Σε πρόσφατη αποστολή του «Ρ» στη Βραζιλία, είχαμε την ευκαιρία να ενημερωθούμε, μεταξύ άλλων, και για το φλέγον ζήτημα της Αμαζονίας, το οποίο κατέχει σημαντικό μέρος της σημερινής διεθνούς επικαιρότητας. Είναι ένα θέμα πολύπλοκο και πολυμερές, που, όπως όλα δείχνουν, έχει πολλά στοιχεία που ξεπερνούν τα απλά (αν μπορεί κανείς να χρησιμοποιήσει εδώ αυτό τον όρο) πλαίσια των περιβαλλοντολογικών προβλημάτων. Στο άρθρο που ακολουθεί, συγγραφέας του οποίου είναι η Σοκόρο Γκόμες, Πρόεδρος του ΚΚ της Βραζιλίας και συντονίστρια του Κινήματος Υπεράσπισης της Αμαζονίας στην πολιτεία του Παρά, αναφέρονται πολλές από τις πλευρές αυτές και αναλύεται το ξεχωριστό ενδιαφέρον που παρουσιάζει το θέμα από την άποψη των πλευρών αυτών.

*******

Βρίσκεται σε εξέλιξη μια χωρίς προηγούμενο εκστρατεία με στόχο την αφαίρεση από τη Βραζιλία περίπου του μισού εθνικού της εδάφους - της Αμαζονίας. Βασισμένη σε ψεύδη, αυτή η εκστρατεία έχει ως κεντρικό της στοιχείο την ύπουλη αμφισβήτηση και, καμιά φορά, την ξεκάθαρη άρνηση της πλήρους βραζιλιανής κυριαρχίας στην Αμαζονία. Το γενικό κίνητρο των πρωταγωνιστών της είναι η προώθηση συμφερόντων των διεθνών οικονομικών και γεω - στρατηγικών μεγάλων δυνάμεων, με κάλυψη ένα λόγο που, υποτίθεται, ανησυχεί για την προστασία του φυσικού περιβάλλοντος και που έχει τη δύναμη να στρατολογήσει, σαν συνοδοιπόρους σε ένα αντεθνικό κίνημα, μερικά ρεύματα της κοινής γνώμης μέσα στην ίδια τη χώρα.

Εχοντας σύνορα με επτά χώρες, η βραζιλιανή Αμαζονία κατέχει 4.978.247 τ.χλμ., και αντιπροσωπεύει πάνω από τα δύο τρίτα των συνόρων της Βραζιλίας, τα τέσσερα πέμπτα των δασών της, το ένα πέμπτο των τροπικών δασών της Γης. Το υπέδαφός της κρύβει τα μεγαλύτερα ορυκτά κοιτάσματα του πλανήτη, που καθιστούν τη Βραζιλία τον μεγαλύτερο παραγωγό σιδήρου στον κόσμο. Είναι κάτοχος του 15% των παγκόσμιων αποθεμάτων βωξίτη, πέρα από τα τεράστια αποθέματα τουνγκστενίου (το 90% των βραζιλιανών αποθεμάτων αυτού του ορυκτού βρίσκονται στην Αμαζονία), ουρανίου, χαλαζία, κρυστάλλων, νιοβίου, τιτανίου και άλλων στρατηγικών ορυκτών. Είναι μία από τις μεγαλύτερες εξορυκτικές περιοχές του κόσμου, αν όχι η μεγαλύτερη.

Στις μέρες μας, αξίζει να μελετηθούν οι απόψεις, σύμφωνα με τις οποίες ο μεγαλύτερος πλούτος της Αμαζονίας είναι η γενετική της ποικιλία, ακόμη ελάχιστα σταθμισμένη. Σε ένα εκτάριο ζούγκλας στην Αμαζονία, μπορούν να βρεθούν 500 διαφορετικά φυτικά είδη! Στον κόσμο, υπάρχουν περίπου 50.000.000 ειδών, ανάμεσα στα οποία είναι γνωστό το 1.500.000. Κατέχοντας λιγότερο από το 7% της επιφάνειας της Γης, τα τροπικά δάση διαθέτουν τα μισά είδη του πλανήτη. Η Αμαζονία είναι, συνεπώς, εκτός από τη μεγαλύτερη εξορυκτική περιοχή του πλανήτη, η πιο πλούσια σε γενετική ποικιλία. Κατέχει το ένα τρίτο των δασικών αποθεμάτων της Γης.

Η υδρογραφική λεκάνη της Αμαζονίας ξεπερνά κάθε φαντασία. Δεν υπάρχει παρόμοιό της. Είναι μεγαλύτερη από εκείνη του Νείλου, του Κόνγκο, του Μισισιπή. Το ένα πέμπτο όλου του γλυκού νερού του πλανήτη είναι συγκεντρωμένο στην Αμαζονία. Ενώ, στον Πρώτο Κόσμο, υπάρχει έλλειψη του πολύτιμου υγρού, στην περιοχή υπάρχει ο μεγαλύτερος όγκος «ποσίμου» νερού στην επιφάνεια της Γης. Στο έδαφος της Αμαζονίας, συγκεντρώνονται τα ουσιώδη κύρια στοιχεία της ζωής στη Γη.

