Προάστια και στα γαλλικά Ban-lieu: τόπος εξορίας, τόπος εκτός ορίων, τόπος εκτός των τειχών της πόλης. Αυτός είναι ο αυστηρά ετυμολογικός ορισμός της λέξης στα γαλλικά. Ετσι ονομάζονταν επί Λουδοβίκων όλες οι περιοχές εκτός των θεωρητικών τειχών της πόλης του Παρισιού. Σήμερα, δεν υπάρχουν ορατά τείχη.

Πόσο μάλλον που όταν φθάνει κανείς στο Παρίσι, όλα μοιάζουν να κυλούν εντελώς φυσιολογικά. Ισχυρές αστυνομικές δυνάμεις περιπολούν διαρκώς τα κυβερνητικά κτίρια, την περιοχή του προεδρικού και πρωθυπουργικού μεγάρου, τα περίφημα Σαμπ Ελιζέ και τους μεγάλους σταθμούς - κόμβους, όπου οι γραμμές του μετρό συναντιούνται με τις γραμμές του τρένου που οδηγούν στα προάστια.

Τίποτε στην Πόλη του Φωτός δε θυμίζει ότι η χώρα βρίσκεται υπό κατάσταση έκτακτης ανάγκης και ότι όλες οι «ευαίσθητες ζώνες», όπως ονομάζονται κομψά, των διαφόρων προαστίων βράζουν στον έναν ή στον άλλο βαθμό. Το θέμα φιλοξενείται ακόμη, υπό τη μορφή ειδικών αφιερωμάτων, σε περιοδικά, εφημερίδες. Ακόμη, όμως, και στα δελτία ειδήσεων άρχισε να περνά σε δεύτερη ή και σε τρίτη μοίρα, όταν, σταδιακά, σταμάτησαν οι εμπρησμοί αυτοκινήτων και καταστημάτων, όπως και τα επεισόδια.

Ο «Ρ» προσπάθησε να γνωρίσει από κοντά μερικά από τα παρισινά προάστια που απασχόλησαν επί ώρες τα δελτία ειδήσεων σε ολόκληρο τον κόσμο, με φόντο φλεγόμενα αυτοκίνητα, μαντιλοφόρους νεαρούς και άνδρες των ειδικών δυνάμεων καταστολής. Επισκεφθήκαμε έξι προάστια της γαλλικής πρωτεύουσας: το βορειανατολικό Σαμπινί σουρ Μαρν, τη βόρεια Κουρνέβ, τα νοτιοδυτικά Μασί Παλεζό και Λες Ουλίς, τα βορειοδυτικά Αρζεντέιγ και Επινέ σουρ Σεν. Κάποια από αυτά, όπως το Μασί Παλεζό και το Αρζεντέιγ, έγιναν θέατρο πολυήμερων συγκρούσεων, εμπρησμών και συλλήψεων. Το δεύτερο, μάλιστα, ήταν που επέλεξε ο Γάλλος υπουργός Εσωτερικών, Νικολά Σαρκοζί, για να αποκαλέσει «απόβλητα» όσους συμμετείχαν στα επεισόδια, ρίχνοντας λάδι σε μια φωτιά, όπου, όπως όλα δείχνουν, σιγοκαίει εδώ και πολλά χρόνια.

Συνολικά, με βάση τις εκτιμήσεις της αστυνομίας, από τις 751 γειτονιές σε όλη τη Γαλλία, που χαρακτηρίζονται «ευαίσθητες ζώνες», επεισόδια σημειώθηκαν σε λιγότερες από 150. Οσο για τον αριθμό των συμμετεχόντων σε αυτά τα επεισόδια, είναι πραγματικά ελάχιστος σε σύγκριση με τους νέους που κατοικούν στις «ευαίσθητες» αυτές περιοχές: μόλις το 5%-10% της εκεί νεολαίας βρέθηκε στο δρόμο.

