).

Συζήτηση που εκφράζει και μια οικονομική πραγματικότητα (ότι παρά την αύξηση των εξαγωγών υπηρεσιών αυτές δεν μπορούν να «εξισορροπήσουν», και στην πραγματικότητα προϋποθέτουν το έλλειμμα στο ισοζύγιο συναλλαγών - βλέπε και σχετικά γραφήματα), αλλά και μια (γεω)πολιτική και στρατιωτική αναγκαιότητα, την «προτεραιοποίηση» αυτών των κλάδων για την αναμέτρηση με την Κίνα.

Θέσεις όπως αυτές εκφράζουν για παράδειγμα μια σειρά από «παραδοσιακά» βιομηχανικά μονοπώλια (Caterpillar, General Electric - GE, US Steel, Nucor), όπως και η πολεμική βιομηχανία, πιέζοντας για περισσότερο προστατευτικές πολιτικές απέναντι στους Κινέζους και Ευρωπαίους ανταγωνιστές, αναχαίτιση των εισαγωγών και επένδυση στην παραγωγική αυτάρκεια.

Από την άλλη, μια από τις βασικές κριτικές που εκφράζονται τις μέρες αυτές στα μέτρα Τραμπ είναι ότι οι δασμοί οδηγούν τις άλλες χώρες να απαντήσουν με (δυσανάλογα) μεγάλο βάρος στους αμερικανικούς ομίλους «υπηρεσιών» στο εξωτερικό (όπως π.χ. δείχνουν και οι απειλές της ΕΕ για τις μεγάλες τεχνολογικές εταιρείες αλλά και για εταιρείες όπως η Goldman Sachs, JP Morgan, BlackRock), ομίλους που - κατά την κριτική αυτή - δίνουν και το προβάδισμα στην οικονομία των ΗΠΑ. Προβληματισμοί και πιέσεις που κατά πολλούς βρίσκονται και πίσω από την απόφαση Τραμπ για προσωρινό πάγωμα των δασμών, μετά τη «διαπίστωση» που επεσήμαινε μέσα στην εβδομάδα το αμερικανικό ειδησεογραφικό «Axios», πως «ο Τραμπ έχει ένα πολύ διαφορετικό όραμα για το μέλλον σε σύγκριση με εκείνο των γιγάντων της τεχνολογίας, οι οποίοι έσπευσαν να διαμορφώσουν και να στηρίξουν την οικονομική του ατζέντα».

Παράλληλα, μια δεύτερη κριτική αφορά το ότι με τους δασμούς οι ΗΠΑ «απεμπολούν το πλεονέκτημα του φτηνού κόστους παραγωγής», κριτική που έρχεται κατά βάση από μονοπώλια όπως η Walmart, η Nike κ.τ.λ. με τεράστια εξάρτηση από τις φτηνές εισαγωγές από την Κίνα και τη ΝΑ Ασία.

Ενώ δεν λείπουν και μια σειρά από άλλοι «ανοιχτοί λογαριασμοί», όπως π.χ. για την εξοπλιστική «πίτα» και το πώς αυτή θα μοιραστεί ανάμεσα στο «κατεστημένο» του «στρατιωτικού - βιομηχανικού συμπλέγματος» (οι «Μεγάλοι 5» Lockheed Martin - RTX - Northrop Grumman - General Dynamics - Boeing) και τους νέους «διεκδικητές» (Tesla, Palantir, OpenAi κ.ά.), που τον περασμένο Δεκέμβρη είχαν προχωρήσει και σε συζητήσεις για τη δημιουργία «κονσόρτσιουμ» που θα έσπαγε το «μονοπώλιο» των πρώτων.

Με δεδομένα όλα τα παραπάνω, η νέα αμερικανική κυβέρνηση επιχειρεί να αξιοποιήσει τους δασμούς για να λύσει και έναν ακόμη «γόρδιο δεσμό»: Από τη μία να διατηρήσει το δολάριο ως «παγκόσμιο αποθεματικό νόμισμα» και από την άλλη να μειώσει το εμπορικό έλλειμμα και να «προστατέψει» την εγχώρια βιομηχανία της.

Η αντίφαση εδώ βρίσκεται στο γεγονός ότι το δολάριο ως «παγκόσμιο αποθεματικό», όπως καθιερώθηκε από τη Συμφωνία του Bretton Woods μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, είχε ως προϋπόθεση το σταθερά ελλειμματικό εμπορικό ισοζύγιο για την οικονομία των ΗΠΑ: Πιο απλά, ότι για να εξάγονται δολάρια πρέπει να υπάρχουν εισαγωγές στις ΗΠΑ.

