Μετά την Ευρεία Ολομέλεια της ΚΕ του ΚΚΕ τον Ιούνη του 1990 και με δεδομένη την απόρριψη του Προσχεδίου των Θέσεων από την πλειοψηφία της ΚΕ, στις 2 Ιούλη συνέρχεται εκ νέου η ΚΕ και αναθέτει στο ΠΓ να διαμορφώσει το τελικό σχέδιο θέσεων.

Ηδη, όμως, έχουν ανοίξει «οι ασκοί του αιόλου» από την αντικομματική ομάδα, η δράση της οποίας οδηγεί το ΚΚΕ σε λειτουργία ουσιαστικά χωρίς αρχές, αφού προσπαθούσε σε συνδυασμό με την ανοιχτή φραξιονιστική δουλιά να επιβάλουν τις αντιλήψεις της στην πράξη. Η εσωκομματική ζωή συνεχίζεται σε κλίμα πόλωσης και οξύτατης διαπάλης. Μάλιστα, τα στελέχη που αρνούνταν τον επαναστατικό χαρακτήρα του ΚΚΕ, φρόντιζαν να διατυμπανίζουν ότι ο μόνος δρόμος προς το Συνέδριο, είναι «να πάμε συντεταγμένα με ενότητα μέσα στη διαφορετικότητα».

Την ίδια περίοδο υπάρχει προετοιμασία του Κόμματος και του ΣΥΝ για τις δημοτικές εκλογές, οι οποίες επρόκειτο να διεξαχθούν τον Οκτώβρη του 1990. Η ταχτική που διαμόρφωσε ο ΣΥΝ και την οποία εφάρμοζε εντελώς άκριτα, ή πιο σωστά χωρίς αρχές, χωρίς πρόγραμμα, ήταν συνεργασία με το ΠΑΣΟΚ σ' όλους τους δήμους. Ετσι το Κόμμα δίνει και αυτή τη μάχη εν μέσω διαπάλης. Ουσιαστικά, εδώ δοκιμάζεται πλέον από το ΣΥΝ η ταχτική της «προοδευτικής συνεργασίας», λες και το ΠΑΣΟΚ έγινε ξαφνικά προοδευτικό κόμμα!

Ηδη από το Σεπτέμβρη του 1990, η ΚΕ του ΚΚΕ αρχίζει να δίνει στη δημοσιότητα τα επεξεργασμένα από το ΠΓ και την ΚΕ προσυνεδριακά κείμενά της ως βάση για να ανοίξει πάνω σ' αυτά ο εσωκομματικός και δημόσιος διάλογος. Πριν απ' αυτό ο «Ριζοσπάστης» με απόφαση της τότε διεύθυνσής του έχει ανοίξει στήλες «διαλόγου» και «γνώμης», στις οποίες γράφονται άρθρα επί παντός του επιστητού, λες και είχε ανοίξει επίσημα προσυνεδριακός διάλογος. Ηταν και αυτή μια συμβολή στη «δημοκρατία» στο Κόμμα που πρέσβευαν οι αυτοαποκαλούμενοι ανανεωτές, στους οποίους ανήκε και η τότε διεύθυνση της εφημερίδας. Μόνο, βεβαίως, που εδώ πλέον είχαν καταργηθεί οι αρχές που διέπουν μια εφημερίδα - όργανο της ΚΕ του ΚΚΕ. Δεν ήταν τυχαίες αυτές οι επιλογές. Αφ' ενός προετοίμαζαν το έδαφος, ώστε να επιβληθεί στην πράξη η αλλοίωση, μέσω της κατάργησης των αρχών λειτουργίας και βεβαίως αν τα κατάφερναν να τη θεσμοθετούσαν μέσω αλλαγών στο Καταστατικό στο 13ο Συνέδριο. Είναι γεγονός πως για την εφημερίδα, ο τότε διευθυντής της Θ. Καρτερός πρότεινε στο 13ο Συνέδριο, ο «Ριζοσπάστης» να γίνει από όργανο της ΚΕ του ΚΚΕ, εφημερίδα των μελών του Κόμματος. Δηλαδή σε ό,τι αφορά την εφημερία του Κόμματος να καταργηθεί ο δημοκρατικός συγκεντρωτισμός, να μην καθοδηγείται από την ΚΕ και βεβαίως να μετατραπεί από καθημερινός προπαγανδιστής και ιδεολογικοπολιτικός καθοδηγητής, με ενιαία γραμμή, του ΚΚΕ, σε εφημερίδα γνώμης των μελών, όπου καθένας θα μπορούσε να εκφράζει δημόσια τη γνώμη του πέρα και έξω από την πολιτική γραμμή του Κόμματος. Ηταν πρόταση που η εφαρμογή της θα οδηγούσε σε εκφυλιστικά, διαλυτικά από την άποψη της πολιτικής φαινόμενα στην εφημερίδα. Ηταν πρόταση καραμπινάτου φιλελευθερισμού. Βεβαίως, η πρόταση αυτή καταψηφίστηκε από το Συνέδριο και έτσι υπερασπίστηκε και διατηρήθηκε ο χαρακτήρας του «Ριζοσπάστη», ως οργάνου της ΚΕ του ΚΚΕ.

