Πριν από δυο μέρες ήταν η Παγκόσμια Ημέρα Υγείας. Με αφορμή το γεγονός αυτό αφιερώνουμε το σημερινό σημείωμα στους εργαζόμενους που συχνά είναι θύματα των συνθηκών της δουλιάς τους και που τις περισσότερες φορές δεν εξαρτώνται από αυτούς. Ας ξεκινήσουμε με ένα δεδομένο. Το περιβάλλον είναι ο κυριότερος παράγοντας πρόκλησης του καρκίνου. Ενας πρώτος ορισμός του περιβάλλοντος, είναι ότι αποτελεί το χώρο που εργάζεται, ψυχαγωγείται και ξεκουράζεται ο άνθρωπος. Για πρώτη φορά το 16ο αιώνα έχουμε κλινικές παρατηρήσεις για πνευμονικές ασθένειες εργατών σε μεταλλεία άνθρακα, άργυρου και χρυσού. Βέβαια την περίοδο αυτή, ήταν αδύνατο να γίνει ακριβής εντοπισμός της ασθένειας. Λίγο πριν το τέλος του 18ου αιώνα έχουμε τη διαπίστωση καρκίνου στην Αγγλία, σε καθαριστές καπνοδόχων. Από τη δεκαετία του πενήντα και μετά υπάρχει μια πληθώρα από επιδημιολογικές μελέτες για μια σειρά αιτίες πρόκλησης του καρκίνου. Τη δεκαετία του εξήντα, γίνεται ο διαχωρισμός περιβάλλοντος και μικροπεριβάλλοντος ως γενεσιουργούς αιτίες πρόκλησης της ασθένειας αυτής που ευθύνεται για το θάνατο εκατομμυρίων ανθρώπων κάθε χρόνο. Το πρώτο δεν μπορούμε να το αποφύγουμε. Το δεύτερο όμως (λ. χ. τη διατροφή) μπορούμε όχι απλώς να το βελτιώσουμε, αλλά να μηδενίσουμε τη συμβολή του στην ασθένεια. Κι όλα τα στοιχεία συγκλίνουν ότι η συμμετοχή του είναι πολύ μεγάλη. Στο σημερινό μας σημείωμα θα ασχοληθούμε με τις περιβαλλοντικές αιτίες, ελπίζοντας σύντομα να μας δοθεί η ευκαιρία να συζητήσουμε για τις μικροπεριβαλλοντικές.

Το περιβάλλον της πόλης

Πολλές καρκινογόνες ουσίες (κυρίως πτητικές οργανικές ενώσεις) έχουν ρυπάνει σε υψηλό ποσοστό την ατμόσφαιρα των πόλεων που έχουν μεγάλα βιομηχανικά συγκροτήματα. Σημαντικό ποσοστό στη ρύπανση, έχουν τα αυτοκίνητα κι είναι κωμικοτραγικό, αφού ζούμε στον "αυτοκίνητο - πολιτισμό". Καρκινογόνες ουσίες περιέχει συχνά το πόσιμο νερό εξαιτίας της απόρριψης χημικών απόβλητων στις λίμνες, τα ποτάμια, τη θάλασσα και το έδαφος (μέσω των υπόγειων υδάτων). Ο υδροφόρος ορίζοντας υφίσταται μεγάλο βαθμό ρύπανσης από τα απόβλητα των νοσοκομείων, των βιομηχανιών, των γεωργικών εκμεταλλεύσεων και σε ορισμένες περιπτώσεις των αστικών απορριμμάτων. Η θαλάσσια ρύπανση με τοξικά απόβλητα, έχει σαν συνέπεια τη συσσώρευση καρκινογόνων ουσιών στα ψάρια. Κι έτσι μέσω της βιοσυσσώρευσης έχουμε τις δηλητηριασμένες τροφές που παίρνει ο άνθρωπος. Ακόμα η μείωση του όζοντος από τους χλωροφθοράνθρακες ευθύνεται για πολλές περιπτώσεις καρκίνου του δέρματος. Τέλος η ραδιενεργός ρύπανση που είναι ένας διαρκής και τεράστιος κίνδυνος για ολόκληρο τον πλανήτη, όποτε παρατηρείται, εκτός από άμεσους κινδύνους, έχουμε μόλυνση των δημητριακών, φρούτων και γάλατος σε μεγάλες αποστάσεις απ' τα σημεία που παρατηρούνται τα "ατυχήματα", που καταλήγουν στις τροφές που τρώμε.

