Κεντρικό ζήτημα του Συνεδρίου μας είναι η ιδεολογικοπολιτική και οργανωτική ενίσχυση του Κόμματος. Αν, όμως, δε θέλουμε να μείνουμε σε ευχές, θα πρέπει να εντοπίσουμε τις παραμέτρους που συνδέονται με το εν λόγω θέμα. Τρεις τέτοιες βασικές παράμετροι είναι, κατά τη γνώμη μου: Οι μεταβολές στην εργασία, στην ταξική διάρθρωση της ελληνικής κοινωνίας και στη συνείδηση των εργαζομένων. Πάνω σε αυτά τα ζητήματα θα προσπαθήσω να διατυπώσω κάποιες σκέψεις.

Α. ΟΙ ΜΕΤΑΒΟΛΕΣ ΣΤΗΝ ΕΡΓΑΣΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΤΑΞΙΚΗ ΔΙΑΡΘΡΩΣΗ

Οι καπιταλιστικές αναδιαρθρώσεις έχουν δημιουργήσει είτε νέα φαινόμενα στην εργασία και στην ταξική διάρθρωση, είτε έχουν δώσει νέες διαστάσεις σε παλιά. Αν και μια τέτοια καταγραφή απαιτεί επισταμένη μελετητική δουλιά, ωστόσο διακρίνουμε σε γενικές γραμμές μια σειρά φαινομένων όπως:

Τη μεγάλη κινητικότητα στους εργασιακούς χώρους (εύκολη αλλαγή από έναν εργασιακό χώρο σε άλλον).

Την εύκολη μετάβαση από τάξη σε στρώμα κι αντίστροφα (κυρίως από «πάνω» προς τα «κάτω»).

Την ύπαρξη τμημάτων εργαζομένων που η κατάταξή τους στην εργατική τάξη καθίσταται δύσκολη (π.χ. οι εκπαιδευτικοί έχουν ένα εισόδημα υπό μορφή μισθού και άλλο ένα από ιδιαίτερα μαθήματα).

Την αύξηση της ε.τ. σύμφωνα με τα υπάρχοντα στοιχεία σε σχετικά και απόλυτα νούμερα, τη μείωση, όμως, του βιομηχανικού προλεταριάτου.

Την αύξηση του ποσοστού των εργαζομένων που εργάζονται σε παραπάνω από μια δουλιά.

Τη θεαματική υποχώρηση παλιών κατακτήσεων (πενθήμερο, οκτάωρο, τάση προς άρση της μονιμότητας κ.ά.)

Την ανεργία που γίνεται ολοένα και πιο μακροχρόνια (με σοβαρές ψυχολογικές, βιολογικές και κοινωνικές επιπτώσεις στην ε.τ.).

Τη διά βίου κατάρτιση που αποτελεί έναν εκ των θεμελίων λίθων των αναδιαρθρώσεων.

Την αύξηση του ποσοστού της εργατικής τάξης που έρχεται σε επαφή στην παραγωγή με τις νέες τεχνολογίες.

Την αύξηση του ποσοστού των αλλοδαπών εργατών.

Την εμφάνιση νέων μορφών εκμετάλλευσης/ εργασίας π.χ. ενοικίαση εργαζομένων/ μεταφορείς έτοιμων γευμάτων.

Β. ΟΙ ΑΛΛΑΓΕΣ ΣΤΗ ΣΥΝΕΙΔΗΣΗ ΤΗΣ ΕΡΓΑΤΙΚΗΣ ΤΑΞΗΣ ΚΑΙ ΤΩΝ ΥΠΟΛΟΙΠΩΝ ΣΤΡΩΜΑΤΩΝ

Ασφαλώς όλη αυτή η πλημμυρίδα των αλλαγών (μαζί με άλλες όπως οι ανατροπές, οι εσωκομματικές κρίσεις, η συνεχώς αυξανόμενη δημιουργία στρεβλών αναγκών) δε θα μπορούσε να αφήσει ανεπηρέαστη την κοινωνική συνείδηση. Παρακάτω θα επιχειρήσω μια κωδικοποίηση αυτών των συνειδησιακών αλλαγών:

Διακρίνουμε μια στροφή σε αναζήτηση ατομικών λύσεων, απαξίωση της συλλογικότητας, παραπέρα συντηρητικοποίηση των αστικών κομμάτων, κοινωνικές συσπειρώσεις στους πιο αντιδραστικούς θύλακες, όπως παραθρησκευτικές οργανώσεις, νεοφασιστικές ομάδες, οπαδικοί πυρήνες κ.λπ.

