Σήμερα δημοσιεύουμε το τελευταίο μέρος του άρθρου «Βασικές πλευρές της σύγχρονης αστικής παιδαγωγικής». Αναδημοσιεύεται από την ΚΟΜΕΠ, τεύχος 4/2004

Στη συνέχεια: Πώς και τι μαθαίνει ο μαθητής κατά την εκτέλεση του «σχεδίου εργασίας»; «Learning by doing» είναι η γνωστή απάντηση, δηλαδή, «μαθαίνει πράττοντας». Πώς ακριβώς; Οπως «ξετυλίγεται» το «σχέδιο εργασίας», μαθαίνει ό,τι συναντάει και έχει μια σημασία για την ίδια τη δραστηριότητα ή ενδιαφέρον για τον ίδιο. Ετσι, δεν ακολουθείται κάποιο «αναλυτικό» πρόγραμμα, που να έχει εκπονηθεί με επιστημονικά κριτήρια (παιδαγωγικούς στόχους, δομή γνώσεων, δυνατότητες επιπέδου ανάπτυξης μαθητή) και στο οποίο πρέπει να ενταχθούν επίκαιρα ή ενδιαφέροντα στοιχεία στο μέτρο του δυνατού. Με τη διαδικασία του «σχεδίου εργασίας», το παιδί μαθαίνει απρογραμμάτιστα, άρα παίρνει κατακερματισμένες γνώσεις.

Η αποσπασματικότητα, όμως, επιφέρει με τη σειρά της αναγκαστικά μια «επιφανειακή» μάθηση, αφού δεν είναι δυνατόν να ολοκληρωθεί η ενότητα των θεμελιακών χαρακτηριστικών των πραγμάτων στη συνείδηση του μαθητή. Επιπλέον, όταν αυτά τα αποσπασματικά γνωστικά στοιχεία εμφανίζονται μπροστά στο μαθητή με τυχαίο, περιστασιακό τρόπο, δεν αντιστοιχούν (τις περισσότερες φορές) στη σειρά που απαιτεί η «λογική» της σχετικής ύλης ή «αντέχει» το επίπεδο ανάπτυξης του μαθητή. Μπορεί, λοιπόν, στην πέμπτη τάξη, να απασχοληθούν οι μαθητές με τη Μικρασιατική Καταστροφή, εάν το «σχέδιο εργασίας» αναφέρεται στην προσφυγική γειτονιά της πόλης. Πώς, όμως, θα μελετήσουν τη Μικρασιατική Καταστροφή, όταν δεν έχουν ακόμη διδαχτεί το σχηματισμό του ελληνικού κράτους, ούτε καν την Επανάσταση του '21 (που διδάσκονται στην έκτη τάξη); Εδώ, λοιπόν, εγκυμονεί ο κίνδυνος για μια «χαοτική» συλλογή πληροφοριών. Αυτό, με σύγχρονους όρους, αντιστοιχεί σε «κατάρτιση», δεν είναι Παιδεία.

Από τη σκοπιά της μαρξιστικής παιδαγωγικής δεν έχουμε καμία αντίρρηση με τη διδασκαλία μεθόδων μελέτης. Ισα - ίσα, απαιτείται για την αποτελεσματικότητα της μαθησιακής δραστηριότητας και για την αυτομόρφωση κάθε ανθρώπου σε όλη του τη ζωή. Προβληματικός είναι ο υπερτονισμός της μεθόδου από τους αστούς, που αποσπάται από τα περιεχόμενα της διδασκαλίας - μάθησης και κυρίως από το σκοπό της όλης μορφωτικής διαδικασίας και που συνδέεται με τη διαστρέβλωση του όρου «Γενική Παιδεία».

