Στη σύσκεψη αυτή μετείχαν:

Από ελληνικής πλευράς: Ο πρόεδρος της κυβερνήσεως κ. Κ. Καραμανλής, ο υπουργός των Εξωτερικών κ. Δ. Μπίτσιος, ο υπουργός Εθνικής Αμύνης κ. Ευάγγελος Αβέρωφ, ο υφυπουργός των Εξωτερικών κ. Ι. Βαρβιτσιώτης, ο πρέσβυς της Ελλάδος εν Κύπρω κ. Μ. Δούντας και υπηρεσιακοί παράγοντες.

Από κυπριακής πλευράς: Η Α. Μακαριότης ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος, Πρόεδρος της Κυπριακής Δημοκρατίας, ο κ. Γλαύκος Κληρίδης, πρόεδρος της Βουλής, ο κ. Ι. Χριστοφίδης, υπουργός Εξωτερικών της Κυπριακής Δημοκρατίας, ο κ. Ν. Κρανιδιώτης, πρέσβυς της Κύπρου εν Ελλάδι, ο κ. Α. Παπαδόπουλος, βουλευτής, ο κ. Χ. Βενιαμίν, γενικός διευθυντής του κυπριακού υπουργείου Εξωτερικών, και ο κ. Σ. Κυπριανού.

Στο σημερινό μέρος των πρακτικών που δημοσιεύουμε συνεχίζεται η συζήτηση για τους διεθνείς συσχετισμούς, ενώ οι μετέχοντες εμφανίζονται να έχουν πλήρη επίγνωση πως η όποια λύση γίνει αποδεκτή από τους Τούρκους θα έχει πανάκριβο τίμημα.

- Μπίτσιος: Πόσην βλέπετε την έκτασιν του κυπριακού τουρκικού καντονίου προς βορράν;

- Παπαδόπουλος: 8%, όπως ήτο στο πρώτο στάδιον της εισβολής.

- Μπίτσιος: Αυτό είναι ευχή.

- Παπαδόπουλος: Εάν όμως δεν επιμείνωμεν τότε ίσως να μας επιστρέψουν την Αμμόχωστον και ένα τμήμα του Μόρφου και κρατήσουν τα υπόλοιπα.

- Χριστοφίδης: Εις ό,τι αφορά τον διεθνή παράγοντα οι μόνοι που μπορούν να πιέσουν τους Τούρκους είναι οι Αμερικανοί. Αλλά τόσον μόνον ώστε να μην χάσουν την Τουρκίαν. Αι Ηνωμέναι Πολιτείαι θα ήσαν υπέρ κάποιου τύπου καντονοποιήσεως, αρκεί να το εδέχοντο οι Τούρκοι. Η Ευρώπη, εννοώ τους Εννέα, ακολουθούν την πολιτικήν των Ηνωμένων Πολιτειών. Η Ευρώπη συνδέει το προσφυγικόν πρόβλημα με την λύσιν του θέματος. Η Σοβιετική Ενωσις ενδιαφέρεται μόνον διά το θέμα των εγγυήσεων διά να υπεισέλθη εις την Κύπρον. Εις τούτο αντιτίθενται αι Ηνωμέναι Πολιτείαι. Η Σοβιετική Ενωσις δεν εναντιούται εις γεωγραφικήν λύσιν του Κυπριακού. Οσον αφορά την διπλήν ένωσιν η Τουρκία δεν θέλει την διπλήν ένωσιν.

- Καραμανλής: Η διπλή ένωσις ήτο άλλοτε επιδίωξις των Τούρκων.

- Χριστοφίδης: Και εάν προταθή τώρα, οι Τούρκοι θα την αρνηθούν.

- Βενιαμίν: Ο Αγγλος πρέσβυς με διαβεβαίωσεν ότι οι Τούρκοι ενίστανται εις την διπλήν ένωσιν.