Βεβαίως, και μετά το 13ο Συνέδριο, έγινε προσπάθεια να αλλοιωθεί στην πράξη ο χαρακτήρας της εφημερίδας, αφού η διεύθυνση, η συντακτική της επιτροπή και οι συντάκτες, επειδή δε συμφωνούν με την απόφαση της ΚΕ να αναλάβει την καθοδήγησή της από την ΚΕ μέλος του ΠΓ, προσπάθησαν να επιβάλλουν τη δική τους γνώμη στην ΚΕ για την εφημερίδα, δημιουργώντας κρίση στην ίδια την εφημερίδα. Η ουσία βρισκόταν στο γεγονός ότι δε δέχονταν τον έλεγχο από την ΚΕ στην πολιτική γραμμή της εφημερίδας, τις πολιτικές κατευθύνσεις στη βάση των αποφάσεων της ΚΕ, απαιτούσαν πλήρη ελευθερία άποψης στο δημοσιογραφικό τους έργο για να γράφουν, σύμφωνα με τις απόψεις της αντικομματικής ομάδας και να διαμορφώνουν οι ίδιοι την πολιτική γραμμή του «Ριζοσπάστη».

Ουσιαστικά, εδώ έκαναν προσπάθεια να επιβάλουν στην πράξη την άποψη ότι ο «Ριζοσπάστης», και παρά την αντίθετη απόφαση του Συνεδρίου, έπρεπε να πάψει στην πράξη να είναι αυτό που έπρεπε να είναι, όργανο της ΚΕ του ΚΚΕ. Αυτή η κατάσταση στην εφημερίδα, και ανάλογη στον «902», οξύνθηκε ακόμη περισσότερο μετά τα γεγονότα στην ΕΣΣΔ τον Αύγουστο του 1991, με αφορμή τη θέση της ΚΕ του Κόμματος γι' αυτά τα γεγονότα. Το 14ο Συνέδριο χαρακτήρισε ως εξής αυτή την πορεία. «Χρησιμοποίησαν, (σ.σ.η αντικομματική ομάδα), τον "Ριζοσπάστη", όργανο της ΚΕ, και το ΡΣ "902 ΑΡΙΣΤΕΡΑ ΣΤΑ FM" για να διαδώσουν τις προσωπικές τους απόψεις, με αποτέλεσμα για μεγάλο χρονικό διάστημα προσυνεδριακά και για ένα διάστημα μετά το 13ο Συνέδριο να παρεμποδίζεται η προβολή των απόψεων της συλλογικά επεξεργασμένης πολιτικής του Κόμματος».

Αλλά ας ξαναεπανέλθουμε μετά απ' αυτή την παρένθεση στην προσυνεδριακή περίοδο. Η ΚΕ επεξεργάστηκε και έδωσε στη δημοσιότητα τρία προσυνεδριακά κείμενα. Το πρώτο με τίτλο «Οι θέσεις της ΚΕ του ΚΚΕ για το 13ο Συνέδριο», κείμενο βασικά απολογισμού δράσης και άμεσων πολιτικών καθηκόντων συμπεριλαμβανομένης και πρότασης για οργανωτική ανασυγκρότησης, προκειμένου να μειωθούν τα ενδιάμεσα καθοδηγητικά όργανα κρίνοντας ότι θα υπάρξει βελτίωση της καθοδηγητικής δουλιάς προς τις ΚΟΒ. Το δεύτερο προσυνεδριακό κείμενο με τίτλο «Σχέδιο προγραμματικής διακήρυξης του ΚΚΕ», που ουσιαστικά επεξεργαζόταν τις προγραμματικές αλλαγές στις συγκεκριμένες συνθήκες με βάση την απόφαση του 12ου Συνεδρίου για την αναγκαιότητα να προχωρήσει το Κόμμα σε νέες προγραμματικές επεξεργασίες. Και το τρίτο κείμενο, με τίτλο «Σχέδιο καταστατικού του ΚΚΕ», με αλλαγές στο μέχρι τότε καταστατικό του Κόμματος, και με δεδομένη την πρόταση για οργανωτικές αλλαγές.