Ενδεικτικό, ίσως, είναι ότι στα μηδαμινά σε χρόνο και εμβέλεια επεισόδια που σημειώθηκαν στην Κουρνέβ, όπου βρίσκεται μία από τις χειρότερες, από πολλές απόψεις, «ευαίσθητες ζώνες», συμμετείχε μόλις το 1% των νέων. Οσο για τη «σύνθεση» των, κατά Σαρκοζί, «αποβλήτων», φυσικά και δεν είναι όλοι παιδιά 2^ης ή 3^ης γενιάς μεταναστών, είτε από αφρικανικές είτε από αραβικές χώρες. Ηταν και «πραγματικοί Γάλλοι», Gaulois, όπως τους αποκαλούν τα γαλλικά ΜΜΕ, τουλάχιστον σε ένα ποσοστό 20%, γεγονός που αποδεικνύει και τον ταξικό χαρακτήρα των προβλημάτων που αντιμετωπίζουν οι «ευαίσθητες ζώνες».

Φθάνοντας κανείς με το τρένο στα προάστια, το βέβαιο είναι ότι δεν προσλαμβάνει καμία εικόνα γκέτο. Πρόκειται για επαρχιακές πόλεις, που διογκώθηκαν σταδιακά τις τελευταίες δεκαετίες. Στην πλειοψηφία τους θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν μάλλον ιδιαιτέρως γραφικές. Αρκετές από αυτές βρίσκονται ανάμεσα σε πανέμορφα δάση και φιλοξενούν νεόκτιστες μικρές πολυκατοικίες ή πιο παραδοσιακά κτίσματα. Με την πρώτη ματιά κανείς θα μπορούσε να υποθέσει ότι από ορισμένες απόψεις οι κάτοικοι των προαστίων βρίσκονται σε πλεονεκτικότερη θέση όσον αφορά την ποιότητα ζωής τους, σε σχέση με τους Παριζιάνους.

Μια δεύτερη καλύτερη ματιά και μια βόλτα στους δρόμους, με τη συνοδεία ντόπιων που γνωρίζουν τα κατατόπια, είναι αυτά που αναδεικνύουν και την άλλη όψη των πραγμάτων. Σε δύο, τρία ή περισσότερα σημεία των προαστίων υψώνονται οικοδομικά τετράγωνα με εργατικές κατοικίες. Πρόκειται για κτίρια πολυώροφα (μέχρι και 26 ή 30 ορόφους) στα οποία φιλοξενούνται εκατοντάδες διαμερίσματα και χιλιάδες άνθρωποι. Ισως ένα από τα χειρότερα τέτοια κτίρια, σε προάστιο του Παρισιού, να βρίσκεται στην Κουρνέβ, όπου σε ένα χώρο ενός οικοδομικού τετραγώνου, κατοικούν σε 2 τέτοιες πολυκατοικίες περισσότεροι από 4.000 άνθρωποι. Αυτά τα διάσπαρτα «εργατικά» οικοδομικά τετράγωνα είναι οι cites, δηλαδή οι εργατικές γειτονιές ή στην καθομιλουμένη τα γκέτο.

Στην απορία μου γιατί ονομάζονται γκέτο, αφού ουσιαστικά βρίσκονται στο μέσον των πόλεων χωρίς κανέναν περιορισμό μετακίνησης, η απάντηση ήταν η ίδια όπου και αν βρέθηκα: «Γιατί, επί της ουσίας, κανείς δε βγαίνει εύκολα και κανείς δεν μπαίνει. Είναι μια ξεχωριστή πόλη μέσα στην πόλη». Σε αυτά αναζήτησαν κατοικία οι πιο φτωχές εργατικές οικογένειες και οι μετανάστες, τις περασμένες δεκαετίες, καθώς τα διαμερίσματα αυτά, που ελέγχονται από τον εκάστοτε δήμο, νοικιάζονται σε πολύ χαμηλότερες τιμές. Στις εισόδους τους βρίσκονται όλα τα απαραίτητα για την καθημερινότητα καταστήματα (φούρνοι, οπωροπωλεία, κρεοπωλεία κλπ.), και δίπλα τους ακριβώς τα σχολεία για τα παιδιά που ζουν εκεί.