Χοντρικά αυτό εξασφάλιζε από τη μία την εξαγωγή κεφαλαίου από τις ΗΠΑ (π.χ. Σχέδιο Μάρσαλ κ.ο.κ.) και από την άλλη την «πρόσβαση» των βασικών συμμάχων των ΗΠΑ στην αμερικανική αγορά. Επρόκειτο φυσικά για μια συμφωνία που δεν έγινε με «καθαρά» οικονομικούς όρους: Στην καρδιά της είχε την επιδίωξη της «σταθεροποίησης» του ιμπεριαλιστικού συστήματος μετά τον πόλεμο, απέναντι στις σοσιαλιστικές χώρες (όχι τυχαία πήγε πακέτο με την ίδρυση του ΝΑΤΟ) και «επεκτάθηκε» στις νέες συνθήκες της δεκαετίας του '80 και των αντεπαναστατικών ανατροπών με τις συμφωνίες «ελεύθερου εμπορίου».

Με βάση αυτές τις συμφωνίες το εμπορικό έλλειμμα δηλαδή των ΗΠΑ ήταν το «τίμημα» (στην πραγματικότητα ούτε καν αυτό, αφού έχει πολύ μικρότερη σημασία σε σχέση με τις υπόλοιπες χώρες) για τα πλεονεκτήματα που εξασφαλίζει η κυρίαρχη θέση του δολαρίου, όπως τον φθηνότερο δανεισμό, τη δυνατότητα για «οικονομικό καταναγκασμό» και «δεσπόζουσα θέση» στην παγκόσμια αγορά, την εξαγωγή κεφαλαίου που «απορροφά» φτηνότερη εργατική δύναμη στις χώρες που εξάγεται.

Αυτό το στοιχείο, της εξαγωγής κεφαλαίου, απηχεί και η «εξαγωγή» αμερικανικών ομολόγων προς κράτη σε όλο τον κόσμο και αντανακλάται και στο γεγονός ότι ένα τεράστιο κομμάτι του κρατικού χρέους των ΗΠΑ (της τάξης των 800 δισ. δολαρίων, αν και πλέον μειωμένο σε σχέση με τα προηγούμενα χρόνια) βρίσκεται πλέον στα χέρια της Κίνας, με ό,τι αυτό σηματοδοτεί. Ετσι, αυτό που πριν ήταν πλεονέκτημα και «μοχλός ανάπτυξης» για τα κέρδη των καπιταλιστών στις ΗΠΑ, γίνεται μειονέκτημα και εν δυνάμει αχίλλειος πτέρνα για την αμερικανική οικονομία, γιατί πολύ απλά αυτός είναι ο νόμος της ανισόμετρης ανάπτυξης του καπιταλισμού, με την εξαγωγή κεφαλαίου να «δυναμώνει» τις καπιταλιστικές σχέσεις παραγωγής εκεί που εξάγεται. Νόμος που αποτυπώνεται και στον μετασχηματισμό του παγκόσμιου εμπορικού χάρτη, με την κυριαρχία πλέον της Κίνας ως κύριου εμπορικού εταίρου των περισσότερων χωρών του κόσμου.

Τα οφέλη από τη θέση αυτή είναι τώρα που αμφισβητεί η νέα αμερικανική ηγεσία, λέγοντας ότι διαχρονικά δεν επιβεβαιώθηκαν, αλλά και ότι το δολάριο είναι τεχνητά υπερτιμημένο από την πολιτική άλλων κρατών (που καμία σχέση δεν έχει π.χ. με την «ανταγωνιστικότητα» των ΗΠΑ), δυσκολεύοντας έτσι τις αμερικανικές εξαγωγές. Αλλά και ισχυριζόμενοι ότι η θέση αυτή των ΗΠΑ (ως ο «εγγυητής» του παγκόσμιου αποθεματικού), την ώρα που το μερίδιο των ΗΠΑ στο παγκόσμιο ΑΕΠ βαίνει συνεχώς μειούμενο, σημαίνει ότι στην πραγματικότητα αυτές επωμίζονται ένα όλο και μεγαλύτερο αναλογικά βάρος, που μπορεί να τις οδηγήσει σε ένα «κρίσιμο σημείο» ως προς τα ελλείμματα και συνολικά την ευστάθεια της δικής τους οικονομίας (το λεγόμενο «Triffin Dilemma», τη θεωρία ότι τα συνεχή ελλείμματα για να διατηρηθεί η ρευστότητα υπονομεύουν σταδιακά την εμπιστοσύνη στο ίδιο το νόμισμα και μπορούν να οδηγήσουν σε κρίση).