Οι αλλαγές αυτές πήραν ακόμα μεγαλύτερες διαστάσεις από τη στιγμή που οι αναδιαρθρώσεις πλαισιώθηκαν από μεταβολές στο εποικοδόμημα, ώστε (οι αναδιαρθρώσεις) να καθίστανται περισσότερο αποδεκτές. Το παράδειγμα των τηλεπαιχνιδιών στα οποία προάγεται η αντίληψη «ο θάνατός σου η ζωή μου» ή ακόμα η μαζική παραγωγή τα τελευταία χρόνια αστικών ιδεολογημάτων (παγκοσμιοποίηση, μεταβιομηχανική κοινωνία, σύγκρουση πολιτισμών κ.ά.), υπογραμμίζουν την παραπάνω διαπίστωση.

Επιπλέον, οι αλλαγές στην εργασία που περιγράφηκαν παραπάνω, δημιουργούν τεράστιες δυσκολίες για την ενδυνάμωση του συνδικαλιστικού κινήματος τόσο ποσοτικά όσο και ποιοτικά. Σε λίγα χρόνια, η συνδικαλιστική συσπείρωση των εργαζομένων θα παρουσιάζει σχεδόν ανυπέρβλητα εμπόδια, λόγω των αποδιαρθρωμένων εργασιακών σχέσεων.

Ειδικά, όμως, για τη χώρα μας, οι αλλαγές αυτές δεν ήταν ακριβώς όπως στην υπόλοιπη Ευρώπη. Συγκεκριμένα, διακρίναμε ένα ιστορικό «παράδοξο»: Ενώ τα φαινόμενα μοιρολατρίας, αδιαφορίας, φόβου, έλλειψης οράματος, απογοητεύσεων και απομαζικοποιήσεων των συλλογικών διαδικασιών, συνεχίζονται ανάμεσα στους εργαζόμενους μάλλον με αυξητικές τάσεις, καταφέραμε και ανασυγκροτηθήκαμε επιτυχώς, κάτι που δεν αποτέλεσε κυρίαρχη τάση στα υπόλοιπα κομμουνιστικά κόμματα.

Γ. ΟΙ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΣΤΟ ΚΟΜΜΑ ΣΗΜΕΡΑ ΚΑΙ ΟΡΙΣΜΕΝΕΣ ΣΚΕΨΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΤΟΥΣ

Παρά την επιτυχή ανασυγκρότηση, η συντηρητικοποίηση των συνειδήσεων αγκαλιάζει ασφαλώς και τις κομματικές δυνάμεις και δε θα μπορούσε να είναι και αλλιώς. Αυτό εκφράζεται ποικιλοτρόπως: Αποστεωμένη κομματική ζωή, δυσλειτουργία των κομματικών οργανώσεων, δυσκολίες στρατολόγησης, αδυναμία παρέμβασης στο βιομηχανικό προλεταριάτο, έλλειψη διάθεσης προσφοράς, δυσκολία ηλικιακής ανανέωσης, ελλιπής αφομοίωση των νέων μελών, χαλαρός κομματικός έλεγχος, απουσία κριτικής και αυτοκριτικής.

Δεν είναι λίγες οι φορές που μπροστά σε αυτές τις δυσκολίες παραιτούμαστε, αποδεχόμενοι την κατάσταση αυτή ως «τελειωμένη». Ο κίνδυνος τέτοια φαινόμενα, καθώς και μια νοοτροπία παθητικής αποδοχής τους, να πάρουν μαζικές διαστάσεις δεν είναι, νομίζω, πάρα πολύ μακριά. Ενας τρόπος αντιμετώπισης αυτών των δυσκολιών, είναι η συνειδητοποίηση, αν είναι δυνατόν και από το σύνολο του κομματικού δυναμικού, ορισμένων βασικών παραδοχών, όπως ότι:

Υπάρχουν αντικειμενικές συνθήκες που επειδή ακριβώς είναι αντικειμενικές δεν είναι στο χέρι μας να τις μεταβάλουμε όπως και όποτε θέλουμε. Αυτό δε σημαίνει πως αυτές οι αντικειμενικές συνθήκες μένουν σταθερές και ότι δεν υπόκεινται σε νομοτέλειες.

Η αλλοτρίωση της εργατικής τάξης είναι ένα πολύπλευρο φαινόμενο που βρίσκεται σε λειτουργία, ανεξάρτητα από το αν είμαστε σε συνθήκες ήττας. Αλλωστε, η θέση του Γκράμσι που υπονοεί την ιδεολογική κυριαρχία μιας τάξης χωρίς πολιτική κυριαρχία, δεν επαληθεύτηκε ούτε και πρόκειται.