Ελλείψει χρημάτων, οι περισσότεροι κάτοικοι δε βγαίνουν ποτέ από το οικοδομικό τους τετράγωνο. Ολες οι κοινωνικές συναναστροφές και οι παραστάσεις τους περιορίζονται σε αυτό το τετράγωνο. Οταν τα παιδιά φθάσουν στο γυμνάσιο μεταβαίνουν, συνήθως, σε άλλη γειτονιά. Και τότε είναι εξαιρετικά δύσκολο να προσαρμοστούν και να συνυπάρξουν με τα υπόλοιπα, τα... κανονικά παιδιά. Οι δυσκολίες είναι αμοιβαίες και εκτείνονται και στο γνωστικό επίπεδο. Μοιραία, τα περισσότερα παιδιά των γκέτο τελειώνουν τη μαθητική τους καριέρα με κάποια τεχνική εξειδίκευση που, σπανίως, πλέον τα τελευταία χρόνια, τους εξασφαλίζει δουλιά.

Βγαίνοντας από το γκέτο, ιδιαίτερα τα αγόρια βρίσκονται καθημερινά αντιμέτωπα με τους αστυνομικούς ελέγχους. Το ενδεχόμενο ο ίδιος πάνοπλος αστυνομικός να σε σταματήσει, να σε στήσει με τα χέρια στον τοίχο και ενώ σε βρίζει ακατάπαυστα να σου ζητήσει, τουλάχιστον, 3 φορές την ταυτότητά σου καθημερινά, μπροστά στα μάτια όλων των γνωστών σου, είναι σύνηθες φαινόμενο.

«Ούτε στα κλαμπ δεν μπορούν να μπουν, ακόμη και αν έχουν χρήματα» μας λένε οι περισσότεροι συνομιλητές μας. Δεν είναι λίγες οι φορές που παρέες από τα προάστια έχουν φτάσει στο Παρίσι, με τα απαραίτητα χρήματα στην τσέπη, για μια συναυλία (κατά προτίμηση ραπ που κυριαρχεί σε όλα ανεξαιρέτως τα γκέτο της Γαλλίας) ή για μια απλή νυχτερινή έξοδο και έχουν γυρίσει άπρακτοι «γιατί δεν υπάρχει χώρος». «Προκαλούν προβλήματα, είναι βίαιοι» είναι ο αντίλογος που ακούσαμε από πολλούς άλλους κατοίκους, μια εικόνα που παρουσιάστηκε, άλλωστε, κατά κόρον και στα διάφορα γαλλικά ΜΜΕ.

«Μεγαλώνουν μέσα σε διαμερίσματα-κλουβιά, συχνά σε πολυμελείς οικογένειες. Οι γονείς τους πιθανώς να μην εργάστηκαν ποτέ και πάσχουν πλέον από σοβαρά ψυχολογικά προβλήματα και χαρακτηρίζονται από αυτό που ονομάζουμε κοινωνικό αναλφαβητισμό. Δεν εμπνέουν στα παιδιά τους σεβασμό και συχνά δεν μπορούν να τα ελέγξουν. Αυτά τα παιδιά έχουν σχεδόν προδιαγεγραμμένη πορεία: αλλεπάλληλες σχολικές και επαγγελματικές αποτυχίες. Δεν κάνουν τίποτε άλλο πέρα από το να τριγυρνούν καθημερινά στην περίμετρο του γκέτο τους. Είναι αναμφιβόλως βίαια σε μεγάλο βαθμό. Μόνο που δεν είναι θέμα DNA, είναι ζήτημα κοινωνικο-οικονομικών συνθηκών και οικονομικών επιλογών. Δέχονται, έμμεσα και άμεσα, καθημερινά μια απίστευτη βία και την ανταποδίδουν» μας απαντούν εκπρόσωποι οργανώσεων που δραστηριοποιούνται στα γκέτο, με στόχο την «κάλυψη του απίστευτα πολύ ελεύθερου χρόνου των παιδιών με δημιουργικές απασχολήσεις».

