Κατεβαίνουν από τους καταπέλτες με μάτια βουρκωμένα. Αλλοι αντικρίζοντας μπροστά τους τα κουφάρια των φυλακών στις οποίες οι ίδιοι βασανίστηκαν και άλλοι βλέποντας στον ξερότοπο εικόνες να ζωντανεύουν από διηγήσεις των αγωνιστών γονιών και παππούδων τους.

«Πατρικό» τους χαρακτηρίζουν δύο αδέρφια τη Γυάρο, αφού εκεί ο πατέρας τους, που είναι μαζί τους στην εκδήλωση, έκανε εξορία πάνω από ένα χρόνο και τους «κληροδότησε» με τις εμπειρίες της ανυπότακτης στάσης απέναντι στο αστικό κράτος. «Ηταν όνειρο ζωής να έρθουμε να δούμε τον τόπο που οι αλύγιστοι έδωσαν τιτάνια μάχη κι έμειναν όρθιοι, αποτελώντας παράδειγμα για εμάς. Μεγαλώσαμε με αυτές τις εικόνες...», αναφέρουν χαρακτηριστικά. Και ο αγωνιστής, ο κομμουνιστής πατέρας τους θυμάται ξανά: «Εδώ μας έβγαλαν εκείνο το βράδυ...». Θυμάται τις προσπάθειες των δεσμοφυλάκων να τους «σπάσουν», τις απειλές για να παραιτηθούν και περήφανος λέει: «Κανένας μας δεν λύγισε!».

Τα λόγια είναι μετρημένα και η σεμνότητα του αγωνιστή δεν λείπει ούτε τώρα σε όσους εκπροσωπούν τη γενιά που τιμάται στην εκδήλωση. «Οσα περάσαμε εμείς δεν είναι τίποτα μπροστά σε αυτά που πέρασαν οι πρώτοι κρατούμενοι το 1947», αναφέρει άλλος ένας αγωνιστής. «Οταν μας έφεραν εδώ το 1968, ανάμεσά μας είχαμε παιδιά που στο νεκροταφείο βρήκαν το όνομα του πατέρα τους, ο οποίος είχε πεθάνει το 1947 - '49 σε τούτο το κολαστήριο», συμπληρώνει κι άλλος εξόριστος σε αυτή την «ξενάγηση». «Νιώθουμε νικητές! Επιστρέφουμε δικαιωμένοι, με τις κόκκινες σημαίες»...

Ο Σάκης Χατζηιωάννου θα δηλώσει στον «Ριζοσπάστη»: «Πήγαμε στο Λακκί τον Οκτώβριο του '67 και τον Αύγουστο του '68 ξαναγύρισα. Και μετά ξαναπήγαμε στη Λέρο. Πρώτη φορά έρχομαι και είμαι πολύ συγκινημένος. Σήμερα αισθανόμαστε μια μεγάλη δικαίωση. Θα πάμε καλά. Το ΚΚΕ δεν υποχωρεί!».

Η Κορνηλία Γεωργαντά είχε και τον σύζυγό της και τον αδερφό της στη Γυάρο. Αναφέρει δίνοντας σε λίγες λέξεις το περίγραμμα των διώξεων: «Τον άντρα μου τον γνώρισα στη φυλακή, στην Αίγινα, που ήταν με τον αδερφό μου. Από το 1942, που βγήκε αντάρτης ο αδερφός μου, μέχρι σήμερα είμαι στον αγώνα. Φυλακές, εξορίες, κυνηγητά, φτώχεια και αρρώστιες... Εδώ, είχαν και τον αδερφό μου, Δημήτρη Κόλλια από τη Θήβα και τον άντρα μου Βασίλη Γεωργαντά, πρόεδρο πολλά χρόνια του Συλλόγου Εμποροϋπαλλήλων Αθήνας και αντιπρόεδρο των συνταξιούχων του ΙΚΑ. Στις 12 Μάη του 1967 έπιασαν τον άντρα μου και στις 16 Μάη γέννησε η γυναίκα του αδερφού μου... Το παιδάκι του το πήγαμε παλικαρόπουλο στη Λέρο για να το δει...». Σημειώνει ότι «στη Γυάρο απαγορευόταν να έρθουμε, στη Λέρο πηγαίναμε κάθε 3 μήνες 1 ώρα επισκεπτήριο...». Τη ρωτάμε τι της κάνει περισσότερη εντύπωση από την εκδήλωση και απαντά: «Η παρουσία της νεολαίας. Πολλά νέα παιδιά, κι αυτό είναι πολύ παρήγορο. Μπορεί να μας λένε ότι το ΚΚΕ είναι στο 5%, αλλά είμαστε εδώ μετά από 100 χρόνια. Λαϊκά Κόμματα, Συναγερμοί, ΕΡΕ, Ενωση Κέντρου, τα έχουμε δει όλα. Το ΚΚΕ μένει ΚΚΕ! Το ΚΚΕ είναι εδώ και αντέχει!».

Ο Στέργιος Βασιλείου αναφέρει: «Ημουν εδώ από τον Μάη μέχρι τον Οκτώβρη του 1967 και από τον Σεπτέμβρη μέχρι τον Νοέμβρη του '68. Πήγαμε και Λέρο, Γυάρο - Λέρο - Ωρωπό. Ξανά Γυάρος, ξανά Λέρος και από εκεί απολυθήκαμε το 1970, οι περισσότεροι νέοι. Δεν χρειάζονται πολλά λόγια, είναι όλα γραμμένα. Ομως ο τόπος πρέπει να γίνει επισκέψιμος, να έρχονται οι νέοι, να βλέπουν πώς αντιμετώπιζε η αστική εξουσία τους αγωνιστές που τους έστελνε να πεθάνουν εδώ!».