Βεβαίως, τα κρίσιμα κείμενα ήταν το «Σχέδιο προγραμματικής διακήρυξης» και το «Σχέδιο καταστατικού», από την άποψη ότι στο περιεχόμενο του πρώτου ήταν επεξεργασμένη η στρατηγική και η ταχτική του ΚΚΕ, ενώ στο δεύτερο, οι αρχές συγκρότησης και λειτουργίας του Κόμματος, χωρίς βεβαίως να υστερούν σε σπουδαιότητα οι θέσεις. Αλλά με δεδομένη την οξύτατη ιδεολογική διαπάλη σε στρατηγικά ζητήματα και σε ζητήματα αρχών που καθορίζουν το χαρακτήρα του ΚΚΕ, το βάρος έπεφτε κυρίως σ' αυτά τα δύο κείμενα.

Στην εισαγωγή του «Σχεδίου προγραμματικής διακήρυξης» γίνεται λόγος για την επαναστατική ανανέωση του ΚΚΕ, ως εξής:«Βασικό περιεχόμενο της επαναστατικής ανανέωσης είναι ο εκσυγχρονισμός του ίδιου του Κόμματος, της συγκρότησης και λειτουργίας του. Η αποφασιστική ανάπτυξη της δημοκρατίας στη λειτουργία του με διεύρυνση των δικαιωμάτων, της πρωτοβουλίας και του αποφασιστικού ρόλου των μελών του... Σ' αυτή την κατεύθυνση πρέπει να αντιμετωπίζονται φαινόμενα παθητικότητας και αδράνειας που παρατηρήθηκαν το τελευταίο διάστημα». Ετσι, εντοπίζεται η αδράνεια και η αποστράτευση όχι στη φραξιονιστική δράση της αντικομματικής ομάδας, αλλά στη μη ύπαρξη διευρυμένων δικαιωμάτων των μελών λες και αυτά δεν καθορίζοντα από το καταστατικό. Και βεβαίως δε σημαίνει ότι ανάλογες τέτοιες αδυναμίες στην εσωκομματική δουλιά ήταν ανύπαρκτες, αλλά το κύριο βρισκόταν στην κατάσταση που είχε διαμορφώσει η αντικομματική ομάδα, σε συνδυασμό με τις τότε εξελίξεις στις σοσιαλιστικές χώρες. Οι οποίες βεβαίως επέδρασαν στον κλονισμό πεποιθήσεων κάτω και από χαμηλό ιδεολογικοπολιτικό επίπεδο των μελών και στελεχών. Αλλωστε και τη ζήτημα της αδράνειας στην ιδεολογική δουλιά ήταν ένα απ' αυτά που το 14ο Συνέδριο εντόπισε ως βασική αιτία που συνέβαλε στην όξυνση της κρίσης στο Κόμμα. Αλλά εδώ δεν πρόκειται για το ίδιο ζήτημα. Πρόκειται για συνθήματα των αυτοαποκαλούμενων ανανεωτών όπως «να γίνει το ΚΚΕ, Κόμμα των μελών του», επιδιώκοντας περίτεχνα τη δημιουργία αντιπαραθέσεων ανάμεσα στη βάση και την καθοδήγηση. Χτύπημα στην ουσία του δημοκρατικού συγκεντρωτισμού. Η έννοια «δημοκρατία στο Κόμμα», ήταν ένα από τα προσφιλή τους συνθήματα. Και βεβαίως τα κείμενα ερμηνεύονταν από τους ίδιους κατά το δοκούν. Η λογική της διεύρυνσης των δικαιωμάτων των μελών έγινε προσπάθεια να περάσει και στο Σχέδιο Καταστατικού.

Αλλά για τα κείμενα αυτά θα μιλήσουμε στη συνέχεια. Αντικειμενικά εντάσσονται στην εκτίμηση του 14ου Συνεδρίου ότι «η ένταση και η έκταση της κρίσης στο Κόμμα θα ήταν πολύ μικρότερη, αν η προηγούμενη ΚΕ εξασφάλιζε σωστή προετοιμασία του ίδιου του 13ου Συνεδρίου και διαμόρφωνε όρους συζήτησης των διαφορετικών απόψεων στην ουσία των διαφορών με βάση τις αρχές και τους κανόνες λειτουργίας του Κόμματος». (Ντοκουμέντα, σελ.158).