Τις προϋποθέσεις ώστε η Τοπική Αυτοδιοίκηση (ΤΑ) να λειτουργεί μόνον ως διοικητικός μηχανισμός θέτει ο νέος Κώδικας Δήμων και Κοινοτήτων που έχει ετοιμάσει το υπουργείο Εσωτερικών. Η πρόθεση της κυβέρνησης είναι σαφής: Η ενσωμάτωση της δράσης και του ρόλου του θεσμού στις ανάγκες του συστήματος. Στην κατεύθυνση αυτή το περιεχόμενο δράσης της ΤΑ δεν προσδιορίζουν οι λαϊκές ανάγκες και γενικά ο λαϊκός παράγοντας που συνέβαλε σημαντικά στο παρελθόν στους στόχους που πάλευε κάθε φορά ο θεσμός, αλλά, αντίθετα, αυτό θα ορίζεται από την εκάστοτε κεντρική εξουσία.

«Η ΤΑ είναι οργανικά ενσωματωμένη στο πολιτικοδιοικητικό σύστημα της χώρας», ορίζεται χαρακτηριστικά στο νέο Κώδικα. Αυτό επιβεβαιώνει και ο τίτλος που συνοδεύει το συγκεκριμένο κείμενο: «Πολιτεία - 21ος αιώνας. Αυτο-Διοίκηση». Η ΤΑ απομακρύνεται από το «αυτό» που σηματοδοτούσε μια σχετική αυτονομία στις επιλογές της, οι οποίες συνδιαμορφώνονταν από την τοπική κοινωνία όπου δρα. Πλέον η ΤΑ εξελίσσεται σε ένα γρανάζι της εξουσίας, η οποία θα ορίζει κάθε φορά τις αρμοδιότητες που θα ασκεί ο θεσμός και τους στόχους που αυτές θα υπηρετούν. Με βάση τις μέχρι τώρα εξελίξεις, οι οποίες αποτυπώνονται και θεσμικά στον νέο Κώδικα, η ΤΑ υποβαθμίζεται σε μοχλό διοχέτευσης και εφαρμογής των επιλογών της άρχουσας τάξης.

Στην κατεύθυνση αυτή οι «εγγυήσεις» που θέτει η κυβέρνηση, μέσα και από τον νέο Κώδικα, ξεκινούν από τον τρόπο εκλογής των οργάνων της ΤΑ και φτάνουν μέχρι τον έλεγχο του περιεχομένου της δράσης της. Κατ' αρχήν, διατηρείται ο αντιδημοκρατικός τρόπος εκλογής των Δημοτικών Συμβουλίων, που κλέβει ψήφους από τις μικρότερες παρατάξεις ώστε να διαμορφωθεί η πλειοψηφία των 2/3 των εδρών σε όφελος της πρώτης παράταξης. Αποδυναμώνεται παραπέρα ο ρόλος του Δημοτικού Συμβουλίου, με τη δυνατότητα ανάθεσης αρμοδιοτήτων των δήμων σε δημοτικές επιχειρήσεις ή τις Συμπολιτείες (διαδημοτικές συνεργασίες που αναλαμβάνουν την άσκηση υπερτοπικών δράσεων), οι οποίες μπορούν να διοικούνται ακόμα και από μάνατζερ. Η υποτιθέμενη εσωδημοτική δημοκρατία, που εισάγει ο Κώδικας, είναι κατά συνέπεια γράμμα κενό.

Ακολούθως, διευρύνεται η δυνατότητα ανάθεσης αρμοδιοτήτων στην ΤΑ ευρύτερων τομέων ευθύνης του κράτους. Συγκεκριμένα, υπογραμμίζεται στον Κώδικα: «Η άσκηση αρμοδιότητας που αφορά την τοπική δημόσια υπόθεση και είναι υπέρ των πολιτών, δεν υπάγεται στη διακριτική ευχέρεια των αιρετών διοικητικών οργάνων». Ετσι το κράτος αποποιείται των ευθυνών του για την επίλυση μεγάλων λαϊκών προβλημάτων, μεταφέροντας παράλληλα το κόστος για την άσκηση μιας σειράς αρμοδιοτήτων στους δήμους και κατά συνέπεια στους δημότες, αφού σε πολλές περιπτώσεις οι δήμοι επιβάλλουν φόρους για να αντεπεξέλθουν. Ταυτόχρονα, διασπάται ο δημόσιος και δωρεάν χαρακτήρας κοινωνικών τομέων του κράτους, οι οποίοι παραδίδονται στο ιδιωτικό κεφάλαιο με το αντίστοιχο βέβαια τίμημα για το λαό.

Την απρόσκοπτη εφαρμογή της κυρίαρχης πολιτικής από τους δήμους εγγυάται ο προληπτικός έλεγχος των οικονομικών των δήμων, η μόνη διάταξη στην οποία η ηγεσία της Κεντρικής Ενωσης Δήμων και Κοινοτήτων Ελλάδας (ΚΕΔΚΕ) έχει δηλώσει αντίθετη γνώμη. Κατά τ' άλλα η ΚΕΔΚΕ κωλυσιεργεί να καταθέσει ολοκληρωμένα τις απόψεις της επί του Κώδικα, αφήνοντας την κυβέρνηση να «κάνει παιχνίδι» - ενόψει και των ανακοινώσεων του Κ. Σημίτη μετά το Υπουργικό Συμβούλιο της 31ης του Ιούλη. Σε καμία από τις τρεις συνεδριάσεις του ΔΣ που έγιναν το τελευταίο διάστημα δεν έγινε κατορθωτό να διαμορφωθούν συγκεκριμένες θέσεις επί του Κώδικα, ενώ η αρμόδια επιτροπή που έχει αναλάβει τη σχετική επεξεργασία δέχτηκε κριτική ότι σύρεται πίσω από τις αποφάσεις της αρμόδιας Επιτροπής της Βουλής.

Το περιεχόμενο του Κώδικα θα συμπληρώσουν οι αλλαγές που ετοιμάζει η κυβέρνηση στο νόμο που θεσμοθετεί την κρατική επιχορήγηση προς τους δήμους, τους λεγόμενους Κεντρικούς Αυτοτελείς Πόρους. Οι αλλαγές θα είναι στην κατεύθυνση δραστικού περιορισμού των πόρων, ανάλογα με τη φοροδοτική ικανότητα που έχει κάθε δήμος. Εν ολίγοις, η αιρετότητα υποτάσσεται στην αποτελεσματικότητα, όπως ονομάζεται η ταχύτερη εφαρμογή της αντιλαϊκής πολιτικής.