Το γεγονός ότι αυτός ο «παράδεισος φυσικών πόρων» έχει προκαλέσει την απληστία των μεγάλων δυνάμεων, δεν είναι κάτι σημερινό.

Οι προσπάθειες επίθεσης και κυριαρχίας στην περιοχή συνέβησαν και σε άλλες στιγμές της βραζιλιανής ζωής. Ηδη στα μέσα του περασμένου αιώνα, οι ΗΠΑ έκαναν τις πρώτες απόπειρες στην κατεύθυνση αυτή. Από τότε, ήδη υπήρχε η άποψη των κυβερνητικών κύκλων της χώρας αυτής ότι η Αμαζονία, αυτή η τεράστια πηγή πλουτοπαραγωγικών πόρων, ήταν ένας χώρος που περίμενε τις «ισχυρές και αποφασιστικές φυλές» για την επιχείρηση της επιστημονικής και οικονομικής κατάκτησής της, καθώς δεν μπορούσε να παραμείνει «κλειστή για την ανθρωπότητα»! Σε όλες τις εποχές, αυτή ήταν η θέση που χρησιμοποιήθηκε για τη δικαιολόγηση της επιβουλής σ' αυτό το ουσιαστικό κομμάτι του βραζιλιανού εδάφους. Οι φιλόδοξοι Γιάνκηδες πρόσεχαν πάντα να μην αναφέρουν τόσο καθαρά τις τοπικές, βορειοαμερικανικές διεκδικήσεις, αλλά τις έκρυβαν κάτω από το περιτύλιγμα των «συμφερόντων των υπολοίπων μελών της μεγάλης διεθνούς οικογένειας», σύμφωνα με τον συγγραφέα, μελετητή της Αμαζονίας και πρώην κυβερνήτη της πολιτείας Αμαζόνας, Αρτουρ Σέζαρ Φερέιρα Ρέις, στο πολύτιμο έργο του «Η Αμαζονία και η διεθνής επιβουλή». Εφημερίδες των ΗΠΑ κυκλοφορούσαν άρθρα για τις τεράστιες πηγές πλούτου των τροπικών, ενώ, ταυτόχρονα, μιλούσαν για την «ανικανότητα των Βραζιλιανών να επιχειρήσουν την ανάπτυξη της περιοχής». Αυτά τα επιχειρήματα κατασκευάστηκαν για πρώτη φορά το 1850. Ενάμιση αιώνα αργότερα, επαναλαμβάνονται με ύφος νεωτερισμού.

