14 Μάη 1944. Ιστορική μέρα. Μια από τις σπουδαιότερες και σημαντικότερες στη σύγχρονη ελληνική ιστορία, ένας κορυφαίος σταθμός στην πάλη του ελληνικού λαού για πραγματική λαϊκή εξουσία, η μοναδική ίσως στιγμή που ίσχυσε πραγματικά - και για τους αντιπροσωπευτικούς θεσμούς του κράτους - ότι «όλες οι εξουσίες πηγάζουν από το λαό και ασκούνται από το λαό».

14 Μάη 1944. Στις Κορυσχάδες, στο ορεινό αυτό χωριό της Ευρυτανίας, αρχίζει τη συνεδρίασή του το Εθνικό Συμβούλιο των αντιπροσώπων της μαχόμενης Ελλάδας, κορυφώνοντας έτσι τον εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα κατά της φασιστικής κατοχής κι επισφραγίζοντας από τη σκοπιά της πολιτικής οργάνωσης την εξουσία του λαού. Χώρος συνεδρίασης το σχολείο του χωριού, όπου στην είσοδό του μια επιγραφή δίνει το ιστορικό στίγμα: «ΕΠΙΔΑΥΡΟΣ 1821 - ΚΟΡΥΣΧΑΔΕΣ 1944».

Κορυσχάδες 14 Μάη 1944, ώρα 2 μ.μ. Η αίθουσα του Εθνικού Συμβουλίου κατάμεστη. Στις πόρτες και στους διαδρόμους το πλήθος στριμώχνεται. Εξω από την αίθουσα, στην αυλή του σχολείου, η μπάντα των μουσικών της 13ης Μεραρχίας του ΕΛΑΣ παίζει τον εθνικό ύμνο και αποδίδει τιμές. Η ιστορική συνεδρίαση αρχίζει. Ενα προσωρινό προεδρείο αναλαμβάνει να διευθύνει το πρώτο στάδιο των εργασιών. Κατόπιν γίνεται δοξολογία, στην οποία χοροστατεί ο ΕΑΜίτης Μητροπολίτης Κοζάνης Ιωακείμ και στη συνέχεια ο Εθνοσύμβουλοι δίνουν τον όρκο:

«Ορκίζομαι, ότι θα εχτελώ πιστά τα καθήκοντά μου, σαν μέλος του Εθνικού Συμβουλίου, έχοντας σαν γνώμονα το συμφέρον της Πατρίδας μου και του Ελληνικού λαού. Οτι θα αγωνιστώ με αυτοθυσία, για την απελευθέρωση της χώρας μου απ' το ζυγό των καταχτητών, ότι θα υπερασπιστώ παντού και πάντοτε τις λαϊκές ελευθερίες και θα είμαι παραστάτης και οδηγός του λαού στον αγώνα για τη λευτεριά του και για τα κυριαρχικά του δικαιώματα».

Στιγμές άφταστου μεγαλείου. Ομως πώς φτάσαμε ως αυτό το σημείο;