- Χριστοφίδης: Ευρισκόμεθα μπροστά εις μίαν πραγματικότητα. 40% της κυπριακής γης ευρίσκεται κάτω από τους Τούρκους. Είμεθα εις θέσιν να το πάρωμεν πίσω; Πιστεύω ότι η απάντησις είναι όχι. Τότε πρέπει να σκεφθώμεν, εάν μπορούμε να δεχθούμε μιαν Ομοσπονδία με 25% τουρκικόν έδαφος, ή να αφήσωμεν το θέμα να διαιωνισθή. Το τελευταίον πιστεύω ότι θα ωδήγει εις τουρκοποίησιν ολοκλήρου της Κύπρου. Εάν δεχθώμεν Ομοσπονδίαν, σημασίαν έχει το ποσοστόν, η διακίνησις, η αποχώρησις των τουρκικών στρατευμάτων και οι όροι συμπήξεως της Ομοσπονδίας. Ισως, όπως είπε ο κ. Δούντας, θα μπορούσε να γίνη μια διερευνητική κίνησις.

- Βενιαμίν: Από στοιχεία προσκείμενα προς την ΕΟΚΑ Β΄ εις Λεμεσόν πιστεύω ότι θα εγερθή θέμα διπλής ενώσεως.

- Κρανιδιώτης: Εάν οι Τούρκοι επιμείνουν εις διχοτομικόν σχέδιον, δεν υπάρχει αμφιβολία ότι μόνον διά της ενώσεως του νοτίου τμήματος με την Ελλάδα θα μπορέσει να επιβιώση ο ελληνισμός της Κύπρου. Βεβαίως είναι πρόωρον να εγερθή επί του παρόντος αυτό το θέμα, διότι τούτο θα εσήμαινε ότι θα παρεχωρούσαμεν το βόρειον τμήμα του νησιού στην Τουρκία με άμεση συνέπεια την αλλοίωση του εθνολογικού χαρακτήρος του βορείου τμήματος. Εάν όμως οι Τούρκοι επιμείνουν και τελικώς εγκαταλειφθώμεν απ' όλους, τότε η μόνη διασφάλισις που απομένει για το υπόλοιπον τμήμα είναι να το ενώσουμε με την Ελλάδα.

- Καραμανλής: Παρακαλώ να διακόψουμε τη συνεδρία και να την επαναλάβουμε αύριο.

- Αβέρωφ: Θεωρώ καταστρεπτικήν την παράτασιν της σημερινής καταστάσεως. Οσον περισσότερον κυματίζει η τουρκική σημαία εις ένα μέρος τόσον δυσκολότερα θα μπορέσουμε να την υποστείλωμεν. Είναι βέβαιον ότι εφ' όσον διαρκεί αυτή η κατάστασις ένα σημαντικό μέρος των πλουσίων Ελληνοκυπρίων θα διαρρεύσουν εις το εξωτερικόν.

- Καραμανλής: Η συνεδρίασις διακόπτεται. Θα συνεχίσουμε αύριον στις 10.30 π.μ.

Μετέσχον οι αυτοί:

- Καραμανλής: Να συνεχίσουμε την ενημέρωση.

- Κυπριανού: Εδημιουργήθη η εντύπωσις περί του αναποφεύκτου της γεωγραφικής Ομοσπονδίας. Εξετάζοντες τον διεθνή τομέα νομίζω ότι ευκόλως, εάν προσπαθήσωμεν, δυνάμεθα να τους πείσωμεν περί του αντιθέτου. Ειδικώτερον για τους Αμερικανούς υπάρχει η πληροφορία ότι θα αρχίσει νέα εκστρατεία του Κογκρέσσου εν συνεχεία της προηγουμένης διά περικοπήν της στρατιωτικής βοηθείας. Φοβούμαι ότι εάν δεχθώμεν γεωγραφικήν Ομοσπονδία θα φύγει ο ελληνισμός της Κύπρου και θα καταληφθεί ολόκληρο το νησί από τους Τούρκους. Η γνώμη μου είναι ότι πριν αποφασίσουμε ότι δεν υπάρχει άλλη εκλογή, πλην της γεωγραφικής Ομοσπονδίας, πρέπει να καταβάλωμεν προσπάθειαν προς πάσαν κατεύθυνσιν για να πείσωμεν περί των απόψεών μας και να επιτύχωμεν τουλάχιστον μίαν λύσιν πολυπεριφερειακής Ομοσπονδίας.