Επίσης, σύμφωνα με τον Φερέιρα Ρέις, εκείνη την εποχή η στρατηγική των ΗΠΑ επικεντρώθηκε στην προσπάθεια απόκτησης της ελεύθερης ναυσιπλοΐας στο εσωτερικό της Αμαζονίας. Οι οπαδοί της «Αμαζονίας για τον Κόσμο» προσπάθησαν να κατακτήσουν τη βραζιλιανή κοινή γνώμη. Το Κογκρέσο και η κυβέρνηση των ΗΠΑ άσκησαν έντονη πίεση στη βραζιλιανή κυβέρνηση, πράγμα που εκφράστηκε στην απόρρητη έκθεση του τότε πρεσβευτή της Βραζιλίας στις ΗΠΑ Τεϊσέιρα ντε Μασέδο στον Βραζιλιανό υπουργό, με την οποία συμβούλευε τη Βραζιλία να παραδώσει στον κόσμο τη ναυσιπλοΐα στο εσωτερικό της Αμαζονίας, με τον όρο της «πληρωμής των δικαιωμάτων κατανάλωσης» και ενός συμβολαίου, στο οποίο, για μεγαλύτερη προφύλαξη, η ελεύθερη ναυσιπλοΐα στα ποτάμια της Αμαζονίας θα εξαρτιόταν από την αναγνώριση της αποκλειστικής κυριαρχίας της Βραζιλίας στην περιοχή για 100 χρόνια. Αν αυτή η συμφωνία είχε επικυρωθεί, η βραζιλιανή Αμαζονία θα περνούσε σε άλλους κυριάρχους από το 1950. Η εκστρατεία που έχει σήμερα ενορχηστρωθεί ενάντια στην πλήρη βραζιλιανή κυριαρχία στην Αμαζονία, έχει κατασκευαστεί κυρίως από τις ΗΠΑ και τις άλλες χώρες της λεγόμενης ομάδας των Επτά Μεγάλων, ή G - 7. Τα επιχειρήματα είναι τα ίδια: Υπεράσπιση της ανθρωπότητας, του κοινού αγαθού, της επιστήμης, με επιπλέον τον συμπαθητικό λόγο της υπεράσπισης του φυσικού περιβάλλοντος. Εδώ και καιρό είναι γνωστό ότι, τόσο στο Μαϊάμι όσο και στο Ηνωμένο Βασίλειο, κυκλοφορούν αυτοκίνητα με αυτοκόλλητα με το σύνθημα «υπεράσπισε το δάσος, κάψε ένα Βραζιλιανό» ή «προστάτεψε την Αμαζονία, σκότωσε ένα Βραζιλιανό», χωρίς η βραζιλιανή κυβέρνηση να έχει εκδηλώσει οποιαδήποτε διαμαρτυρία ενάντια σ' αυτό που, χωρίς σκιά αμφιβολίας, φαίνεται σαν υποκίνηση, σαν έκκληση στη γενοκτονία των Βραζιλιανών εάν παρουσιαστεί μια πιο σοβαρή πιθανότητα. Αυτή είναι η πιο χονδροειδής και πρωτόγονη όψη του ρεύματος της κοινής γνώμης που κατασκευάζεται ενάντια στη Βραζιλία και την Αμαζονία. Οι μέντορες αυτής της εκστρατείας είναι επικεφαλής κυβερνήσεων που υπερασπίζονται ανοιχτά τα συμφέροντά τους. Ηδη στην 10ετία του '80, η πρώην πρωθυπουργός της Βρετανίας Μάργκαρετ Θάτσερ απαιτούσε οι αναπτυσσόμενες χώρες να τα πουλήσουν όλα, ακόμη και τα εδάφη τους, για να πληρώσουν το εξωτερικό χρέος. Ο σημερινός αντιπρόεδρος των ΗΠΑ Αλ Γκορ, που αυτοαποκαλείται οικολόγος, κραύγαζε το 1989 ότι, «αντίθετα από αυτό που πιστεύουν οι Βραζιλιανοί, η Αμαζονία δεν είναι δική τους αλλά όλων μας». Η έκφραση «όλοι», στην περίπτωση αυτή, αναφέρεται στις ΗΠΑ και στους συμμάχους τους. Τον ίδιο χρόνο, ο Γάλλος Πρόεδρος Φ. Μιτεράν «προσανατόλιζε»: «Η Βραζιλία πρέπει να δεχτεί μια σχετική κυριαρχία στην Αμαζονία». Από την πλευρά του, Ο Βρετανός πρωθυπουργός Τζον Μέιτζορ, το 1992, με την ευκαιρία της Διεθνούς Διάσκεψης για το Περιβάλλον, υπήρξε διαφωτιστικός όσον αφορά τις προθέσεις των υπερδυνάμεων: «... Οι διεθνείς οικολογικές εκστρατείες για την Αμαζονία μπαίνουν στην επιχειρησιακή τους φάση που, προφανώς, μπορεί να αποτελέσει αφορμή άμεσων στρατιωτικών επεμβάσεων στην περιοχή».

Η αυξανόμενη επιθετικότητα στους λόγους των εκπροσώπων των χωρών του G - 7 αντιστοιχούν στις αλλαγές που συνέβησαν στον συσχετισμό δυνάμεων με την ήττα της ΕΣΣΔ και τη συνακόλουθη καταστροφή της δύναμης συγκράτησης που εκπροσωπούσαν αυτή και οι υπόλοιπες χώρες της Ανατολικής Ευρώπης. Σχετίζεται ακόμη με την αυξανόμενη έκφραση της εξάρτησης των μεγάλων δυνάμεων, κυρίως των ΗΠΑ, σε φυσικούς πόρους. Ονομαστός εκφραστής του πραγματισμού των ΗΠΑ, ο πρώην υπουργός Εξωτερικών Χένρι Κίσινγκερ, εφιστούσε την προσοχή της βορειοαμερικανικής κυβέρνησης το 1994 στο γεγονός ότι, κατά την άποψή του, οι βιομηχανικές χώρες δε θα μπορούσαν να διατηρήσουν τις αυτοκρατορίες τους εάν δεν έλεγχαν τις πηγές αποθεμάτων φυσικών πόρων και ότι θα χρησιμοποιούσαν πίεση, καταναγκασμό, επιθετική διπλωματία κλπ. για να εξασφαλίσουν αυτό τον έλεγχο. Δεν είναι τυχαίο το ότι οι ΗΠΑ βρίσκονται επικεφαλής όλων των μεγάλων σχεδίων επιστημονικών ερευνών στην περιοχή του Αμαζονίου. Και ενώ πραγματοποιούν τέτοιες δραστηριότητες, οι Βορειοαμερικανοί προσπαθούν να εμφυσήσουν στους Βραζιλιανούς, όπως ήδη κατήγγειλε ο αείμνηστος γερουσιαστής Σεβέρο Γκόμες, «το δηλητήριο της βιομηχανικής ανικανότητας», «το συναίσθημα της υποφυλής», υπολογίζοντας γι' αυτό, εδώ κι εκεί, σε Βραζιλιανούς στην έμμισθη υπηρεσία αυτού του βρώμικου «καθήκοντος».