Και όπως μας επισημαίνουν, τα πρώτα θύματα αυτής της βίας είναι οι ίδιοι κάτοικοι του γκέτο: οι φίλοι, τα αδέλφια, οι οικογένειες, οι ίδιοι τους οι εαυτοί. Ο δεύτερος λόγος θανάτου στα γκέτο, μετά τα τροχαία ατυχήματα, κυρίως υπό την επήρεια αλκοόλ ή ναρκωτικών ουσιών, είναι οι αυτοκτονίες, ενώ ο αριθμός των ξυλοδαρμών, των βιασμών και των ενόπλων συγκρούσεων αυξάνει καθημερινά.

Στις 25 Οκτώβρη, δύο μόλις ημέρες πριν το θάνατο των 2 εφήβων στο προάστιο Κλισί σου Μπουά, που λειτούργησε ως σπίθα σε πυριτιδαποθήκη, στο υπουργείο Εσωτερικών είχε κατατεθεί η ετήσια έκθεση του Παρατηρητηρίου για τις «ευαίσθητες ζώνες». Σε αυτές τις «ζώνες» ζουν 4,5 εκατομμύρια άνθρωποι, εκ των οποίων μόνο τα 1,7 εκατομμύρια έχει ή αναζητεί εργασία. Η ανεργία κυμαίνεται στις «ζώνες» στο 20,7%, διπλάσιο ποσοστό από το μέσο όρο, ενώ σε ορισμένες τέτοιες γειτονιές εκτινάσσεται στο 40%. Πρόκειται για τη δεύτερη έκθεση του Παρατηρητηρίου μέσα σε λιγότερο από ένα χρόνο και το συμπέρασμα παραμένει το ίδιο: Οι «ζώνες» είναι ωρολογιακές βόμβες.

Η παντελής απουσία κάθε είδους πολιτικής παρέμβασης στις «ζώνες» έγινε περισσότερο από ποτέ ορατή κατά τη διάρκεια των τελευταίων επεισοδίων, όπου κυριάρχησε η τυφλή και αδιέξοδη βία, δίνοντας πρόσχημα στα σκληρότερα κατασταλτικά μέτρα που γνώρισε ποτέ η Γαλλία τις τελευταίες δεκαετίες και μάλιστα με τις ευλογίες των 2/3 των Γάλλων στις επιλογές Σαρκοζί. Τα δεξιά κόμματα ουδέποτε είχαν κοινωνικό έρεισμα στα γκέτο.

Η γαλλική αριστερά, όμως, και συγκεκριμένα το ΚΚ Γαλλίας επί δεκαετίες διατηρούσε οργανώσεις και ενώσεις, όπου συμμετείχαν πολλοί μετανάστες και στη συνέχεια τα παιδιά τους. Οι οργανώσεις διαλύθηκαν στις αρχές του '90, όταν το ΚΚ Γαλλίας επέλεξε «νέα πορεία». Σήμερα, οι νεαροί Γάλλοι πολίτες των γκέτο μας είπαν ότι «δεν πιστεύουν σε τίποτε και σε κανέναν. Ολοι νοιάστηκαν μόνο για την αποκατάσταση της τάξης. Αφού είναι έτσι, πείτε τους ότι αυτό που έγινε, δεν ήταν τίποτε. Δεν έχουμε ακόμη αρχίσει».

Τα Ban-lieu μπορεί να μην έχουν τείχος γύρω τους, αλλά το έχουν μέσα τους. Και πλέον είναι πολύ ψηλό.