Σε συνάφεια με τις προηγούμενες παραδοχές είναι και τούτη: Σε συνθήκες δυσκολιών και όχι μόνο, οι κομμουνιστές α) επιδιώκουν το βάθεμα και την επιτάχυνση της κρίσης, καθώς και την όσο το δυνατό μεγαλύτερη έκτασή της, β) προετοιμάζουν το μέγιστο δυνατό αριθμό ανθρώπινου δυναμικού για την τελική έφοδο (π.χ. η συρρίκνωση του αγροτικού πληθυσμού που έχει θέσει ως στόχο η ΕΕ θα γίνει είτε το θέλουμε είτε όχι. Ομως, παρεμβαίνουμε στην αγροτιά, προκειμένου να έχουμε κερδισμένες συνειδήσεις στους νεοδημιουργηθέντες προλετάριους), γ) υπερασπίζουν ό,τι μπορούνε από τα κατακτημένα, ώστε να εκκινούνε κάθε φορά από πλεονεκτικότερες αφετηριακές θέσεις σε σχέση με αυτές που θα είχανε, αν απουσιάζανε από την ταξική πάλη.

Οι συνθήκες σε πολιτικό και ιδεολογικό επίπεδο μπορούν να αλλάξουν θεαματικά μέσα σε ιδιαίτερες ιστορικές στιγμές και τέτοιες είναι οι βαθιές οικονομικές κρίσεις, η διεξαγωγή ενός πολέμου και το διεθνές περιβάλλον. Προς το παρόν ο ιμπεριαλισμός δείχνει να «χωνεύει» τις κρίσεις του χωρίς σοβαρά γι' αυτόν επακόλουθα, οι όποιοι πόλεμοι που διεξάγονται σε αυτή την ιστορική συγκυρία δε φαίνεται να γεννούν κάτι επαναστατικό και το διεθνές περιβάλλον μόνο ευνοϊκό δεν είναι με εξαίρεση, ίσως, τη Λατινική Αμερική στην οποία όμως υπάρχει σοβαρό ενδεχόμενο η όποια πολιτική κρίση να απορροφηθεί από τη σοσιαλδημοκρατία. Αυτές, ωστόσο, οι διαπιστώσεις δε σημαίνουν ότι οι τρεις παράγοντες που περιγράψαμε δεν μπορούν να δράσουν καταλυτικά σε μια δεδομένη ιστορική συγκυρία (κι έτσι βεβαίως θα γίνει, χωρίς, ωστόσο, αυτό να είναι χρονικά και χωρικά προσδιορίσιμο).

Το ταξικό συνδικαλιστικό κίνημα θέτει σήμερα μια σειρά αιτημάτων που σε άλλες εποχές θα λέγαμε πως είναι «εντός» συστήματος. Αναφερόμαστε στην εποχή των «παχιών αγελάδων» του ιμπεριαλισμού, όπου η ανάγκη συσσώρευσης άφηνε περιθώρια παραχωρήσεων. Σήμερα αυτά τα περιθώρια έχουν στενέψει τόσο, που τα αιτήματα τείνουν να βγουν, αν δεν έχουν ήδη βγει έξω από τα πλαίσια του συστήματος. Αυτή η διαπίστωση σε καμία περίπτωση δεν υπονοεί την ανάγκη αντικατάστασή τους με άλλα πιο «ρεαλιστικά». Απαιτείται, όμως, η κατανόηση του γεγονότος ότι αυτά τα αιτήματα είναι εξαιρετικά δύσκολο να κατακτηθούν σήμερα, πρέπει, όμως, να αποτελούν γνώμονα για τις κατακτήσεις των εργαζομένων.

Τελειώνοντας τις σκέψεις μου: πρέπει να καταλάβουμε ότι αυτή είναι η κατάσταση και δε φαίνεται άμεσα να τροποποιείται θεαματικά. Με αυτό το επίπεδο συνείδησης του κόσμου έχουμε να «παλέψουμε», αυτές τις συνειδήσεις πρέπει να μετασχηματίσουμε. Ωστόσο, είμαστε αισιόδοξοι και η ιστορική αισιοδοξία μας δεν είναι μεταφυσική. Στηρίζεται σε επιστημονικά δεδομένα, στην επαναστατική μας κοσμοθεωρία.

Κατά την ταπεινή μου άποψη, λοιπόν, ένας από τους βασικούς όρους ώστε τα επόμενα χρόνια το Κόμμα μας να μείνει σχετικά αλώβητο από τα φαινόμενα μοιρολατρίας και αποστράτευσης, είναι η βαθιά κατανόηση των παραπάνω πέντε παραδοχών. Μια κατανόηση που πρέπει να επιτευχθεί μέσα από την οργανωμένη θεωρητική δουλιά και ταυτόχρονα με ένα πλατύ άνοιγμα στην κοινωνία.

Συντροφικά

Λιόσης Βασίλης

ΚΟΒ Ιδιωτικών Εκπαιδευτικών