«Ακριβώς αυτή είναι η κοινωνία που πρέπει να ζήσουμε πλάι της και με την οποία πρέπει να επιδιώξουμε συνεργασία και αμοιβαία συνεννόηση». Και γιατί πρέπει; «Γιατί έτσι το θέλησε η ιστορία». Αυτό το επαναλαμβάνει συνέχεια: Δεν επικαλείται τον καλό θεό - όχι ακόμα, μα θα 'ρθει κι αυτό!

«Κάτω από την ηγεσία του (του Τσερνιένκο) πάρθηκαν και υλοποιήθηκαν από την Κεντρική Επιτροπή (ΚΕ) και το Πολιτικό Γραφείο (ΠΓ) της ΚΕ σημαντικές αποφάσεις για βασικά ζητήματα της οικονομικής και κοινωνικοπολιτικής ανάπτυξης της χώρας, καθώς και για την κομμουνιστική διαπαιδαγώγηση των μαζών.

Ο Κονσταντίν Ουστίνοβιτς έκανε πολλά για την πραγμάτωση της λενινιστικής πορείας του κόμματός μας, της πορείας για την εδραίωση της ισχύος της πατρίδας μας, καθώς και για τη διαφύλαξη και εδραίωση της παγκόσμιας ειρήνης. Σήμερα, το Κομμουνιστικό Κόμμα, η ΚΕ του και το ΠΓ της ΚΕ δηλώνουν κατηγορηματικά μπροστά στο σοβιετικό λαό την ακλόνητη απόφασή τους να υπηρετήσουν πιστά τη μεγάλη υπόθεση του σοσιαλισμού και του κομμουνισμού, την υπόθεση της ειρήνης, της κοινωνικής προόδου και της ευτυχίας των εργαζομένων» (εφ. «Neues Deutschland», 14.3.1985).

«Ερώτηση: Σε διάφορους κύκλους της Δύσης τίθεται συχνά το ερώτημα: Στη Σοβιετική Ενωση ξεπεράστηκαν τα υπολείμματα του σταλινισμού;

Απάντηση: Ο σταλινισμός είναι ένας όρος που επινόησαν οι αντίπαλοι του κομμουνισμού και που χρησιμοποιείται κατά κόρον για να δυσφημιστεί η Σοβιετική Ενωση και γενικά ο σοσιαλισμός.

Εχουν περάσει 30 χρόνια από τότε που στο 20ό Συνέδριο τέθηκε το ζήτημα της υπέρβασης της προσωπολατρίας του Στάλιν και πάρθηκε και σχετική απόφαση της ΚΕ του ΚΚΣΕ. Ας το πούμε καθαρά, δεν ήταν εύκολες αποφάσεις για το κόμμα μας. Ηταν μια δοκιμασία για την κομματική εμμονή στις αρχές, για την πίστη στο λενινισμό. Νομίζω ότι την ξεπεράσαμε αξιοπρεπώς και ότι βγάλαμε τα αναγκαία συμπεράσματα από το παρελθόν» (στο ίδιο, 11.2.1986).

Η απάντηση αυτή διακρίνεται ήδη για την ασάφεια και τα διφορούμενα νοήματα που για πολλά χρόνια έμελλαν να χαρακτηρίζουν τις επόμενες δηλώσεις του Μ. Γκορμπατσόφ. Σε τι συνίσταται άραγε η «κομματική εμμονή στις αρχές;» Στο γεγονός ότι πάρθηκαν αυτές οι αποφάσεις ή ότι δεν υπήρξε υποχώρηση στην πίεση για να «τελειώνει το ξεκαθάρισμα των λογαριασμών με τον Στάλιν»;

Από την ίδια συνέντευξη αναφέρουμε άλλο ένα παράδειγμα για τα συνειδητά διφορούμενα νοήματα των χρησμών του, που σαν στόχο είχαν την παραπλάνηση:

«Στον αιώνα του ατόμου δεν μπορεί κανείς να ζει - τουλάχιστον όχι για πολύ καιρό - με την ψυχολογία, τις συνήθειες και τους τρόπους συμπεριφοράς της λίθινης εποχής».