Αναλυτικότερα: Ο άνθρωπος δεν μπορεί και δεν πρέπει να απομνημονεύει τα πάντα, αλλά δεν μπορεί να δραστηριοποιηθεί χωρίς να έχει «αποθηκεύσει» - με λογικό τρόπο - έναν ορισμένο όγκο γνώσεων. Πώς να εγχειρήσει ο χειρουργός, εάν διαθέτει άριστες «στρατηγικές» εύρεσης και οργάνωσης των πληροφοριών, αλλά όχι και «έτοιμες» γνώσεις, που να τις εφαρμόσει επιτόπου και ακαριαία; Η μέθοδος μάθησης λειτουργεί πάντα σε άμεση συνάρτηση με τα περιεχόμενα, που πρέπει να μαθευτούν.

Επίσης, ποιες γνώσεις παλιώνουν και απαξιώνονται; Πολλές ναι, οι θεμελιακές όμως όχι, ούτε εκείνες που έχουν δοκιμαστεί με επιτυχία στην πράξη. Μπορεί να εμπλουτίζονται, να προκύπτουν καινούριες διασυνδέσεις και εφαρμογές, εξακολουθούν όμως να ισχύουν. Και αυτό, όχι επειδή είναι αιώνιες αλήθειες, αλλά επειδή αντανακλούν ολοκληρωμένα την αντικειμενική πραγματικότητα. Ο περιοδικός πίνακας του Μεντελέγιεφ ισχύει ακόμη, η κυκλοφορία του αίματος είναι η γνωστή, οι κοινωνικές νομοτέλειες είναι παρούσες. Αυτό έχει μεγάλη σημασία για τη Γενική Παιδεία, που πρέπει να παρέχεται στο βασικό σχολείο. Εκεί έχουν θέση οι θεμελιακές γνώσεις περί της ουσίας των φυσικών και κοινωνικών διαδικασιών, τέτοιες που να επιδεικνύουν μια σχετική αντοχή στο χρόνο. Οι άλλες, που ανανεώνονται γρήγορα, ανήκουν στη σφαίρα της εξειδίκευσης και έχουν θέση αργότερα, στην επαγγελματική ή πανεπιστημιακή εκπαίδευση.

Ο υπερτονισμός του «μαθαίνω πώς να μαθαίνω», αποσυνδεδεμένα από το «τι και για ποιο σκοπό μαθαίνω». Αποτελεί, λοιπόν, μια κραυγαλέα υποτίμηση της ουσίας της μόρφωσης. Ολο το εγχείρημα «κρύβει» τη στροφή προς την επιφανειακή και πρόσκαιρη κατάρτιση και πληροφόρηση, μακριά από το σύγχρονο περιεχόμενο της βασικής - γενικής παιδείας, την ολόπλευρη και αρμονική διαμόρφωση της ανθρώπινης προσωπικότητας. Λειτουργεί, επομένως, αποπροσανατολιστικά, παρακάμπτοντας τα ερωτήματα για την «ποσότητα» και «ποιότητα» των περιεχομένων και τελικά του χαρακτήρα της εκπαίδευσης.

Για το σκοπό αυτό, διαφοροποιεί την εκπαίδευση των δικών της παιδιών και μερικών που «στρατολογεί» από το λαό, από εκείνη της εργατικής τάξης και των άλλων λαϊκών στρωμάτων. Η διαφοροποίηση αυτή παίρνει διάφορες μορφές: Ξεχωριστοί τύποι σχολείων, διαφορετικό μάθημα από τη μια σχολική μονάδα στην άλλη, από τάξη σε τάξη της ίδιας μονάδας, ακόμη και στην ίδια τάξη (με Προγράμματα, μαθήματα επιλογής, εξατομικευμένη διδασκαλία).

Αυτήν την προσπάθεια τη συνδέει με την ιδιωτικοποίηση της εκπαίδευσης, μετατρέποντας τη γνώση σε εμπόρευμα.

