Το φαλλικό λαϊκό δρώμενο, ο αιγενήτικος «Λειδινός» αναβιώνεται στη νησιώτικη Κυψέλη, από το χωριό και το Μορφωτικό Εκπολιτιστικό Σύλλογο, ενώ παλιότερα τελούνταν από την αγρότισσα, από το Λειδινό, Ασπασία Γκίκα. Την πρόφτασα, στην Αίγενα πριν από σαράντα χρόνια, μ' ένα τσούρμο από παιδιά να τελεί, με μυσταγωγία και σχολαστικότητα, το αναγεννησιακό λαϊκό δρώμενο.

Στις 14 Σεπτέμβρη, όταν σταματούσε το αγροτικό απογευματινό κολατσιό, το δειλινό, γινότανε το παλιό έθιμο. Τώρα γίνεται το Σεπτέμβρη, κάποιο απόβραδο, μόνο από Κυψελιώτισσες και παιδιά (άντρες δεν παίρνουν μέρος), με κάποια υποτυπώδη προαισθητική θεατρική μορφή.

Το μοιρολόγι, η κηδεία και το τάφιασμα που γίνεται στο Λειδινό από τις Κυψελιώτισσες είναι προϊστορικό λατρευτικό δρώμενο, για να γονιμοποιηθεί η γη και να έρθει καλή σοδειά - χρονιά. Στο νεκρολατρικό δρώμενο, με θρηνητική τελετουργία, δίνεται φαλλικός χαρακτήρας, γιατί μέσα από γενεσιακές διαδικασίες φανερώνονται αρχέγονες θρησκευτικές και κοινωνικές δοξασίες του λαού μας.

Οι γυναίκες φτιάχνουνε το «Λειδινό», νεκρικό μοιασίδι αγρότη, με ντρίλινα ρούχα και τραγιάσκα. Το κεφάλι του είναι από αιγενήτικο κανάτι, ζωγραφισμένο με κάρβουνο, με μάτια, αυτιά, μύτη, στόμα, μουστάκι. Καθώς τον έχουνε ξαπλωμένο σ' ένα τραπέζι τον στολίζουνε με λουλούδια δειλινά και γίνεται κάποιος διάλογος ανάμεσα στις γυναίκες, με κεφαλόδεσμους στο κεφάλι κι αγροτικές ποδιές στη μέση, μια θεατρική μορφή (παλιότερα δεν υπήρχε αυτό το κομμάτι στο δρώμενο, παρά μόνο ο θρήνος και το τάφιασμα). Ητανε δηλαδή ένας «Διθύραμβος», όπως στην αρχαιότητα, απ' όπου γεννήθηκε η τραγωδία, καθώς περιγράφει ο Αριστοτέλης στην «Ποιητική» του. Υπήρχε και ο «εξάρχων» που έκανε την αρχή στο τραγούδι κι ο χορός ξανάλεγε την επωδό.

Ρωτά ο ένας Χορός:

-- Του φορέσατε το καλό του πουκάμισο;

-- Του το φορέσαμε, απαντάνε από τον άλλο Χορό.

-- Του βάλατε τα καλά του παπούτσια;

-- Του βάλαμε τα πιο καλά.

-- Του φορέσατε το καλό του παντελόνι;

-- Του φορέσαμε το ντρίλινό του!

-- Του βάλατε το κασκέτο του;

-- Του φορέσαμε την όμορφη τραγιάσκα του.

-- Μην ξεχάσατε κάτι;

-- Τίποτε δεν ξεχάσαμε, απαντούν οι στολίστρες.

-- Τα στολίδια του τα βάλατε;

-- Αχου, γρήγορα τα στολίδια του. Να, 'δώ τα 'χουμε!

Κι ανάμεσα στα σκέλια του, έξω από το παντελόνι, που μεγαλωμένα φαίνονται απ' όλους, βάζουνε τα «στολίδια», τα γεννητικά του όργανα. Δυο ρόδια μεγάλα ροδοκόκκινα, με συμβολικό χαρακτήρα για τη γονιμοποίηση, αφού είναι πολυσπόρια, κι ένα ξύλινο γουδοχέρι. Κι αυτός έχει συμβολικό χαρακτήρα στο φαλλικό δρώμενο, γιατί το γουδί συμβολίζει το αιδοίο κι ο γουδόχερος, το φαλλό.