«Ο συμβιβασμός (trade - off) είναι επομένως μεταξύ της ανταγωνιστικότητας των εξαγωγών και της προβολής οικονομικής ισχύος. (...) Η Αμερική παρέχει μια παγκόσμια αμυντική ασπίδα στις φιλελεύθερες δημοκρατίες, και σε αντάλλαγμα, η Αμερική λαμβάνει τα οφέλη του αποθεματικού καθεστώτος - και, όπως αντιμετωπίζουμε σήμερα, τα βάρη», έλεγε ο Στ. Μιράν τον περασμένο Νοέμβρη, προσθέτοντας πως «αυτή η ρύθμιση γίνεται πιο δύσκολη καθώς οι Ηνωμένες Πολιτείες συρρικνώνονται ως μερίδιο του παγκόσμιου ΑΕΠ και της στρατιωτικής ισχύος», αφού «το έλλειμμα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών αυξάνεται και η ικανότητά μας να παράγουμε εξοπλισμό αποψιλώνεται», προσθέτοντας πως «υπάρχει αυξανόμενη συναίνεση στην Αμερική για την αλλαγή της σχέσης αυτής».

Αυτή λοιπόν τη «σχέση» - ούτε λίγο ούτε πολύ όλο το σύστημα του παγκόσμιου εμπορίου - προσπαθεί να «προσαρμόσει» στη σημερινή πραγματικότητα και τις σημερινές ανάγκες της, δηλαδή στη μάχη με την Κίνα, η αστική τάξη των ΗΠΑ, με την κυβέρνηση Τραμπ να λέει ότι στόχος είναι μια «συμφωνία Μαρ α Λάγκο» (κατά το «Μπρέτον Γουντς»).

Εξηγώντας το σχέδιο αυτό - στην πραγματικότητα ένα νέο ξαναμοίρασμα του κόσμου σε σφαίρες επιρροής, με την προσπάθεια να στηθούν «υγειονομικές ζώνες» γύρω από την Κίνα - ο σημερινός υπουργός Οικονομικών των ΗΠΑ, Sc. Bessent, έλεγε προ μηνών πως «παρά τα πολλά ελαττώματά του, η εγκατάλειψη του διεθνούς εμπορικού συστήματος θα αποτελούσε μεγάλο οικονομικό και στρατηγικό λάθος. Αντ' αυτού, οι Ηνωμένες Πολιτείες πρέπει να υιοθετήσουν πολιτικές με στόχο τη διόρθωση των πηγών των ανισορροπιών στη διεθνή οικονομία». Εδινε έτσι το στίγμα όχι του «προστατευτισμού» και της «εγκατάλειψης» του παγκόσμιου εμπορίου, αλλά της επιχείρησης των ΗΠΑ να το φέρουν ξανά στα μέτρα τους.

Ενώ εξηγώντας γιατί επιλέγονται οι δασμοί επί συμμάχων και εχθρών, αντί στοχευμένα μέτρα ή π.χ. με μια αλλαγή στη βιομηχανική πολιτική των ΗΠΑ έλεγε πως «τα μέτρα αυτά πρέπει να δρουν σε παγκόσμια βάση, καθώς οι διμερείς δράσεις μετατοπίζουν σε μεγάλο βαθμό τις ανισορροπίες παρά αντιμετωπίζουν την υποκείμενη πηγή τους».

Παράλληλα εξηγώντας τον τρόπο με τον οποίο υποτίθεται θα οδηγηθούν στο νέο «σύστημα» (μέσα από ένα ατελείωτο «παζάρι» επ' απειλή δασμών, όπως ακριβώς βλέπουμε τις μέρες αυτές με τις ανακοινώσεις δασμών και το προσωρινό τους «πάγωμα»), έλεγε ότι «αυτές οι παρεμβάσεις πρέπει να είναι καλά προετοιμασμένες (...), ώστε να παρέχουν διαπραγματευτικό μοχλό πίεσης και χρόνο στις αγορές να προσαρμοστούν», ενώ ταυτόχρονα οι ΗΠΑ να αντιμετωπίζουν τις δικές τους «ανισορροπίες», με περικοπές στις «ασυνήθιστα υψηλές όσο και αναποτελεσματικές» ομοσπονδιακές δαπάνες.

