Συμπληρώθηκαν 32 χρόνια, στις 20 Ιούλη, από την τουρκική εισβολή στην Κύπρο και αύριο 24 Ιούλη συμπληρώνονται 32 χρόνια από τη μεταπολίτευση. Με την εισβολή στην Κύπρο άνοιξε η αυλαία για πολιτικές εξελίξεις στην Ελλάδα, ενώ στην Κύπρο το έγκλημα ολοκληρώθηκε στα μέσα Αυγούστου του ίδιου χρόνου, με την τουρκική κατοχή του 36,3% του κυπριακού εδάφους που συνεχίζεται μέχρι σήμερα.

Η πόρτα για την εισβολή των τουρκικών στρατευμάτων είχε ανοίξει πέντε μέρες πριν, στις 15 Ιουλίου, με την εκδήλωση του χουντικού πραξικοπήματος και την ανατροπή από την ελληνική χούντα του νόμιμα εκλεγμένου Προέδρου της Κυπριακής Δημοκρατίας αρχιεπισκόπου Μακαρίου.

Η τουρκική εισβολή στην Κύπρο, που συνοδεύτηκε από γενική επιστράτευση στην Ελλάδα από το δικτατορικό καθεστώς της Αθήνας, σηματοδότησε την πολιτική μεταβολή στην Ελλάδα, την αποκαλούμενη μεταπολίτευση. Η στρατιωτική δικτατορία των Αθηνών στις 23 Ιούλη έπεσε κάτω από το βάρος της προδοσίας, που διέπραξε, για να παραδώσει τη θέση της στην «κυβέρνηση εθνικής ενότητας» υπό τον Κ. Καραμανλή, που ήρθε για το σκοπό αυτό από το Παρίσι.

Τα ξημερώματα της 24ης Ιούλη του 1974, μετά από πολύωρες διαπραγματεύσεις μεταξύ των εκπροσώπων της καταρρέουσας χούντας και του αστικού πολιτικού κόσμου, ο Κωνσταντίνος Καραμανλής ορκίζεται πρωθυπουργός. Ετσι ανοίγει το κεφάλαιο: «Μεταπολίτευση».

Κανείς δεν αμφισβήτησε ότι η πολιτική αλλαγή, που συντελέστηκε εκείνη τη μέρα, ήταν το προϊόν ενός συμβιβασμού.

Στις 29 Ιούλη 1974 η Κεντρική Επιτροπή του ΚΚΕ δίνει την εκτίμησή της και ανάμεσα στα άλλα επισημαίνει: «Μπροστά σ' αυτή την κατάσταση, η χουντική ηγεσία, με οδηγίες της Ουάσιγκτον και των άλλων ηγετικών ΝΑΤΟικών κύκλων, ανέθεσε τη διακυβέρνηση της χώρας σε συντηρητικούς αστούς πολιτικούς, με επικεφαλής τον Κ. Καραμανλή. Η αλλαγή αυτή, προϊόν μιας συμφωνίας ανάμεσα στη χούντα, στους Αμερικανούς, στους άλλους κύριους εταίρους του ΝΑΤΟ και στους παραπάνω πολιτικούς παράγοντες, συνίσταται στο ότι αποσύρθηκε από το προσκήνιο η χούντα και ήρθε πολιτική κυβέρνηση».

Για το χαρακτήρα της μεταπολίτευσης, το ΚΚΕ ανέφερε: «Η τέτοια αλλαγή αποτελεί προσπάθεια αναπροσαρμογής της πολιτικής των Αμερικανών και των άλλων κύριων δυνάμεων του ΝΑΤΟ στις νέες συνθήκες, εθνικές και διεθνείς. Αποβλέπει στην εκτόνωση της συμπυκνωμένης λαϊκής αγανάκτησης, στη ματαίωση της ριζικής δημοκρατικής μεταβολής, στη διατήρηση των στρατηγικών θέσεων των ΗΠΑ και του ΝΑΤΟ στη χώρα μας και στην επέκτασή τους στην Κύπρο και γενικότερα στη Μεσόγειο. Ταυτόχρονα, η αλλαγή αυτή αποτελεί ομολογούμενη χρεοκοπία της χούντας και της αμερικανοκρατίας, μια ήττα τους. Δημιουργεί νέες δυνατότητες για το δημοκρατικό αγώνα του λαού».

