Η ιδέα για τη δημιουργία μιας ένωσης των ευρωπαϊκών κρατών, απ' τη σκοπιά της προστασίας και της ενίσχυσης των καπιταλιστικών συμφερόντων, είναι πολύ παλιά. Ομως, η συζήτηση για ένα τέτοιο εγχείρημα πήρε τον χαρακτήρα του επείγοντος, μετά την Οχτωβριανή Επανάσταση το 1917. Η δημιουργία και η ισχυροποίηση της Σοβιετικής Ενωσης επιτάχυνε τις διαδικασίες, καθώς οι ιθύνοντες, πολιτικοί και οικονομικοί, των ΗΠΑ και των μεγάλων ευρωπαϊκών δυνάμεων αναζητούσαν έναν τρόπο για να περιορίσουν και να ανατρέψουν το νεαρό τότε σοσιαλιστικό κράτος και να μειώσουν τη μεγάλη πολιτική του επιρροή στην εργατική τάξη και τα λαϊκά στρώματα των χωρών τους.

Το 1923, ο αυστριακός κόμης Κούντενχόβεν Καλέργκι (1894-1972), απόγονος ευγενών από τη Γερμανία και το Βυζάντιο, εξαγγέλλει στη Βιέννη τη δημιουργία του Πανευρωπαϊκού Κινήματος με στόχο την Πανευρωπαϊκή Ενωση και οραματίζεται τη σταδιακή μετεξέλιξη της Γηραιάς Ηπείρου στις «Ηνωμένες Πολιτείες της Ευρώπης». Ο Καλέργκι έλεγε ότι μόνο κατ' αυτόν τον τρόπο θα επιβιώσουν τα κράτη της ηπειρωτικής Ευρώπης επικαλούμενος κυρίως τον «σοβιετικό κίνδυνο».

Στην ιδέα των «Ηνωμένων Πολιτειών της Ευρώπης» είχε ασκήσει δριμύτατη κριτική ο Λένιν από το 1915, αποδεικνύοντας την ιμπεριαλιστική της φύση και τον αντιλαϊκό χαρακτήρα της.

Η ενδυνάμωση των ενδοκαπιταλιστικών αντιθέσεων στην Ευρώπη, κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του '30, έβαλε σε δεύτερη μοίρα τη συζήτηση για την «Ενωση» η οποία όμως ποτέ δεν έπαψε να συζητείται. Ετσι επανήλθε δριμύτερη μετά το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου.

Για ένα επιπλέον λόγο οι απολογητές του καπιταλισμού επανέφεραν την ιδέα της «Ενωσης». Ηταν η εγκαθίδρυση των σοσιαλιστικών καθεστώτων σε σειρά χωρών της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης. Αυτή τη φορά, οι ΗΠΑ έπαιξαν αποφασιστικό ρόλο στις ζυμώσεις.

Το 1946, ο Γουίνστον Τσόρτσιλ κατά τη διάρκεια ομιλίας του στο Πανεπιστήμιο της Ζυρίχης, τάσσεται υπέρ «της οικοδόμησης ενός είδους Ηνωμένων Πολιτειών της Ευρώπης». Λίγους μήνες αργότερα, ο Τζον Φόστερ Ντάλες, υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ, δηλώνει: «Η Ευρώπη πρέπει να ομοσπονδοποιηθεί ή να εξαφανιστεί!».

Κατά «σύμπτωση», εκείνη την περίοδο, αναλαμβάνει και πάλι δράση ο κόμης Κούντενχόβεν Καλέργκι, ο οποίος κατά τη διάρκεια του πολέμου είχε καταφύγει στις ΗΠΑ. Ο Καλέργκι, σε ομιλία του το Μάρτη του 1947, στο New York Herald Tribune Forum, τονίζει ότι η ευρωπαϊκή ενοποίηση δεν αποτελεί πολιτική ουτοπία αλλά πρακτική πολιτική, γιατί «σε διαφορετική περίπτωση η Σοβιετική Ενωση θα "καταπιεί" ολόκληρη την ευρωπαϊκή ήπειρο»!

Στη συζήτηση που άρχισε στην Ευρώπη, ο Γάλλος πολιτικός, Ζαν Μονέ, εμφανίζεται ως πατέρας της ιδέας για τη δημιουργία της οικονομικής και πολιτικής ένωσης των κρατών της δυτικής Ευρώπης. Δεν είναι τυχαίο ότι ως όχημα για την προώθηση της ιδέας χρησιμοποιείται το «Σχέδιο Μάρσαλ» στη σύνταξη του οποίου συνέβαλε ο Μονέ. Στις 16 Απρίλη 1948 ιδρύεται ο Οργανισμός Ευρωπαϊκής Οικονομικής Συνεργασίας για τη διαχείριση του «Σχεδίου Μάρσαλ», που στην πράξη σηματοδοτεί και το τέλος των «κλειστών» εθνικών οικονομιών της Ευρώπης, αφού μεταξύ των όρων που θέτουν οι ΗΠΑ για τη χορήγηση της αμερικανικής βοήθειας είναι η μείωση των εμπορικών φραγμών μεταξύ των ευρωπαϊκών κρατών. Επίσης θέτουν ως προϋπόθεση την πλήρη συνεννόηση και τον κοινό σχεδιασμό των Ευρωπαίων τόσο ως προς το συνολικό ύψος της απαιτούμενης αμερικανικής βοήθειας όσο και ως προς την κατανομή της.

Ακολούθησαν δύο χρόνια έντονων συζητήσεων, πάντα με την παρουσία των ΗΠΑ, για τη φόρμουλα της «Ενωσης». Στις 9 Μάη του 1950, ο υπουργός Εξωτερικών της Γαλλίας Ρομπέρ Σουμάν σε ομιλία του εμπνευσμένη από τις προτάσεις του συμβούλου του Ζαν Μονέ, προτείνει να τεθεί η παραγωγή άνθρακα και χάλυβα της Γαλλίας και της Γερμανίας υπό κοινό έλεγχο. Στις 18 Απρίλη του 1951 υπογράφεται στο Παρίσι η ιδρυτική Συνθήκη της «Ευρωπαϊκής Κοινότητας Ανθρακος και Χάλυβος» (ΕΚΑΧ) από τα έξι ιδρυτικά της μέλη, τη Γαλλία, τη Γερμανία, την Ιταλία, το Βέλγιο, την Ολλανδία και το Λουξεμβούργο. Ηταν το πρώτο βήμα για την Ευρωπαϊκή Ενωση όπως τη γνωρίζουμε. Το 1957 στη Ρώμη υπογράφεται από τα κράτη μέλη της ΕΚΑΧ η Συνθήκη για την ίδρυση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής Κοινότητας, που το 1991 με τη Συνθήκη Μάαστριχτ μετεξελίσσεται σε ΕΕ.