Εβαζε ακόμη στην «εξίσωση» τη σύνδεση της «ασφάλειας» και της πρόσβασης στην αγορά των ΗΠΑ, με «δεσμεύσεις των συμμάχων να δαπανούν περισσότερα για τη συλλογική μας ασφάλεια και να διαρθρώνουν τις οικονομίες τους με τρόπους (...) που ευθυγραμμίζονται με τα αμερικανικά συμφέροντα», ενώ σημείωνε πως στο «τμηματοποιημένο» αυτό σύστημα της διεθνούς οικονομίας «οι χώρες θα μπορούσαν να κινούνται πιο κοντά ή πιο μακριά από το κέντρο του».

Πρόσθετε πως «η σαφέστερη τμηματοποίηση της διεθνούς οικονομίας θα παρείχε αποτελεσματικότερους μοχλούς» για τις ΗΠΑ, ώστε να ασκούν πίεση αλλά και για να μην μπορεί η Κίνα να παρακάμπτει τους δασμούς μέσω τρίτων χωρών, απειλώντας πως «το κόστος της παραμονής εκτός της (σ.σ. αμερικανικής) περιμέτρου θα ήταν υψηλό. Χωρίς πρόσβαση στις αγορές μας, η κινεζική πλεονάζουσα παραγωγική ικανότητα θα απειλούσε τη βιωσιμότητα της εγχώριας παραγωγής άλλων χωρών», θα πλημμύριζε δηλαδή με φτηνά προϊόντα τις δικές τους αγορές.

«Ενα τέτοιο εργαλείο», εξηγούσε ο Μιράν, «μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να ασκηθεί πίεση σε άλλα έθνη να συμμετάσχουν στους δασμούς μας κατά της Κίνας (...). Αν αναγκαστούν να επιλέξουν μεταξύ της αντιμετώπισης ενός δασμού στις εξαγωγές τους προς τους Αμερικανούς καταναλωτές ή της εφαρμογής δασμών στις εισαγωγές τους από την Κίνα, τι θα επιλέξουν;».

Παράλληλα βέβαια επεσήμαινε και τους κινδύνους - ενδεικτικό κι αυτό της «ζαριάς» που ρίχνουν οι ΗΠΑ - λέγοντας πως «η προσπάθεια δημιουργίας ενός παγκόσμιου δασμολογικού τείχους γύρω από την Κίνα θα αυξήσει την πίεση στην Κίνα να μεταρρυθμίσει το οικονομικό της σύστημα, με τον κίνδυνο να αυξηθεί σημαντικά η παγκόσμια αστάθεια, καθώς οι αλυσίδες εφοδιασμού θα δέχονται μεγαλύτερη πίεση για προσαρμογή».

«Η ένωση ενός δασμολογικού τείχους με μια ομπρέλα ασφαλείας είναι μια στρατηγική υψηλού κινδύνου, αλλά αν λειτουργήσει, έχει επίσης υψηλή ανταμοιβή», σημείωνε χαρακτηριστικά και έφερνε ως παράδειγμα πως αν π.χ. «η Ευρώπη προβεί σε αντίποινα, αλλά αυξήσει δραματικά τις δικές της αμυντικές δαπάνες και δυνατότητες, ελαφρύνοντας το βάρος των Ηνωμένων Πολιτειών για την παγκόσμια ασφάλεια και απειλώντας λιγότερο με υπερέκταση των δυνατοτήτων μας, θα έχει επιτύχει αρκετούς στόχους. Η ανάληψη μεγαλύτερου ρόλου από την Ευρώπη στη δική της άμυνα επιτρέπει στις ΗΠΑ να επικεντρωθούν περισσότερο στην Κίνα, η οποία αποτελεί πολύ μεγαλύτερη οικονομική απειλή και απειλή εθνικής ασφάλειας για την Αμερική από ό,τι η Ρωσία, ενώ παράλληλα δημιουργεί έσοδα», ενδεικτικό κι αυτό για το πώς το βασικό ζήτημα της αντιμετώπισης της Κίνας καθορίζει και όλα τα υπόλοιπα.

