Τα τελευταία δώδεκα χρόνια έχει γίνει πραγματικότητα ένα τεράστιο νομοθετικό έργο στην Ελλάδα για την επέκταση των «ευέλικτων» εργασιακών σχέσεων, στη βάση των κατευθύνσεων της Συνθήκης του Μάαστριχτ και της παρεπόμενης «Λευκής Βίβλου», που τελευταία φορά «φρεσκαρίστηκαν» στη Σύνοδο Κορυφής της Λισαβόνας. Παρ' όλα αυτά, η Ευρωπαϊκή Ενωση, η κυβέρνηση και όλοι οι άλλοι υποστηρικτές αυτής της πολιτικής δεν είναι ικανοποιημένοι από την πρόοδο των νέων μορφών εργασίας στη χώρα μας, καθώς οι εργαζόμενοι και οι άνεργοι -που πολλές από αυτές τις αντιδραστικές ρυθμίσεις γίνονται στο όνομα της κατάστασής τους- αντιστέκονται στην εξαθλίωση και αρνούνται να κάνουν τη ζωή τους «λάστιχο», να μετατραπούν σε «απασχολήσιμους».

Σημαντική είναι η συμβολή των ταξικών δυνάμεων στο συνδικαλιστικό κίνημα γι' αυτή την άρνηση. Το Πανεργατικό Αγωνιστικό Μέτωπο έχει σταθερή αντιπαράθεση με κάθε λογής «ευελιξία» σε βάρος των εργαζομένων. Παράλληλα, το Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδας δίνει αδιάκοπα τη μάχη εναντίον της αντεργατικής και αντιλαϊκής πολιτικής και ήταν αυτό που το 1994, μέσω του «Ρ», αποκάλυψε τα κείμενα της Συνθήκης του Μάαστριχτ και της βαθιά αντεργατικής «Λευκής Βίβλου» στο λαό.

Αυτή τη στιγμή δεν είναι γνωστά ολοκληρωμένα στοιχεία για την έκταση των «ευέλικτων» μορφών απασχόλησης στη χώρα μας. Συνήθως, καταμετρείται η μερική απασχόληση, η οποία κυμαίνεται γύρω στο 4,3% επί του συνόλου των απασχολουμένων. Εχει ιδιαίτερη σημασία ότι σύμφωνα με επίσημα στοιχεία οι 2 στους 3 μερικά εργαζόμενους έχουν εξαναγκαστεί να εργαστούν με αυτή τη μορφή.

Μια καταγραφή των «ευέλικτων» μορφών εργασίας είναι χρήσιμη, για να διαπιστωθεί το εύρος του νομοθετικού πλαισίου, του οποίου η θέσπιση διευκολύνθηκε σε μεγάλο βαθμό από τον «κοινωνικό διάλογο», που στήριξαν οι πλειοψηφίες στις διοικήσεις της ΓΣΕΕ και της ΑΔΕΔΥ.

Η λεγόμενη «προσωρινή εργασία» σχετίζεται κυρίως με τις συμβάσεις ορισμένου χρόνου και με την εποχική απασχόληση. Οι συμβάσεις ορισμένου χρόνου, με τις οποίες απασχολείται το 7% των εργαζομένων (!) αφορούν χιλιάδες εργαζόμενους στο Δημόσιο, στον ευρύτερο δημόσιο τομέα, αλλά και στον ιδιωτικό. Η κυβέρνηση, με πρόσφατο Προεδρικό Διάταγμα, δήθεν για την ενίσχυση των δικαιωμάτων των συμβασιούχων ορισμένου χρόνου, ενίσχυσε στην πραγματικότητα αυτή την κατάσταση, χωρίς να εξασφαλίσει καμία ουσιαστική προστασία.

Η μερική απασχόληση έχει πολλές διαφορετικές εκφράσεις. Μπορεί να είναι 4ωρη εργασία (ή και μικρότερης διάρκειας, σύμφωνα με τον τελευταίο αντεργατικό νόμο 2874/2000), σε ημερήσια βάση για πέντε μέρες τη βδομάδα. Μπορεί να είναι 6ωρη για λιγότερες μέρες. Μπορεί να αφορά σε 8ωρη εργασία για τρεις μέρες τη βδομάδα, 12 ή 15 μέρες το μήνα.