Ο χαρακτήρας της μεταπολίτευσης και οι δυνάμεις που πήραν μέρος σ' αυτόν, καθόρισαν τις πολιτικές εξελίξεις των επόμενων δεκαετιών. Η άρχουσα τάξη αντιλαμβανόταν ότι δε θα μπορούσε πλέον να ασκεί την εξουσία όπως πριν το 1967, όφειλε έστω και για τα μάτια του κόσμου να αποδεχτεί τη νέα πραγματικότητα από τη ριζοσπαστικοποίηση του λαού. Η έξοδος από το στρατιωτικό σκέλος του ΝΑΤΟ, που ανακοίνωσε ο Καραμανλής λίγες μέρες μετά την αλλαγή, η νομιμοποίηση του ΚΚΕ και ορισμένα άλλα μέτρα εκδημοκρατισμού, προχώρησαν κάτω από την πίεση που ασκούσε το λαϊκό κίνημα.

Η εισβολή στην Κύπρο ξεκίνησε στις 5 το πρωί της 20ής Ιούλη 1974. Η αντίσταση από την κυπριακή εθνοφρουρά και τις δυνάμεις της ΕΛΔΥΚ υπήρξε σθεναρή, αλλά χωρίς προοπτική. Αλλωστε, ο ρόλος των χουντικών αξιωματικών της εθνοφρουράς τόσα χρόνια στην Κύπρο ήταν άλλος. Η συνεχής υπονόμευση του καθεστώτος του Μακαρίου. Επιπλέον, το πραξικόπημα της 15ης Ιούλη είχε επιφέρει ολική διάλυση όλου του αμυντικού μηχανισμού. Το βράδυ της 20ής Ιούλη, οι Τούρκοι με αλεξιπτωτιστές και δυνάμεις καταδρομών είχαν ενισχυμένες τις θέσεις τους στον τουρκοκυπριακό θύλακα Λευκωσίας - Αγύρτας. Επίσης, είχαν δημιουργήσει μικρό προγεφύρωμα δυτικά της Κυρήνειας και με την αεροπορία τους είχαν εξαρθρώσει την Εθνοφρουρά.

Το πρωί της 20ής Ιούλη η στρατιωτική ηγεσία στην Αθήνα συσκεπτόταν με τους Αμερικανούς. Η αμερικανική αντιπροσωπεία ήταν απολύτως σαφής στη συζήτηση που ακολούθησε. Για τις ΗΠΑ, εκείνο που προείχε ήταν να διαφυλαχτεί ανέπαφη η νοτιοανατολική πτέρυγα του ΝΑΤΟ, πράγμα που σήμαινε πως η Ελλάδα όφειλε να μην αναλάβει στρατιωτική πρωτοβουλία σε βάρος της Τουρκίας, αλλά να ανεχτεί την τουρκική εισβολή στην Κύπρο. «Μας εξαπατήσατε», ήταν η απάντηση του Ιωαννίδη, εννοώντας πως η χούντα των Αθηνών προχώρησε στο πραξικόπημα κατά του Μακαρίου, με τη στήριξη των ΗΠΑ, έχοντας διαβεβαιώσεις από τις ΗΠΑ πως δε θα επακολουθούσε τουρκική εισβολή στο νησί. Αλλά οι σχεδιασμοί των Αμερικανών μάλλον ήταν διαφορετικοί, όπως φάνηκε στην πορεία από τότε ως τα σήμερα.

Η τουρκική εισβολή στην Κύπρο έγινε αμέσως θέμα του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ, που ύστερα από πιέσεις της Σοβιετικής Ενωσης, αργά το βράδυ της 20ής Ιούλη, κατέληξε ομόφωνα στο γνωστό ψήφισμα 353. Το ψήφισμα αυτό ζητούσε παύση των εχθροπραξιών και των ξένων στρατιωτικών επεμβάσεων στην Κύπρο, σεβασμό στην ανεξαρτησία, την κυριαρχία και την εδαφική της ακεραιότητα, άμεση αποχώρηση από το Νησί κάθε ξένου στρατιωτικού δυναμικού που υπήρχε εκεί και έναρξη διαπραγματεύσεων ανάμεσα σε Ελλάδα, Τουρκία και Βρετανία για αποκατάσταση της ειρήνης και της συνταγματικής κυπριακής κυβέρνησης. Επρόκειτο για ένα ψήφισμα πολύ σημαντικό, γιατί αντιμετώπιζε την Κύπρο ως ενιαία και ανεξάρτητη κρατική οντότητα.