- Κληρίδης: Ο κ. Κυπριανού λέγει ότι εάν δεχθώμεν γεωγραφικήν Ομοσπονδίαν κινδυνεύει να καταληφθή ολόκληρος η Κύπρος. Και εάν διατηρήσουν οι Τούρκοι το 40% δεν κινδυνεύει να καταληφθή ολόκληρος η Κύπρος;

- Καραμανλής: Οι Τούρκοι δεν αποβλέπουν εις κατάκτησιν ολοκλήρου της νήσου. Εάν ήθελαν θα την κατελάμβαναν. Από την διεξαχθείσαν συζήτησιν δεν διαπιστώνω σύμπτωσιν γνωμών όσον αφορά την εκτίμησιν της καταστάσεως. Στο νησί υπάρχει μια δραματική κατάστασις. Οι Τούρκοι κατέχουν το 40% και έχουν ξεσπιτώσει 170.000 Ελληνες που είναι σήμερα πρόσφυγες. Τα πολιτικά κόμματα του νησιού εξακολουθούν ακόμη να έχουν τις αντιθέσεις τους ενώ η οικονομική κατάστασις δεν επιτρέπει ούτε στο κράτος να λειτουργήση, ούτε ομαλότης να ύπαρξη. Στην Ελλάδα ο στρατός στα 7 τελευταία χρόνια έχει διαβρωθεί και θα απαιτηθούν 3 έως 4 χρόνια για να μπορέσουμε να τον ανασυγκροτήσουμε. Εν τω μεταξύ φύγαμε από το ΝΑΤΟ. Αυτό ήτο επιβεβλημένον και αναπόφευκτον. Το επράξαμεν αφ' ενός μεν διά να διαμαρτυρηθώμεν και να σώσωμεν την υπόληψίν μας, αφ' ετέρου δε διά να ασκήσωμεν πίεσιν επί των συμμάχων. Οταν έγινε η απόβασις των Τούρκων, παρά τας αντιθέσεις της στρατιωτικής ηγεσίας, εζήτησα να στείλωμεν στρατεύματα εις την Κύπρον. Τέλος εζήτησα να γίνη νηοπομπή εις την οποία να επέβαινα ο ίδιος, αλλά οι στρατιωτικοί αντετάχθησαν. Στρατιωτική βοήθεια προς την Κύπρον είναι αδύνατος λόγω της γεωγραφικής της θέσεως. Οικονομικήν βοήθειαν θα παράσχωμεν. Πρέπει όμως να έχετε υπ' όψιν σας ότι η οικονομική κατάστασις της χώρας είναι πολύ δυσάρεστος. Ο εφετεινός προϋπολογισμός θα αφήση έλλειμμα 25 δισεκατομμύρια δραχμάς, και ο προϋπολογισμός του 1975, 37 δισεκατομμύρια δραχμάς. Επομένως και στρατιωτικώς και οικονομικώς ευρισκόμεθα εις πολύ δυσάρεστον θέσιν. Από διεθνούς απόψεως είμεθα πάλιν πολύ ασθενείς. Η Αμερική μας συμπαθεί μεν, αλλά προκειμένου να ύπαρξη δίλημμα, τι πρέπει να χαθή δι' αυτήν, η Ελλάς ή η Τουρκία, θα προτιμήση την Ελλάδα. Οσον αφορά τον Κίσσινγκερ αντιλαμβάνομαι τώρα ότι υπάρχει μείωσις του ενδιαφέροντός του, είτε διότι η πίεσις του Κογκρέσσου είναι λιγώτερη, είτε διότι