Προσπαθώντας να πείσει για την ορθότητα της εκπαιδευτικής της πολιτικής επιστρατεύει αντιδραστικά ιδεολογήματα, όπως: «Δεν μπορούν να μάθουν όλα τα παιδιά, το καθένα ας μάθει λοιπόν όσο και ό,τι του επιτρέπουν οι έμφυτες ικανότητές του». Επίσης: «Δεν υπάρχει αντικειμενική ούτε σταθερή γνώση, ας μάθουν λοιπόν όλοι το πώς θα βρίσκουν τις πληροφορίες που χρειάζονται». Στο σημείο αυτό η αστική Παιδαγωγική ομολογεί έμμεσα τα αδιέξοδα του ξεπερασμένου, για την εποχή μας, επιφανειακού «γνωσιοκεντρικού» σχολείου, χωρίς να είναι σε θέση να τα αντιμετωπίσει, καθώς διατηρεί ανέπαφη την ταξική δομή και λειτουργία του, τον ουσιαστικό διαχωρισμό θεωρητικής και χειρωνακτικής εργασίας, τη στατική κομφορμιστική σύνδεση του σχολείου με την κοινωνική ζωή.

Στη χώρα μας, την «εργολαβία» υλοποίησης των αντιλαϊκών - αντιεκπαιδευτικών επιδιώξεων της αστικής τάξης έχουν αναλάβει η ΝΔ και το ΠΑΣΟΚ, κάτω από τη στενή καθοδήγηση των σχετικών οργάνων της Ευρωπαϊκής Ενωσης. Ο ΣΥΝ δεν αμφισβητεί την ουσία αυτής της πολιτικής στο σύνολό της. Το ΚΚΕ αντιπαλεύει αποφασιστικά την άθλια επιχείρηση της ακριβοπληρωμένης ημιμάθειας και της ιδεολογικής χειραγώγησης του λαού μας, που με θράσος ονομάζουν διά βίου «εκπαίδευση», όπου η βασική εκπαίδευση σταματά νωρίτερα από όσο απαιτεί η σφαιρική διαμόρφωση της προσωπικότητας, οπότε μορφωτικός κανόνας γίνεται η αναπαραγωγή στοιχειωδών δεξιοτήτων που δεν αρκούν, για να αντιμετωπίσει ο νέος άνθρωπος με αυτοπεποίθηση τη ζωή. Το ΚΚΕ προβάλλει το στόχο για ένα Ενιαίο Δωδεκάχρονο Βασικό Υποχρεωτικό Σχολείο, που θα παρέχει σε όλα τα παιδιά του λαού την πλήρη γενική, θεμελιακή μόρφωση της εποχής μας, εξασφαλίζοντας την ισορροπημένη ανάπτυξη των ικανοτήτων του καθενός. Το σχολείο που θα συνενώνει πραγματικά τη θεωρία με την πράξη, θα διαμορφώνει βαθείς γνώστες των νόμων κίνησης του κόσμου και ένθερμους αγωνιστές για την κοινωνική πρόοδο.

Μ' αυτό το στόχο, αξίζει να στρατευτεί η εργατική τάξη, να απαιτήσει ένα φωτεινό μέλλον για τα παιδιά της. Σ' αυτήν την πάλη έχουν θέση οι εκπαιδευτικοί: Να ορθώσουν το ανάστημά τους μέσα κι έξω από την τάξη, να «δώσουν τον εαυτό τους» σε όλα τα μέτωπα για τη μόρφωση του λαού, για την προκοπή του, για την εξουσία του.

Σημειώσεις:

1. Αρχή της μικροαστικής Παιδαγωγικής, η οποία θέτει το «παιδί» στο επίκεντρο της εκπαιδευτικής διαδικασίας, χωρίς να εξετάσει την κοινωνική φύση του «παιδιού», τους ταξικούς όρους και την κοινωνικά προσδιορισμένη στόχευση της διαπαιδαγώγησής του.

2. Αστός φιλόσοφος της Σχολής του Πραγματισμού, που τοποθέτησε την προσωπική εμπειρία του ανθρώπου στο επίκεντρο της μάθησης. Οι μαθητές του (Kilpatrick κ.ά.) εισήγαγαν σε αυτή τη βάση τη μέθοδο των «σχεδίων εργασίας» (project) στην εκπαίδευση.