Η ανάπτυξη του εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα του ελληνικού λαού μέσα από το ΕΑΜ - ΕΛΑΣ και η δημιουργία απελευθερωμένης περιοχής, που άρχιζε από τα ελληνοαλβανικά σύνορα κι έφτανε ως την Πάρνηθα - ακόμα και μέσα στην Αθήνα, στις ηρωικές συνοικίες της - οδήγησε αναπόφευκτα στην εξάπλωση της λαϊκής εξουσίας και στη δημιουργία της Κυβέρνησης του Βουνού, της γνωστής Πολιτικής Επιτροπής Εθνικής Απελευθέρωσης (ΠΕΕΑ). Η ολοκλήρωση αυτή της διαδικασίας, όμως, απαιτούσε τη συγκρότηση ενός σώματος εκλεγμένων λαϊκών αντιπροσώπων, μιας λαϊκής δηλαδή Βουλής. Κι αυτό το πρόβλεπε με κατηγορηματικό τρόπο η ιδρυτική διακήρυξη της ΠΕΕΑ, όπου μεταξύ άλλων αναφερόταν: «Η Επιτροπή, πιστεύοντας πως η δύναμή της πηγάζει από το Λαό και από το Λαό αντλούνται όλες οι εξουσίες, θα συγκαλέσει στο πιο σύντομο χρονικό διάστημα Εθνικό Συμβούλιο που θα αποτελεστεί από αντιπροσώπους του Λαού εκλεγμένους ελεύθερα. Ολες οι ενέργειες της Επιτροπής, καθώς και η ίδια σύστασή της θα τεθούν κάτω από την κρίση του Εθνικού Συμβουλίου που θα 'ναι και μόνο αρμόδιο ν' αποφασίσει για τη σύνθεσή της και για τον παραπέρα τρόπο της λειτουργίας και της δράσης της» (ΠΕΕΑ: «Δελτίο Πράξεων και Αποφάσεων», αριθμός φύλλου 1, 12/3/1944). Ορισμένα από τα πρακτικά ζητήματα της σύγκλησης του Εθνικού Συμβουλίου ρυθμίστηκαν με την ΠΡΑΞΗ 3 της ΠΕΕΑ (βλέπε «Δελτίο πράξεων και αποφάσεων», αριθμός φύλλου 2, 17/3/1944), ενώ με την ΠΡΑΞΗ 6 καθορίστηκε ο τρόπος εκλογής των Εθνοσυμβούλων. Αναλυτικότερα η ΠΡΑΞΗ αυτή προέβλεπε δύο τρόπους εκλογής. Ο ένας ήταν η άμεση εκλογή με ψηφοδέλτιο, από το οποίο ο ψηφοφόρος μπορούσε να διαγράψει και να αντικαταστήσει με άλλον έναν ή και περισσότερους υποψηφίους. Ο δεύτερος τρόπος αφορούσε την εκλογή σε δύο στάδια όπου: στο πρώτο στάδιο εκλέγονταν εκλέκτορες μέσα από τις συνελεύσεις των κατοίκων των χωριών και των συνοικισμών των πόλεων, καθώς και μέσα από τις συνελεύσεις των μελών επαγγελματικών, συνδικαλιστικών, πολιτικών, πολιτιστικών, επιστημονικών και άλλων οργανώσεων. Στο δεύτερο στάδιο, οι εκλέκτορες συγκροτούσαν σώμα για να εκλέξουν τους Εθνικούς Συμβούλους («Δελτίο Πράξεων και Αποφάσεων», αριθμός φύλλου 3, 20/3/1944 και «Κείμενα της Εθνικής Αντίστασης», εκδόσεις ΣΕ, τόμος Β`, σελ. 32-34).

Τον τρόπο εκλογής που θα ακολουθούνταν στη μία ή στην άλλη περιοχή τον αποφάσιζαν οι λαϊκές οργανώσεις ανάλογα με τις δυνατότητες που είχαν δεδομένου ότι εκλογές δεν έγιναν μόνο στις ελεύθερες, αλλά και στις κατεχόμενες περιοχές. Στην Αθήνα για παράδειγμα αποφασίστηκε να ψηφίσει ο λαός απευθείας, χωρίς να μεσολαβούν ενδιάμεσοι εκλέκτορες, με ψηφοδέλτια που καταρτίστηκαν βάσει των προτάσεων που κατέθεσαν οι μαζικές - λαϊκές οργανώσεις.

Πρέπει επίσης να σημειωθεί ότι με την προαναφερόμενη ΠΡΑΞΗ της ΠΕΕΑ δινόταν για πρώτη φορά δικαίωμα ψήφου στις γυναίκες, καθώς και στους νέους που είχαν συμπληρώσει το 18ο έτος της ηλικίας τους.