αντιλαμβάνεται ότι οι Τούρκοι δεν πρόκειται να προχωρήσουν. Ο Κίσσινγκερ πιστεύει εν πάση περιπτώσει εις γεωγραφικήν διχοτόμησιν είτε με δύο είτε με περισσοτέρας ζώνας. Οσον αφορά τους Αγγλους αυτοί είναι οι κυρίως υπεύθυνοι. Διότι αυτοί ενεθάρρυναν και το πραξικόπημα των συνταγματαρχών και τας διαθέσεις των Τούρκων. Ο Ουίλσων έκανε το σφάλμα στο συγχαρητήριο προς εμέ τηλεγράφημά του να προσθέση ότι συμφωνεί με τις προτάσεις Κληρίδη, οι οποίες αποτελούν καλήν βάσιν διά διαπραγμάτευσιν και να ζητήση να ενθαρρύνωμεν τον Αρχιεπίσκοπον προς την κατεύθυνσιν αυτήν. Απήντησα, διά του εν Λονδίνω πρέσβεώς μας, ότι η αγγλική κυβέρνησις πρέπει να ασκή πίεσιν επί των Τούρκων και όχι εφ' ημών. Οι Αγγλοι επομένως υιοθετούν περίπου τας απόψεις των Τούρκων και δεν βοηθούν. Εισηγούνται να δεχθώμεν την βάσιν του γεωγραφικού διαχωρισμού και επ' αυτής να διαπραγματευθώμεν. Οι Τούρκοι έχουν δημιουργήσει τετελεσμένα γεγονότα και τηρούν στάσιν αδιάλλακτον. Οι Ρώσσοι θα επιθυμούσαν ακόμη και ελληνοτουρκικόν πόλεμον ή τουλάχιστον να μείνη η πληγή αυτή ανοιχτή. Οσον αφορά την περί Κύπρου φράσιν του ανακοινωθέντος του Βλαδιβοστόκ έχομεν θετικά στοιχεία ότι δεν συνεζητήθη το Κυπριακόν, αλλά περιελήφθη στο ανακοινωθέν διά λόγους εντυπώσεων. Ο μόνος παράγων, ο οποίος είναι υπέρ ημών, είναι ο διεθνής Τύπος. Αλλά και αυτός με την πάροδον του χρόνου ατονεί. Πέραν αυτών, από πλευράς Αγγλων, Αμερικανών και Τούρκων υπάρχει αντίδρασις κατά της επανόδου του Αρχιεπισκόπου εις Κύπρον. Ολοι εφιστούν την προσοχήν μας ότι εάν επανέλθη ο Μακάριος, οι Τούρκοι θα αναλάβουν νέες πρωτοβουλίες στο νησί. Οπως ξέρετε, οι Τούρκοι συνεκάλεσαν το Συμβούλιον Εθνικής Αμύνης και παρέτειναν επί ένα μήνα τον στρατιωτικόν νόμον, εδήλωσαν δε ότι εάν επανέλθη στην Κύπρο ο Μακάριος θα αναλάβουν πρωτοβουλίες διά την ασφάλειαν δήθεν των Τουρκοκυπρίων. Αντιλαμβάνεσθε ότι με την πάροδον του χρόνου εξασθενεί η θέσις μας. Τουναντίον οι Τούρκοι ομιλούν από θέσεως ισχύος. Ο χρόνος τρέχει εις βάρος μας. Θα ήθελα να ερωτήσω τι πρέπει να επιδιώξωμεν με τα δεδομένα αυτά. Παρακαλώ τον Μακαριώτατον να απαντήση.