Ο κάθε κομμουνιστής που το διάβασε χάρηκε: «Τώρα τους την έφερε στους ιμπεριαλιστές!» Πολύ σύντομα όμως αναγκάστηκαν να διαπιστώσουν - ακούγοντας και βλέποντας προσεκτικά - ότι καθόλου δεν εννοούσε αυτούς. Εννοούσε τους δικούς του, εκείνους που εξακολουθούσαν να εμμένουν στην «παλιά» δηλαδή τη μαρξιστική, τη λενινιστική σκέψη.

Το ίδιο ισχύει και για τα εμπρηστικά συνθήματα γύρω από την αναγκαιότητα της «νέας σκέψης»: Φυσικά, αυτό εμείς το είδαμε σαν κάλεσμα προς την ιμπεριαλιστική πλευρά κυρίως. Γιατί η δική μας πλευρά από την αρχή όταν απέκτησε ατομικά όπλα, ζήτησε την απαγόρευση, την εξάλειψη όλων των ατομικών όπλων. Εμείς εκφράσαμε απαρέγκλιτα στην άλλη πλευρά την επιθυμία μας για ειρηνική συνύπαρξη, για ειρηνική διευθέτηση των διαφορών μας. Εκείνοι ήταν που συνεχώς και πάντα απέρριπταν και το ένα και το άλλο. Απ' αυτούς έπρεπε να ζητάμε «νέα σκέψη», για να μην οδηγήσει σε πόλεμο η αναγκαία διαμάχη των συστημάτων.

Ομως δεν κράτησε και πολύ και ξεκαθαρίστηκε ότι ο Γκορμπατσόφ δεν εννοούσε τους ιμπεριαλιστές, αλλά εμάς. Η σκέψη που θύμιζε τη λίθινη εποχή ήταν η δική μας εμμονή στη θεμελιώδη θέση του μαρξισμού - λενινισμού ότι ο πόλεμος απορρέει από τον ιμπεριαλισμό και ότι η ειρήνη είναι τόσο πιο ασφαλής όσο πιο δυνατός είναι ο σοσιαλισμός. Ο Γκορμπατσόφ οδήγησε την πλειοψηφία των ανθρώπων να θεωρεί αυτή τη θεμελιώδη θέση σαν «παλιά σκέψη» και να δέχεται την «υπέρβαση» και την αντικατάστασή της από τη «νέα σκέψη» σαν αναγκαία και αναπόφευκτη. Η δική του «νέα σκέψη» και η αντίστοιχη πολιτική βρίσκονταν στη λογική της αυτοκτονίας, ότι δηλαδή η ειρήνη είναι τόσο πιο ασφαλής όσο περισσότερο εμείς υποχωρούμε στον ιμπεριαλισμό.

Αυτή η λογική στην πραγματικότητα τ' αναποδογύρισε όλα: Δεν ήταν ο ιμπεριαλισμός που απειλούσε τις σοσιαλιστικές χώρες, αλλά το αντίθετο, η στρατιωτική δύναμη του Συμφώνου της Βαρσοβίας υποτίθεται ότι απειλούσε τη Δύση! Κι αυτό το δήλωσε ούτε λίγο ούτε πολύ ο στρατάρχης Αχρομέγεφ! (Στην εφημερίδα «Neus Deutschland», 13-14.4.91, αναφέρεται ότι ο Αχρομέγεφ, «σύμβουλος του προέδρου Γκορμπατσόφ», τάχθηκε «υπέρ της διάλυσης της στρατιωτικής δομής του ΝΑΤΟ», και το δικαιολόγησε ως εξής: «Οι σοβιετικές ένοπλες δυνάμεις δε θα αποτελούσαν πια κίνδυνο για την Ευρώπη, το Σύμφωνο της Βαρσοβίας διαλύθηκε»).