Οι εκλογές υπήρξαν υποδειγματικές. Ενας πραγματικός λαϊκός συναγερμός. Ψήφισαν, περίπου, 1.800.000 ψηφοφόροι (απ' αυτούς, περίπου, 300.000 στην Αθήνα). Εκλογές δεν έγινε δυνατό να πραγματοποιηθούν στις κρατούμενες από τους βούλγαρους φασίστες περιοχές της Ανατολικής Μακεδονίας - Θράκης, εξαιτίας της μεγάλης τρομοκρατίας που επικρατούσε, καθώς και στην Κρήτη και στα νησιά - πλην της Εύβοιας και της Λευκάδας - γιατί δεν έφτασε έγκαιρα η εγκύκλιος της ΠΕΕΑ.

Σύμφωνα με τον απολογισμό των εκλογών που παρουσίασε στο Εθνικό Συμβούλιο (το απόγευμα της 7ης ημέρας της συνεδρίασή του) ο Γραμματέας την ΚΕ του ΚΚΕ και γραμματέας (υπουργός) επί των Εσωτερικών Γιώργης Σιάντος, εξελέγησαν συνολικά 184 Εθνοσύμβουλοι. Σ' αυτούς προστέθηκαν και 22 βουλευτές από τη Βουλή του 1936, οι οποίοι απέκτησαν το δικαίωμα του Εθνοσυμβούλου με απόφαση της ΠΕΕΑ. Ετσι ο συνολικός αριθμός των μελών του Εθνικού Συμβουλίου ανήλθε στους 206 («Εθνικό Συμβούλιο - περιληπτικά πρακτικά της πρώτης συνόδου του», έκδοση Κοινότητας Κορυσχάδων Ευρυτανίας, σελ. 122-123).

Οι εργασίες του Εθνικού Συμβουλίου κράτησαν από τις 14 έως τις 27 Μάη 1944. Στο διάστημα αυτό συζητήθηκαν και λήφθηκαν αποφάσεις για τα παρακάτω θέματα:

• Προγραμματικές δηλώσεις της ΠΕΕΑ: εισηγητής ο αντιπρόεδρος της Επιτροπής Ευρ. Μπακιρτζής.
• Εισήγηση για τα στρατιωτικά ζητήματα: εισηγητής ο Γραμματέας (υπουργός) επί των Στρατιωτικών, στρατηγός Εμ. Μάντακας.
• Το ψήφισμα του Εθνικού Συμβουλίου - Λαϊκή Δικαιοσύνη: εισηγητής ο Γραμματέας της Δικαιοσύνης Ηλίας Τσιριμώκος.
• Εισήγηση επί των εσωτερικών ζητημάτων: εισηγητής ο Γραμματέας Εσωτερικών Γιώργης Σιάντος.
• Θέσεις της ΠΕΕΑ για το αγροτικό ζήτημα: εισηγητής ο Γραμματέας της Γεωργίας Κ. Γαβριηλίδης.
• Για μια πλατιά λαϊκή εκπαιδευτική μεταρρύθμιση: εισηγητής ο καθηγητής Πανεπιστημίου - και αναπληρωτής σε ζητήματα Παιδείας του προέδρου της ΠΕΕΑ Αλ. Σβώλου - Π. Κόκκαλης.
• Εθνική Οικονομία - εργατικό ζήτημα: εισηγητής ο Γραμματέας Εθνικής Οικονομίας και Εργασίας Στ. Χατζήμπεης.
• Κοινωνική υγιεινή - τα θύματα του αγώνα: εισηγητής ο Γραμματέας Πρόνοιας και Υγιεινής Π. Κόκκαλης.
• Το επισιτιστικό πρόβλημα: εισηγητής ο Ευρ. Μπακιρτζής.
• Το έργο της Γραμματείας Λαϊκής Διαφώτισης: εισηγητής Ευρ. Μπακιρτζής.
• Τα οικονομικά: εισηγητής ο Ηλίας Τσιριμώκος.