Πρόκειται βέβαια για «σχέδια επί χάρτου», αφού όπως προείπαμε η «εξίσωση» έτσι κι αλλιώς δεν βγαίνει, με το ένα μέτρο και «φάρμακο» για το ένα πρόβλημα να γίνεται «φαρμάκι» για τα υπόλοιπα, περιπλέκοντας παραπέρα και οξύνοντας τους ανταγωνισμούς με τα άλλα ιμπεριαλιστικά κέντρα, τις αντιθέσεις που βρίσκονται στο ίδιο το DNA του καπιταλιστικού συστήματος. Η μάχη άλλωστε για την πρωτοκαθεδρία στο ιμπεριαλιστικό σύστημα, που «σφραγίστηκε» με συμφωνίες όπως αυτή του Μπρέτον Γουντς, δεν κρίθηκε στα τραπέζια των διαπραγματεύσεων, αλλά στα πεδία των μαχών του Παγκόσμιου Πολέμου που προηγήθηκε.

Και ανάποδα, παντού και πάντα, οι εμπορικοί και λοιποί «πόλεμοι» των καπιταλιστών ήταν το προανάκρουσμα της «σάλπιγγας» στα πεδία των ιμπεριαλιστικών πολέμων.

Σε ένα τέτοιο μαύρο μέλλον τραβάνε ξανά τους λαούς οι ανταγωνισμοί των ιμπεριαλιστών, καλώντας τους μέχρι τότε να πληρώσουν με ένα μαύρο παρόν τους «εμπορικούς πολέμους» τους, με τσακισμένους μισθούς, εκτόξευση του πληθωρισμού και της ενεργειακής φτώχειας, αποταμιεύσεις και ασφαλιστικές εισφορές που θα γίνονται κανόνια και αεροπλάνα για να σκοτωθούν ξανά οι ίδιοι στους πολέμους «για τ' αφέντη το φαΐ». Οπως τότε, έτσι και τώρα μόνο οι λαοί μπορούν να δώσουν διέξοδο από τον κόσμο που «φλέγεται» από τους ανταγωνισμούς των καπιταλιστών, χτυπώντας στην «καρδιά», ανατρέποντας την καπιταλιστική εξουσία και οικοδομώντας τη δική τους κοινωνία, τον σοσιαλισμό.

• Οι πηγές και όλα τα γραφήματα στην ηλεκτρονική έκδοση του «Ριζοσπάστη».

Πηγές:

1. Hudson Bay Capital. A User's Guide to Restructuring the Global Trading System. [PDF]

https://www.hudsonbaycapital.com/documents/FG/hudsonbay/research/638199_A_Users_Guide_to_Restructuring_the_Global_Trading_System.pdf

2. U.S. Department of the Treasury. Statement by Secretary of the Treasury Janet L. Yellen on Economic Strategy. (2025)

https://home.treasury.gov/news/press-releases/sb0045

3. Brookings Institution. Global Manufacturing Scorecard: How the U.S. Compares to 18 Other Nations. (2018)

https://www.brookings.edu/articles/global-manufacturing-scorecard-how-the-us-compares-to-18-other-nations/

4. Safeguard Global. Top 10 Manufacturing Countries in the World.

https://www.safeguardglobal.com/resources/blog/top-10-manufacturing-countries-in-the-world/

5. European Commission. The EU's Role in Global Supply Chains. [PDF document]

https://commission.europa.eu/document/download/97e481fd-2dc3-412d-be4c-f152a8232961_en?filename=The

6. The White House. Fact Sheet: President Donald J. Trump Declares National Emergency to Increase Our Competitive Edge. (April 2025)

https://www.whitehouse.gov/fact-sheets/2025/04/fact-sheet-president-donald-j-trump-declares-national-emergency-to-increase-our-competitive-edge-protect-our-sovereignty-and-strengthen-our-national-and-economic-security/

7. Office of the U.S. Trade Representative (USTR). Public Hearing Regarding Proposed Actions Under Section 301 Investigation - China's Targeting of Maritime Sectors. (March 2025)

https://ustr.gov/about-us/policy-offices/press-office/press-releases/2025/march/public-hearing-regarding-proposed-actions-section-301-investigation-chinas-targeting-maritime

8. The Economist - By Invitation. The International Economic System Needs a Readjustment, by Scott Bessent. (October 2024)

https://www.economist.com/by-invitation/2024/10/23/the-international-economic-system-needs-a-readjustment-writes-scott-bessent

9. Ο ελέφαντας στο χρηματιστήριο και στα πεδία των μαχών.

https://www.902.gr/eidisi/oikonomia/371447/o-elefantas-sto-hrimatistirio-kai-sta-pedia-ton-mahon