Συνεχίζουμε σήμερα το τρίτο και το τελευταίο μέρος των κειμένων μας για την περιβαλλοντική εκπαίδευση (ΠΕ), ελπίζοντας ότι κάποτε θα μπορέσει ο χώρος αυτός να αποδώσει πολύ περισσότερους καρπούς, προσφέροντας μεγάλες υπηρεσίες, όχι μόνο στο περιβάλλον, αλλά και στο σχολείο και την κοινωνία ευρύτερα. Για να επιτευχθεί φυσικά αυτό απαιτούνται μεγάλες προσπάθειες από τους μάχιμους εκπαιδευτικούς και τη σχολική κοινότητα, χωρίς να υπάρχουν ψευδαισθήσεις για τις προθέσεις των καρεκλοκένταυρων της οδού Μητροπόλεως. Ο ρόλος τους ήταν και είναι ο έλεγχος και κυρίως η χειραγώγηση της παιδείας.

Ο διαχωρισμός μεταξύ θετικών και κοινωνικών επιστημών είναι μια θλιβερή πραγματικότητα στο χώρο του σχολείου, που εξακολουθεί να ταλαιπωρεί την ελληνική παιδεία με πολλές παρενέργειες κι αρνητικές επιπτώσεις, αν και βρισκόμαστε στην ανατολή της τρίτης μ.Χ. χιλιετίας. Την ίδια στιγμή που η εκπαιδευτική έρευνα, διεθνώς, έχει δώσει σαφέστατες απαντήσεις κι έχει απορρίψει τα στεγανά μεταξύ των ειδικοτήτων, στην Ελλάδα με τις συχνές «μεταρρυθμίσεις» των εκάστοτε υπουργών Παιδείας που αντιμετωπίζουν μαθητές, εκπαιδευτικούς και γονείς σαν πειραματόζωα και ενδιαφέρονται αποκλειστικά για το προσωπικό τους image (εκτός από την αναπαραγωγή του συστήματος), επιμένουν σε αναχρονιστικά σχήματα, αν και ευαγγελίζονται τον εκσυγχρονισμό. Η πόλωση μεταξύ «θετικών» και «κοινωνικών» επιστημών είναι υπαρκτή και οι όποιες απόπειρες μάλλον για την τιμή των όπλων έγιναν, παρά στόχευαν στην ουσιαστική τους σύγκλιση. Αντί της συνεύρεσής τους και την ύπαρξη κατάλληλου κλίματος για κοινές δράσεις στην πράξη συμβαίνει ακριβώς το αντίθετο. Συνήθως, η επίλυση προβλημάτων των μαθηματικών, της φυσικής, της χημείας κτλ. γίνεται με αφαιρετικό τρόπο, χωρίς να σχετίζεται με την υπάρχουσα κοινωνική πραγματικότητα.

Τα ΠΠΕ από τη φύση τους παραπέμπουν σε ποικίλους κλάδους και οδηγούν μαθητές-εκπαιδευτικούς σε πολύμορφες αναζητήσεις. Η επιστημονική προσέγγιση ενός περιβαλλοντικού ζητήματος δεν περιορίζεται στον έναν ή τον άλλον επιστημονικό κλάδο, αλλά είναι μια σφαιρική δράση, με αρωγό τα επιμέρους μαθήματα που μπαίνουν στην υπηρεσία αυτή, χωρίς να αποτελούν αυτοσκοπό της μάθησης.Η όξινη βροχή, για παράδειγμα, δεν εξετάζεται μόνο ως χημικός τύπος, αλλά πρέπει να γίνεται προσπάθεια ανίχνευσης των κοινωνικών αιτιών της δημιουργίας της και των επιπτώσεών της όχι μόνο στο φυσικό, αλλά και το ανθρώπινο περιβάλλον. Επιπλέον επιβάλλεται να υπάρχει ως βασική στόχευση ο εντοπισμός λύσεων για την επίλυση του προβλήματος, τόσο σε ατομικό και τοπικό (κυρίως), όσο και σε περιφερειακό, κρατικό και πλανητικό επίπεδο (δευτερευόντως). Η ομαδική ενασχόληση των μαθητών ή ο διαχωρισμός μιας ομάδας σε υπο-ομάδες που προσεγγίζουν ένα θέμα από διαφορετικές οπτικές είναι τελείως ασυνήθιστο στο παραδοσιακό σχολείο. Τα ΠΠΕ ευνοούν μεθόδους για συγκεκριμένες παιδαγωγικές πρωτοβουλίες ερχόμενα σε πλήρη αντίθεση με την παραδοσιακή: ομοιόμορφη προσέγγιση ενός ζητήματος.

Οι μαθητές μαθαίνουν να εργάζονται «αυτοδύναμα», με σύνεση, να αναπτύσσουν ικανοποιητικά επίπεδα επικοινωνίας, τα οποία ανταποκρίνονται στις δικές τους επιθυμίες. Αναφέρουμε ως παράδειγμα στο ΠΠΕ που εκπονήθηκε από ένα Δημοτικό Σχολείο της Λέσβου πριν από τρία χρόνια. Στην ενότητα «Τουρισμός και Περιβάλλον» υπήρξαν 4 υπο-ομάδες. Η πρώτη επισκέφτηκε το Τουριστικό Γραφείο της περιοχής για να αντλήσει διάφορες πληροφορίες. Η δεύτερη συζήτησε με έναν ξενοδόχο για τα «πράσινα ξενοδοχεία». Η τρίτη ασχολήθηκε με τα ενοικιαζόμενα δωμάτια της περιοχής τη δεκαετία του εξήντα. Η τέταρτη συναντήθηκε με τον δήμαρχο «ανακρίνοντάς» τον για τις υπάρχουσες πολιτικές για την προστασία του περιβάλλοντος σε μια τουριστική περιοχή. Ο εκπαιδευτικός από πηγή πληροφοριών και γνώσης ανέλαβε αντικειμενικά συντονιστικό ρόλο προσπαθώντας να ενισχύσει και να αναδείξει τα ταλέντα και τις δυνατότητες των μαθητών της ομάδας στοχεύοντας στην καλλιέργεια της δημιουργικής σκέψης τους.

Το σχολείο πρέπει να προσβλέπει όχι μόνο στην καλλιέργεια των μαθητών, αλλά της ψυχής και του χεριού τους. Ομως η χειρωνακτική εργασία είναι υποβαθμισμένη μέχρι του σημείου να μη θεωρείται ως μορφωτικό αγαθό! Ετσι οι περισσότεροι μαθητές αντιμετωπίζουν τεράστιες δυσκολίες να χρησιμοποιήσουν τα χέρια τους στην υπηρεσία των γνώσεων που αποκτούν. Η εργασία όμως έχει παιδαγωγική αξία, η οποία είναι μεγαλύτερη αν ο μαθητής μπορεί να δει το αποτέλεσμα της δημιουργίας του και να αναγνωρίσει μέσω αυτής την προσωπική του προσπάθεια ή την προσπάθεια της ομάδας που συμμετέχει. Τα ΠΠΕ δίνουν έμφαση στην πρακτική εργασία π.χ. δεντροφυτεύσεις ή διάφορες άλλες δράσεις (ανακύκλωση κτλ.) και έχουν αποδείξει ότι οι μαθητές πέρα από τη χαρά της δημιουργικότητας ανακάλυψαν και «κρυμμένες» ικανότητες που είχαν. Ολα τα παραπάνω δείχνουν το δρόμο. Που φυσικά δεν είναι σπαρμένος με ροδοπέταλα.