Γρηγοριάδης Κώστας

Νομίζω ότι αν είμαστε τίμιοι και τολμηροί θα μπορέσουμε να κοιτάξουμε το θέμα μας κατάματα.

Τα ερωτήματα θα μπορούσε κάποιος να τα διαχωρίσει σε ερωτήματα πολλών ειδών. Θα τα διέκρινα, κατά κύριο λόγο, σε ερωτήματα εσωτερικής λειτουργίας του θεάτρου και σε ερωτήματα εξωτερικής λειτουργίας. Ερωτήματα που στρέφονται και αντιμετωπίζουν το εσωτερικό της θεατρικής παραγωγής, την εσωτερική λειτουργία του θεάτρου, και ερωτήματα που αναδεικνύουν και προκρίνουν λύσεις εύκολες, κυρίως αντιμετωπίζοντας το πρόβλημα σαν ένα πρόβλημα οικονομικής φύσης, σχεδόν σαν ένα πρόβλημα λογιστικής λειτουργίας και αποτίμησης της καλλιτεχνικής δημιουργίας.

Πιστεύω ότι το μεγαλύτερο ενδιαφέρον βρίσκεται στην ανάδειξη μιας σειράς ερωτημάτων, που, ενδοσκοπώντας, βρίσκουν τον τρόπο να μας παρουσιάσουν τα εσωτερικά «τοπία», τη φύση της θεατρικής δημιουργίας, το ευαίσθητο στοιχείο της, σε συνδυασμό με την ανυπαρξία υποδομής, υποδοχής και αποτίμησης. Ενας πολύπλοκος και ενθουσιώδης μηχανισμός καλλιτεχνικής δημιουργίας, ο οποίος περιβάλλεται από ένα σώμα θεσμών που πριμοδοτούν, στην πραγματικότητα, το στραγγαλισμό του.

Η απλοποίηση, η αφέλεια, η έλλειψη χρόνου, η έλλειψη δυνατότητας για σπατάλη χρόνου και βλέμματος και αισθήσεων, η έλλειψη επένδυσης ψυχής στην προσωπική ζωή μας, δημιουργούν παθητικούς καταναλωτές ζωής. Δημιουργούν θεατές ζωής, και όχι μικρούς προσωπικούς δημιουργούς. Η έλλειψη υποκειμενισμού και η ομαδοποίηση των αισθήσεων, των αντιδράσεων, του ψυχισμού, δημιουργούν έναν εσωτερικό μαρασμό, σε μία τέχνη που η εφήμερη πλευρά της είναι το ζωντανό στοιχείο του χαρακτήρα της. Αυτό που ανανεώνει και κάνει ζωντανό το θέατρο είναι, ακριβώς, η εφήμερη πλευρά του, αυτή που δημιουργεί συνθήκες συνομιλίας. Αναγνωρίζουμε την αντίφαση επικαιρικότητας και πρωτοπορίας στη δημιουργία του θεάτρου.

Η έλλειψη, λοιπόν, συνομιλητών, ποιοτικά και ποσοτικά, ανθρώπων διαθέσιμων, ανοιχτών στο καινούριο, συνομιλητών και όχι θεατών, είναι εμπόδιο για τη διαφωνία, την πνευματικότητα, τη διαμάχη ιδεών που ανανεώνει τη μορφή του θεάτρου.

Αντίθετα, η οριζόντια ανάπτυξη των συνειδήσεων εμποδίζει και δημιουργεί φόβο για το καινούριο και εξάρτηση από το συνηθισμένο. Η ποιότητα, λοιπόν, των συνοδοιπόρων, η έλλειψη υποκειμενικότητας, δημιουργούν καταναλωτές παθητικούς, οι οποίοι υποκαθιστούν το εσωτερικό ταξίδι με την εφησυχασμένη αναπαραγωγή στερεοτύπων.

Ελλειψη παιδείας, που δημιουργεί δυσπιστία και ταυτόχρονα υποκαθιστά την πραγματική δημιουργία και την αγωνία για πραγματική δημιουργία, με την άγρα θεατών, με την προσπάθεια να είσαι αρεστός σύμφωνα με τα πρότυπα που σε πλημμυρίζουν. Η εξάρτηση, η κολακεία, το συμφέρον και ο φόβος σε μια κοινωνία στερεοτύπων μάς βυθίζουν στην πληκτική επανάληψη.