Η εκ περιτροπής εργασία είναι ορισμένες φορές μέρος της μερικής, καθώς οι εργαζόμενοι καλούνται να εργαστούν με πλήρες ημερήσιο ωράριο για μια συγκεκριμένη χρονική περίοδο και στη συνέχεια επανέρχονται στο προηγούμενο καθεστώς. Η διαλείπουσα εργασία αφορά στην περιοδική απασχόληση, χωρίς να έχει προηγηθεί καθορισμός του χρόνου που θα γίνει απαιτητή από τον εργοδότη.

Η «ενοικίαση» εργαζομένων είναι μια ξεχωριστή μορφή «ευελιξίας», η οποία αποτελεί και την πιο πρόσφατη νομοθετική πράξη της κυβέρνησης. Δεν είναι εύκολο να περιγραφεί το μέγεθος του ηθικού ελλείμματος αυτής της μορφής σύγχρονου δουλεμπορίου. Η κυβέρνηση προτιμά να την ονομάζει «δανεισμό», παραπέμποντας στην παλαιότερη πρακτική, όπου μια επιχείρηση πρόσφερε στελέχη της σε μια άλλη επιχείρηση για να την εξυπηρετήσει σε ένα ορισμένο έργο στο πλαίσιο της μεταξύ τους συνεργασίας. Η έννοια παραπέμπει, επίσης, σε πρακτικές αλληλεγγύης μεταξύ φτωχών αγροτών, οι οποίοι ένωναν τις δυνάμεις τους σε οικογενειακό επίπεδο, για να μαζέψουν τον καρπό ή τη σοδειά, όταν έλειπαν τα εργατικά χέρια.

Τα σχέδια και οι προθέσεις της κυβέρνησης είναι πολύ διαφορετικά σε αυτή την περίπτωση και δεν είναι καθόλου τυχαίο ότι στον τομέα αυτό δραστηριοποιούνται πολυεθνικές επιχειρήσεις, τη δράση των οποίων νομιμοποίησε κάτω από τον τίτλο «Εταιρίες Προσωρινής Απασχόλησης». Στα κράτη - μέλη της ΕΕ η μορφή αυτή επεκτείνεται συνεχώς, πλήττοντας με ιδιαίτερη σφοδρότητα την πλήρη εργασία, τις κλαδικές συλλογικές συμβάσεις εργασίας και τη συνδικαλιστική δράση. Παρουσιάζει σημαντική πρόοδο και συνδυάζεται με όλες τις άλλες «ευέλικτες» μορφές. Στην Ελλάδα μέσα σε λίγους μόνο μήνες απλώθηκε στο 0,2% των εργαζομένων.

Σύμφωνα με το νόμο, μια τέτοια εταιρία προσλαμβάνει κάποιο εργαζόμενο και στη συνέχεια τον διαθέτει σε μια άλλη επιχείρηση για ορισμένο χρονικό διάστημα. Ο εργαζόμενος πληρώνεται και ασφαλίζεται από την εταιρία που τον προσέλαβε, αλλά εργάζεται στην επιχείρηση που έχει παραχωρηθεί και ελέγχεται από αυτή. Η «προστασία» του περιορίζεται ουσιαστικά στην εφαρμογή της Εθνικής Συλλογικής Σύμβασης Εργασίας.

Οι εργολαβίες είναι επίσης «ευέλικτη» μορφή. Τα τελευταία χρόνια παρέχονται ευρέως μόνιμες υπηρεσίες καθαριότητας και φύλαξης σε πολλές επιχειρήσεις. Το φασόν, η εργασία στο σπίτι για την παραγωγή ενός μέρους από κάποιο προϊόν, που παράγει μια επιχείρηση είναι άλλη μια τέτοια μορφή. Η τηλεεργασία είναι, επίσης, «ελαστική» μορφή εργασίας, η οποία, για διάφορους λόγους, δεν έχει αναπτυχθεί ιδιαίτερα στην Ελλάδα, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δεν υπάρχει. Συνδέεται, κυρίως, με επιχειρήσεις «εντάσεως κεφαλαίου» και υπηρεσίες.