Τα χαράματα της 22ας Ιούλη καταλήχθηκε η συμφωνία ανακωχής και πρώτοι την ανακοίνωσαν οι Αμερικανοί, οι οποίοι άλλωστε είχαν, χωρίς αμφιβολία, τον πρώτο και τον τελευταίο λόγο στις εξελίξεις. Οι Τούρκοι δε συμμορφώθηκαν αμέσως με την ανακωχή. Λίγο μετά το μεσημέρι της 22ας Ιούλη περικύκλωσαν την Κυρήνεια, ενώ η αεροπορία τους βομβάρδιζε συνεχώς την πόλη. Πριν την καθορισμένη ώρα κατάπαυσης του πυρός, η Κυρήνεια είχε πέσει στα χέρια τους πλην του φρουρίου και ορισμένων εστιών αντίστασης. Με επόμενες κινήσεις τους οι τουρκικές δυνάμεις παραβίαζαν συνεχώς την ανακωχή, έχοντας ως στόχο να επεκτείνουν τις θέσεις τους και να καταλάβουν το αεροδρόμιο της Λευκωσίας, για να δημιουργήσουν αερογέφυρα με την Τουρκία.

Στις 4.30 π.μ. της 14ης Αυγούστου 1974 ξεκίνησε η δεύτερη φάση της τουρκικής εισβολής που έχει μείνει στην ιστορία με την επωνυμία «ΑΤΤΙΛΑΣ 2». Με την ολοκλήρωση αυτής της επιχείρησης στα χέρια των Τούρκων πέρασε το 36,3% του κυπριακού εδάφους, το νησί διχοτομήθηκε και η κατάσταση αυτή παραμένει μέχρι σήμερα η ίδια. Ο απολογισμός είναι πάνω από 2.000 Ελληνες και Ελληνοκύπριοι νεκροί, πάνω από 1.600 αγνοούμενοι και 200.000 Ελληνοκύπριοι πρόσφυγες.

Η εισβολή δεν ήταν ένα μεμονωμένο πολεμικό επεισόδιο, αλλά τμήμα των γενικότερων διευθετήσεων που προωθούνταν και συνεχίζουν να προωθούνται στην ευρύτερη περιοχή της Μέσης Ανατολής και της Ανατολικής Μεσογείου. Σήμερα, 32 χρόνια μετά την εισβολή, η Ελλάδα εδώ και πολύ καιρό έχει επιστρέψει στο ΝΑΤΟ, που είχε αποχωρήσει σε ένδειξη διαμαρτυρίας για την τουρκική εισβολή, ενώ η θέση της Κύπρου έχει χειροτερεύσει όσον αφορά την υπόστασή της. Το Κυπριακό από διεθνές πρόβλημα εισβολής και κατοχής έχει αναγορευτεί σε πρόβλημα «διαφορών» μεταξύ των δύο κοινοτήτων, ενώ τα ψηφίσματα του ΟΗΕ έχουν δώσει τη θέση τους στο «σχέδιο Ανάν» και τα παράγωγά του που προωθούνται από τον ιμπεριαλιστικό παράγοντα, των οποίων η βασική λογική που τα διαπερνά είναι η διχοτόμηση του νησιού, με προοπτική την πλήρη ΝΑΤΟποίησή του.

Μέρος του παρασκηνίου της τουρκικής εισβολής και της βρετανοαμερικανικής στάσης ήρθε πέρσι στην επιφάνεια με αφορμή τη δημοσιοποίηση, μετά τον αποχαρακτηρισμό τους, των απορρήτων εγγράφων από το αρχείο του βρετανικού υπουργείου Εξωτερικών, τα οποία αναφέρονται στην περίοδο εκείνη. Τα έγγραφα του Φόρεϊν Οφις ουσιαστικά επιβεβαιώνουν αυτό που αποτελούσε «κοινό μυστικό», ότι δηλαδή Βρετανοί και Αμερικανοί έδωσαν το «πράσινο φως» για την τουρκική εισβολή.

Εγγραφο, το οποίο αναφέρεται στις συνομιλίες που έγιναν στην κατοικία του Βρετανού πρωθυπουργού στην Ντάουνιγκ Στριτ τη νύχτα της 17ης του Ιούλη 1974, μεταξύ του Τούρκου πρωθυπουργού, Μπουλέντ Ετζεβίτ, και του Βρετανού ομολόγου του, Χάρολντ Ουίλσον, αποκαλύπτει ότι ο Ετζεβίτ ενημέρωσε τον Βρετανό πρωθυπουργό πως επίκειται τουρκική εισβολή και ζήτησε υποστήριξη. Ο Βρετανός πρωθυπουργός έδειξε κατανόηση και στη συζήτηση που ακολούθησε, παρουσία και των υπουργών Εξωτερικών των δύο χωρών, συμφώνησαν ότι «η Βρετανία δε θα παρεμβάλει εμπόδια και ότι θα πείσει τις ΗΠΑ να κάνουν το ίδιο». Το γεγονός αυτό δεν εμπόδισε, μετά από τρεις μέρες, τη βρετανική κυβέρνηση να παίξει θέατρο, εμφανιζόμενη να αιφνιδιάζεται από την τουρκική εισβολή.