Και το αόρατο στην περίπτωσή μας είναι το καινούριο σημαντικό κείμενο, η καινούρια αισθητική και ηθική, η νέα υποκριτική, η έκπληξη και η ορμή στον τρόπο που τίθενται τα ερωτήματα και δίνονται οι απαντήσεις, τα στοιχεία που θα συγκρουστούν με το παλαιό σώμα του θεάτρου. Τα στοιχεία που θα δώσουν τη δυνατότητα να εμφανιστούν και να αποκτήσουν θέση στο θεατρικό χώρο οι νέες φωνές. Μια γερασμένη, φοβισμένη κοινωνία αντιδρά σπασμωδικά στα φαινόμενα που η ίδια εξέθρεψε. Εκπληκτοι αντιλαμβανόμαστε μπροστά στον καθρέφτη το πρόσωπο των γηρατειών. Γιατί η κρίση θεάτρου, η έλλειψη θεατών, η έλλειψη κειμένων, η έλλειψη πνευματικού θεάτρου δεν είναι παρά το αποτέλεσμα της δικής μας ατολμίας. Εκεί προσπαθήσαμε να εντάξουμε και να ελέγξουμε τους καλλιτέχνες του θεάτρου, προβάλλοντας δομές λειτουργίας και πριμοδοτώντας τες μέσα από μηχανισμούς ελέγχου και όχι στήριξης. Μηχανισμούς, που το μόνο ενδιαφέρον τους ήταν η νομή εξουσίας. Εκεί αποξηράναμε το πρωτότυπο και αφυδατώσαμε την πρωτογενή και τολμηρή δημιουργία.

Ουσιαστικά η κρίση του θεάτρου αντανακλά τη συνολική κρίση του σύγχρονου πολιτισμού, η οποία διακρίνει μια κλειστοφοβική και βαθύτατα συντηρητική κοινωνία.

Αυτή διαπραγματεύεται με τους καλλιτέχνες, σαν να είναι οι παρίες ενός κοινωνικού ιστού. Ενδιαφέρεται μόνο για το κέρδος και για οτιδήποτε προσμετρήσιμο, ωσάν η καλλιτεχνική δημιουργία να είναι ένα μέγεθος που μπορείς να το διαπραγματευτείς με όρους οικονομικής συναλλαγής.

Αυτή αποκλείει το λάθος και το διαφορετικό.

Η κρίση του θεάτρου, για την οποία συζητάμε, μοιάζει καθησυχαστικά να είναι κρίση εισιτηρίου και όχι κρίση ιδεών, στην οποία αντιπροτείνουμε διεξόδους, όπως συσπείρωση των θεατρικών δυνάμεων, μείωση των θεάτρων, στη θέση του πλουραλισμού και της πολυφωνίας, επιστροφή δηλαδή σε μια παραδοσιακή λογική θεατρικής δημιουργίας.

Η ειρωνεία στην περίπτωσή μας είναι ότι μία χώρα, στην οποία οι θεατρικές σπουδές είναι απαξιωμένες και κινούνται σε χαμηλό και αυτοσχεδιαστικό επίπεδο, θεωρεί ότι οι δυνάμει συνομιλητές της θα έπρεπε να ήταν περισσότεροι. Η έλλειψη θεατρικών σπουδών ανωτάτου επιπέδου παραμένει ένα τεράστιο πρόβλημα.

Ο τρόπος που η επικαιρότητα αλιεύει καινούρια πρόσωπα για να τα φέρει στο προσκήνιο για ένα διάστημα, σε ένα σύστημα χαοτικό και ουσιαστικά δέσμιο άλλων-συντηρητικών προτύπων, που αλέθει το αίμα των νέων ανθρώπων χωρίς κριτήρια, απορρίπτοντας το παλαιό, χωρίς ποτέ να δημιουργεί τις γέφυρες από το παλαιό στο νέο, χωρίς ποτέ να στηρίζεται στη μνήμη και στη συνέχεια για να ακολουθήσει η αρμονική ενότητα της αντίθεσης, δημιουργούν ένα σύστημα απαξίωσης της καλλιτεχνικής δημιουργίας.

Δυστυχώς, πολλά γίνονται τυχαία και αυτοσχεδιαστικά.

Το ελληνικό θέατρο προχωράει γενναία, μόνο του, στην πραγματικότητα.

Προσπαθεί χωρίς να υπάρχει χάραξη εθνικής πολιτικής, η οποία να αφορά στο ελληνικό κείμενο, στην αρχαία τραγωδία, στις μεταφράσεις, στην προβολή του θεάτρου μας στο εξωτερικό, στην κίνηση και στη δημιουργία θεσμών στο χώρο της επαρχίας, η οποία χάραξη πολιτικής να αφορά και στο κράτος μέσω του υπουργείου Πολιτισμού και στους χορηγικούς ιδιωτικούς φορείς, που επενδύουν στο θέατρο και στο χώρο των υπηρεσιών που κινούνται γύρω από αυτό.

Η πραγματικότητα είναι λίγο διαφορετική.

Αντί να συζητάμε για την κρίση του θεάτρου, στην πραγματικότητα είναι προτιμότερο να συζητάμε για την κρίση ιδεών, για την αυτοσχεδιαστική λογική που περιβάλλει το θέατρο και για τον τρόπο, που, παρ' όλα αυτά, οι παραστάσεις, εξορισμένες άλλοτε από ανάγκη, άλλοτε από επιλογή, σε χίλιους δυο αντιθεατρικούς χώρους, δημιουργούν ένα ζωντανό πολύχρωμο σώμα.

Η δυναμική του θεάτρου αυτή τη στιγμή, τα χίλια λουλούδια που ανθίζουν, χρειάζονται φροντίδα. Χρειάζονται θεσμούς και συνθήκες περιποίησης, γιατί αλλιώς καταδικάζονται στη σιωπή και στη μοναξιά.