Καρκινογόνες ουσίες και επαγγέλματα υψηλού κινδύνου

Αν και βρισκόμαστε στη δύση του εικοστού αιώνα, ο πλήρης εντοπισμός των συνθηκών και πολύ περισσότερο των ουσιών που σχετίζονται με τον καρκίνο, δεν έχει επιτευχθεί. Αυτό δε σημαίνει όμως ότι δεν έχουν γίνει τεράστια άλματα προς αυτή την κατεύθυνση. Υπάρχει πλουσιότατη βιβλιογραφία που καθορίζει μια σειρά από ουσίες που με βεβαιότητα σχετίζονται με τον καρκίνο και άλλες που έχουμε σοβαρότατες ενδείξεις γι'αυτό (σ. σ. κατηγορία 1 και 2 αντίστοιχα).

Ο αμίαντος, είναι μια από τις ουσίες που ευθύνεται για τον καρκίνο του πνεύμονα και του λάρυγγα.Στα ορυχεία αμίαντου, στις ναυπηγοκατασκευαστικές ζώνες, στις μονάδες παραγωγής μονωτικών υλικών ή πυρίμαχων ενδυμάτων, τα προβλήματα είναι μεγάλα και οι εργαζόμενοι αποτελούν ομάδες υψηλού κινδύνου.

Το αρσενικό είναι άλλη μια ουσία που ευθύνεται για τον καρκίνο του δέρματος και των πνευμόνων. Συνήθως χρησιμοποιείται στη γεωργία (αμπελουργία), μέσω των εντομοκτόνων. Τόσο στους χώρους παρασκευής των εντομοκτόνων, όσο και κατά τη διάρκεια της εξόρυξής του, όπως και στα χυτήρια χαλκού, ο κίνδυνος για τους εργαζόμενους - ιδιαίτερα αν δεν παίρνουν προφυλακτικά μέτρα - είναι άμεσος, κάτι που δείχνουν πολλές έρευνες την τελευταία δεκαετία.

Στις βιομηχανίες παράγωγων του πετρελαίου, πετροχημικών, άνθρακα, φωταέριου, χάλυβα κ. ά συναντάμε την πίσσα, ορυκτέλαια, αιθάλη πουσυσχετίζονται με την εν λόγω ασθένεια που προσβάλει τον οισοφάγο, τον εγκέφαλο, το στομάχι και την ουροδόχο κύστη.

Κατά την παραγωγή σιδηροχρωμίου και στις εργασίες τήξης και κόλλησης μετάλλων, απελευθερώνεται το χρώμιο για το οποίο υπάρχουν σοβαρά στοιχεία για τη συσχέτισή του με τον καρκίνο του στομαχιού.

Στις βιομηχανίες ελαστικών, δέρματος, ταπητουργείων, λιθογραφιών και διυλιστηρίων, υπάρχουν υπολείμματα βενζόλιου και εντοπίζονται νεοπλασίες του λεμφικού ιστού και του αίματος στους εργαζόμενους, σε υψηλό ποσοστό.

Τέλος για την κατηγορία 1 μπορούμε να αναφέρουμε το ραδόνιο κατά την εξόρυξη ουράνιου και το νικέλιο. Και τα δυο προσβάλλουν τους πνεύμονες.

Σοβαρές ενδείξεις και σε άλλες ουσίες

Στην κατηγορία 2 μπορούμε να αναφέρουμε το ακριλονιτρίλιο (που παράγεται με την πιθανότητα πρόκλησης καρκίνου στο παχύ έντερο και τους πνεύμονες), τη φορμαλδεφιδη (στην παραγωγή ρητινών, μελανίτη, υφασμάτων, χάρτου, λιπασμάτων, πλαστικών με επιπτώσεις στον εγκέφαλο, το πεπτικό σύστημα και το αίμα), το βηρύλλιο,το κάδμιο (στη βιομηχανία πλαστικών), το στυρένιο και το θειικό διμεθύλιο.Ο κατάλογος θα μπορούσε να συνεχιστεί και με άλλες περιπτώσεις. Αρκεί να αναφέρουμε την ύπαρξη πολλών επιδημιολογικών μελετών που εντοπίζουν καρκινοπάθειες σε κατηγορίες εργαζομένων χωρίς να έχουν εξακριβωθεί επακριβώς οι ουσίες που ευθύνονται. Παράδειγμα, η σκόνη ξύλου και δέρματος, μπορεί να προξενούν καρκίνο στις ρινικές κοιλότητες και τους πνεύμονες. Συχνά ο καρκίνος εμφανίζεται στους εργαζόμενους των ορυχείων σιδήρου, στους μεταλλουργούς, στους αγρότες, στις κομμώτριες, στους κτίστες και το προσωπικό μαγειρείων. Τελικά ένα είναι βέβαιο. Οτι ο καρκίνος είναι μια σύγχρονη ασθένεια που σχετίζεται άμεσα με τον τρόπο ζωής. Κι ο τελευταίος προφανώς, είναι αποτέλεσμα του οικονομικού συστήματος.

ΠΗΓΗ Ελληνική Αντικαρκινική Εταιρεία