- Μακαριώτατος: Αντιλαμβάνομαι τας δυσκολίας. Εχω όμως την εντύπωσιν, ότι οιανδήποτε γραμμήν και εάν χαράξωμεν, λόγω της κυβερνητικής κρίσεως στην Τουρκίαν ουδεμία πρόοδος θα σημειωθεί. Δεν θα ήθελα λοιπόν να εγκαταλείψωμεν τας θέσεις μας, χωρίς να υπάρχη δυνατότης επιλύσεως του θέματος. Εάν προβώμεν εις υποχωρήσεις από τούδε, και οι πρόσφυγες θα αντιδράσουν και οι Ελληνοκύπριοι γενικώτερον θα δυσαρεστηθούν. Διότι δικαίως θα είπουν ότι προέβην εις παραχωρήσεις πριν ακόμη έλθω εις επαφήν μαζί τους, και πριν διαπιστώσω προσωπικώς την κατάστασιν. Ισως μάλιστα προκληθούν γεγονότα τα οποία θα ενθαρρύνουν νέας παρεμβάσεις. Νομίζω ότι πρέπει να επιμείνωμεν επί των εξής σημείων. Οιαδήποτε συμφωνία να μη προνοεί μετακίνηση πληθυσμών. Μια τοιαύτη συμφωνία θα ήτο ένα είδος MULTIREGIONAL FEDERATION. Βεβαίως, μας ενδιαφέρει η έκτασις. Ο κ. Κάλλαχαν μου είπε, ότι οι Τούρκοι θα ήθελαν ένα μεγάλο καντόνιον εις την Κυρήνειαν και άλλα μικρότερα αλλού. Εάν όμως το τουρκικόν καντόνιον θα έχει έκτασιν 18% τότε τι χρειάζονται τα άλλα; Νομίζω ότι θα πρέπει να επιμείνωμεν επί της θέσεως αυτής ανεξαρτήτως αμέσου επιτυχίας. Εφ' όσον ο Κίσσινγκερ δεν ηδυνήθη ακόμη να έχει επαφάς με την τουρκικήν κυβέρνησιν και εφ' όσον δεν παρήλθεν η 10η Δεκεμβρίου την οποίαν ώρισε το Κογκρέσσον διά την διακοπήν της βοηθείας προς την Τουρκίαν, νομίζω ότι είναι πρόωρον να δεχθώμεν από τώρα γραμμήν υποχωρήσεως. Εφ' όσον μάλιστα δεν πήγα ακόμη στην Κύπρον ώστε να σχηματίσω προσωπικήν γνώμην. Εάν πάμε σε άλλην λύσιν θα ζημιωθώμεν διεθνώς και θα έχωμεν αντιδράσεις εκ μέρους των προσφύγων. Δεν θα ήθελα να σημειωθούν προ της μεταβάσεώς μου εις Κύπρον επεισόδια. Τούτο θα δώσει αφορμήν ώστε να δικαιωθούν αυτοί που αντιδρούν στη μετάβασίν μου στην Κύπρο. Εχω λοιπόν την γνώμην ότι (α) δεν πρέπει να προχωρήσωμεν πέραν της λύσεως του MULTlREGIONAL FEDERATION και (β) θα πρέπει να αναθέσωμε εις τον Κίσσινγκερ τον ρόλο του διερευνητού. Οιαδήποτε άλλη απόφασις ληφθή τώρα θα αποδυναμώσει διεθνώς την θέσιν μας και θα δημιουργήσει στην Κύπρο αναταραχήν. Και το σπουδαιότερον λόγω της κυβερνητικής κρίσεως εις την Τουρκία, η υποχώρησίς μας δεν θα έχει πρακτικήν αξίαν.

- Μπίτσιος: Να προσδιορισθή εάν θα είναι γεωγραφική η Ομοσπονδία στας δύο ζώνας και στο MULTIREGIONAL.

Από τα πρακτικά της μέχρι τώρα συζήτησης είναι φανερό ότι Αθήνα και Λευκωσία έχουν αναγνωρίσει τα τετελεσμένα της εισβολής, υπό την έννοια ότι έχουν συνειδητοποιήσει ότι οι παράμετροι του προβλήματος έχουν αλλάξει δραματικά σε βάρος των ελληνικών συμφερόντων. Η συζήτηση, λοιπόν, αποσκοπεί στην αναζήτηση τρόπων που θα επιτρέψουν να περισωθεί ό,τι είναι δυνατόν και, κυρίως, προσχημάτων για να δικαιολογηθούν οι προαποφασισμένες ήδη κινήσεις που αποσκοπούν στη διαχείριση της ήττας.

Αύριο η συνέχεια