Ομως, το 1986, τα πράγματα εξακολουθούσαν να έχουν διφορούμενο νόημα, που σ' αυτή την περίπτωση διατυπωνόταν έτσι που εμείς τα θεωρούσαμε σαν μαρξιστικά - λενινιστικά και μονοσήμαντα, γιατί θέλαμε να ήταν επιτέλους ο Γκορμπατσόφ ο άνθρωπος εκείνος που θα έβγαζε το σοσιαλισμό από το αδιέξοδο και θα τον οδηγούσε σε νέα επίπεδα. Και ακριβώς αυτό υποσχόταν συνέχεια.

Κοιτάζοντας τα πράγματα αναδρομικά, χαρακτηριστικό για το 27ο Συνέδριο είναι ότι, όπως ξέρουμε σήμερα, άρχισε πάλι να αποδέχεται τους στόχους του 20ού και 22ου Συνεδρίου του ΚΚΣΕ, ότι αυτό, όμως, μπορούσε να το υποθέσει κανείς από κάποιο εξωτερικό σημάδι, ενώ η ίδια η πορεία δεν άφηνε εμφανή σημεία για να το διαπιστώσει αυτό κανείς.

Το εξωτερικό σημάδι ήταν το εξής: Ακριβώς 30 χρόνια μετά το 20ό Συνέδριο, άρχισε το πρώτο Συνέδριο με γενικό γραμματέα τον Γκορμπατσόφ, στις 25 Φλεβάρη 1986. Αυτά τα εξωτερικά σημάδια, όμως, δεν είναι συμπτώσεις, έχουν «προγραμματική» σημασία.

Αυτή η ημερομηνία, ωστόσο, ήταν η μοναδική ένδειξη για μια ηθελημένη αποκατάσταση της συνέχειας ανάμεσα στα δύο συνέδρια. Εκείνοι που περίμεναν και έλπιζαν μια άμεση σύνδεση με το 20ό Συνέδριο απογοητεύτηκαν. Μπορούμε να υποθέσουμε ότι ο Γκορμπατσόφ είχε την πρόθεση να κάνει μια τέτοια σύνδεση, αλλά ότι δεν πήρε την έγκριση από το τότε Πολιτικό Γραφείο. Η θέση του ήταν ακόμα αδύνατη, δεν κυριαρχούσε τότε στην ΚΕ, κι ακόμα λιγότερο στο συνέδριο. Ακόμα θα ήταν εύκολο για εκείνους στην ηγεσία που είχαν αποφασίσει την εκλογή του - όπως ο Γκρομίκο, για παράδειγμα - να διαμορφώσουν μια πλειοψηφία εναντίον του. Το συνέδριο αυτό έπρεπε πρώτα να τον βοηθήσει να αποκτήσει μια αυτοδύναμη θέση στην εξουσία που θα του επέτρεπε να σχηματίσει μια νέα ηγεσία που ν' αποτελείται από δικούς του ανθρώπους.

Μ?αυτό ασχολήθηκαν οι ολομέλειες μετά το συνέδριο, καθώς και η 19η Συνδιάσκεψη. Οι κατοπινές αλλαγές στην κομματική ηγεσία έκαναν τη θέση του τόσο άτρωτη, που όλο και πιο καθαρά μπορούσε να λέει προς τα πού στοχεύει να προχωρήσει.