Στο πλάι του πινάκια ξύλινα με στάρι - κόλλυβο, ροδόψιχες, μαϊντανό, στραγάλια, μύγδαλα, σταφίδες. Κι όταν είναι όλα έτοιμα, φτιαγμένα με το λαϊκό τυπικό, αρχίζουνε να τον μοιρολογάνε:

«Λειδινέ μου, Λειδινέ μου,

τσαι κλησαρωμένε μου,

όπου σε κλησαρώσανε,

με την ψιλή κλησάρα,

τσαι όπου σε περνούσανε,

αφ' την Αγιά Βαρβάρα.

Λειδινέ μου, Λειδινέ μου!

Φεύγεις πάεις, Λειδινέ μου,

τσαι μας αφήνεις κρύους,

πεινασμένους, διψασμένους,

τσ' όχι λίγο μαραμένους.

Λειδινέ μου, Λειδινέ μου!

Πάλι θα 'ρθεις, Λειδινέ μου,

με του Μάρτη τις δροσές,

με τ' Απρίλη τα λουλούδια

τσαι του Μάη τις δουλειές.

Λειδινέ μου, Λειδινέ μου!

Ηρθ' η ώρα να μας φύγεις,

πάαινε εις το καλό,

τσαι με το καλό να έρθεις,

τσ' όλους να μας βρεις γερούς.

Λειδινέ μου, Λειδινέ μου,

τσαι κλησαρωμένε μου!».

Είναι τραγούδι - μοιρολόγι που έχει σχέση με πανάρχαιο νεκρολατρικό έθιμο, αλλά έμεινε έξω από το χριστιανικό κύκλο. Το θρηνητικό τραγούδι - μοιρολόγι για το «Λειδινό» (δειλινό) στην Αίγινα έχει σχέση με το τελούμενο έθιμο για την πρόθεση - στις 14 Σεπτέμβρη - την περιφορά και το τάφιασμα, το «λειδινό», το απόγιομα, το λιόγερμα. Το δειλινό αγροτικό κολατσό, που σταματά ακριβώς απ' αυτήν την ημερομηνία.

Το μοιρολόγι ξεφωνίζεται από μοιρολογίστρες Αιγενήτισσες μαντηλοφορούσες, που τελούνε το λαϊκό φαλλικό δρώμενο. Γύρω στο «Λειδινό» παιδιά βαστάνε καλάμια αντί για λαμπάδες και κεριά στην κηδεία του. Τα παιδιά, στην περιφορά για το τάφιασμα, βαστούνε λουλούδια, κορμάδες, καλάμια με γυναικομάντηλα, στην κορφή για φλάμπουρο, πινάκια με πρασινάδες από στάρι, φακές, κριθάρι, φυτεμένα μόνο σε νερό, που ριζώνουνε και πετάνε φύτρες (αρχαίοι κήποι για τον Αδωνη) και τραγουδάνε τον ίδιο θρήνο.

Πάνω σε ξύλινη πόρτα λουλουδοστολισμένος, ξαπλωμένος ο «Λειδινός» κουβαλιέται και ταφιάζεται σε λάκκο σε κάποιο χωράφι. Σε τρεις μέρες τον ξεχώνουνε, παίρνουνε τα ρούχα του και λένε: «Αναστήθηκε ο Λειδινός». Το σούρουπο για να τον τιμήσουνε μοιράζουν οι μοιρολογήτρες στάρι - κόλλυβο, στραγάλια, κριθάρινες κουλούρες, μεζέδες, κρασί και τότε αρχίζει το γλέντι, το πανηγύρι με ντόπια αιγενήτικα τραγούδια και χορούς.

Η θεια Λειδινού μού είχε πει πως παλιά οι γυναίκες που δεν παιδογεννούσαν, οι στέρφες, άκαρπες, πιάνανε τον φαλλό από το «Λειδινό», τον τρίβανε στο σώμα τους για να γκαστρωθούνε από κάποια μαγική δύναμη και να γεννήσουνε. Μια χρονιά στο αιγενήτικο φαλλικό δρώμενο είδα μια κοπελιά να χαϊδεύει το φαλλό και να τον απαθανατίζει με τη φωτογραφική της μηχανή, για αιώνια δόξα του.

Αυτή τη μυστηριακή δύναμη έχει ο αιγενήτικος «Λειδινός», που σημαίνει πως η φύση μαραίνεται και πεθαίνει το χειμώνα κι ανασταίνεται την άνοιξη. Τη ζωή που ξαναγεννιέται μέσα από αφροδίσιες διαδικασίες.

«Λειδινέ μου, Λειδινέ μου,

φαλλοκράτη θαυμαστέ μου!»