Στο 27ο Συνέδριο, όμως, τα πράγματα δεν είχαν προχωρήσει τόσο. Τότε κατέβαλλε φιλότιμες προσπάθειες ώστε να μην αφήσει να δημιουργηθούν αμφιβολίες για την πίστη του στο λενινισμό και περιοριζόταν σε υπαινιγμούς για την αλλαγή πορείας που σκόπευε να κάνει. Σε σχέση μ' αυτό αρκεί ένα παράδειγμα από την εισήγησή του:

«Ο Μαρξ παρομοίαζε την πρόοδο στην κοινωνία των εκμεταλλευτών με εκείνη την απαίσια ειδωλολατρική θεότητα (...) που έπινε το νέκταρ μόνο από τα κρανία των σκοτωμένων. (...) Η ιστορική διορατικότητα, η ευστοχία και η βαθύτητα της ανάλυσης του Μαρξ είναι καταπληκτικές. Σχετικά με την αστική πραγματικότητα του 20ού αιώνα είναι ακόμα πιο επίκαιρη απ' ό,τι τον 19ο αιώνα».

(Πολύ σύντομα, όμως, έμελλε να μας πει ότι ο 19ος αιώνας, και μαζί του κι ο Μαρξ, δεν μπορούν να μας διδάξουν τίποτα πια, γιατί η διδασκαλία του έχει παλιώσει!). Συνεχίζει λοιπόν:

«Από τη μια μεριά, η ορμητική ανάπτυξη της επιστήμης και της τεχνικής ανοίγει πρωτόγνωρες δυνατότητες για να εξουσιάσουμε τις φυσικές επιστήμες και να βελτιωθούν οι συνθήκες διαβίωσης της ανθρωπότητας. Από την άλλη μεριά, όμως, ο "φωτισμένος" 20ός αιώνας πέρασε στην ιστορία με τέτοιου είδους εκτρώματα από την πλευρά του ιμπεριαλισμού, όπως είναι οι εξαιρετικά αιματηροί πόλεμοι, ο ασυγκράτητος μιλιταρισμός και φανατισμός, οι γενοκτονίες, η εξαθλίωση εκατομμυρίων. Αγνοια και σκοταδισμός υπάρχουν στον κόσμο του κεφαλαίου, μαζί με μεγάλα επιτεύγματα της επιστήμης και του πολιτισμού».

Από μια πρώτη ματιά θα μπορούσε κανείς να πει ότι πρόκειται για μαρξιστική ανάλυση. Αλλά αν προσέξει κανείς καλύτερα θα διαπιστώσει ότι εδώ δεν πρόκειται για ανάλυση. Γιατί δεν αποκαλύπτονται οι εσωτερικές συνάφειες, αλλά απλά καταγράφονται στη σειρά τα καλά και τα κακά. Πράγμα που του επιτρέπει μετά, αντί να βγάλει το συμπέρασμα για την αναγκαιότητα της πάλης ενάντια στον ιμπεριαλισμό, να διατυπώσει μια φαινομενική κοινοτοπία, πίσω από την οποία όμως κρύβονται η απομάκρυνση από τον Μαρξ και τον Λένιν και η παραίτηση από την πάλη για την ειρήνη μέσα από την κινητοποίηση των λαών ενάντια στον ιμπεριαλισμό:

«Ακριβώς αυτή είναι η κοινωνία που πρέπει να ζήσουμε πλάι της και με την οποία πρέπει να επιδιώξουμε συνεργασία και αμοιβαία συνεννόηση». Και γιατί πρέπει; «Γιατί έτσι το θέλησε η ιστορία». Αυτό το επαναλαμβάνει συνέχεια: Δεν επικαλείται τον καλό θεό - όχι ακόμα, μα θα 'ρθει κι αυτό! - αλλά παρουσιάζει τις δικές του αποφάσεις πάντα σαν αποφάσεις της μοίρας, που είτε τις απαιτούσε «η ιστορία» είτε «η ζωή».

Ετσι, λοιπόν, για ό,τι γίνεται αργότερα, έχει ήδη γίνει πριν κάποιος υπαινιγμός.

(ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΤΗΝ ΤΡΙΤΗ ΜΕ ΤΟ Β` ΜΕΡΟΣ)