Το Εθνικό Συμβούλιο πραγματοποίησε, επίσης, πολιτικό μνημόσυνο στον μεγάλο εκλιπόντα δάσκαλο Δημ. Γληνό, ενώ την τελευταία ημέρα των εργασιών του την αφιέρωσε στο περιβόητο σύμφωνο του Λιβάνου, για το οποίο μόλις άρχισαν να καταφθάνουν οι πρώτες πληροφορίες, που - από κάθε άποψη - δεν καθόλου ευχάριστες. Ετσι ελλείψει ολοκληρωμένης πληροφόρησης, το Συμβούλιο δεν ήταν σε θέση να πάρει άλλη απόφαση από αυτήν που πήρε. Να εκφράσει δηλαδή της εμπιστοσύνη του προς την Πολιτική Επιτροπή Εθνικής Απελευθέρωσης.

Το Εθνικό Συμβούλιο κατέληξε σε σημαντικές αποφάσεις για όλα τα ζητήματα που το απασχόλησαν. Δε χωράει όμως αμφιβολία πως μοναδικό ιστορικό και πολιτικό ενδιαφέρον έχουν τα θέματα που άπτονται της θεμελίωσης της Λαϊκής Εξουσίας, ιδιαίτερα αυτά που σχετίζονται άμεσα με τους λαοκρατικούς θεσμούς, με τους θεσμούς της Λαϊκής Αυτοδιοίκησης και της Λαϊκής Δικαιοσύνης. Αλλωστε όπως φαίνεται και από την εισήγηση του Γ. Σιάντου, αυτό που συντελούνταν τότε στην Ελλάδα ήταν μάλλον κάτι το εξαιρετικά πρωτόγνωρο, που όποιος δεν το έζησε, δεν είναι και σε θέση να το περιγράψει. «Η θέληση του λαού ν' αποκτήσει λαοκρατικούς θεσμούς - είπε ο Σιάντος - η θέλησή του να κυβερνήσει ξεπερνάει κάθε αισιόδοξη πρόβλεψη» («Εθνικό Συμβούλιο - περιληπτικά πρακτικά της πρώτης συνόδου του», έκδοση Κοινότητας Κορυσχάδων Ευρυτανίας, σελ. 124). Κάθε επιπλέον σχόλιο, ασφαλώς, περιττεύει.

Η κορυφαία, ίσως, στιγμή του Εθνικού Συμβουλίου ήταν έγκριση του ιστορικού ψηφίσματος, του καταστατικού χάρτη δηλαδή της Ελεύθερης και λαοκρατούμενης Ελλάδας. Σε κείνο το ιστορικό ντοκουμέντο μπήκαν οι βάσεις για μια μεταπολεμική ελληνική λαϊκή δημοκρατία, με πραγματικό κυρίαρχο τον ελληνικό λαό. «Ολες οι εξουσίες - υπογραμμιζόταν στο άρθρο 2 - πηγάζουν από το Λαό και ασκούνται από το Λαό. Η Αυτοδιοίκηση και η Λαϊκή Δικαιοσύνη είναι θεμελιώδεις θεσμοί του δημοσίου βίου των Ελλήνων». Ακόμη, μέσα από το ψήφισμα καθιερώθηκε η ουσιαστική ισότητα των δύο φύλων. «Ολοι οι Ελληνες, άνδρες και γυναίκες, έχουν ίσα πολιτικά και αστικά δικαιώματα», έλεγε το άρθρο 5, ενώ στο άρθρο 4 διακηρυσσόταν πως «οι λαϊκές ελευθερίες είναι ιερές και απαραβίαστες» και «το αγωνιζόμενο έθνος θα τις προστατεύσει από κάθε απειλή, από οπουδήποτε κι αν προέρχεται».

Το ψήφισμα έκανε άλλη μια σπουδαία καινοτομία, αναγνωρίζοντας την εργασία ως «βασική κοινωνική λειτουργία» που «δημιουργεί δικαίωμα για την απόλαυση των αγαθών της ζωής». Ετσι, το λιγότερο αναγνώριζε ως υποχρέωση του κράτους να εξασφαλίζει εργασία στους πολίτες του. Τέλος με το άρθρο 7 του ψηφίσματος αναγνωριζόταν ότι «επίσημη γλώσσα για όλες τις εκδηλώσεις της δημόσιας ζωής και για όλους τους βαθμούς ης εκπαίδευσης, είναι η γλώσσα του λαού» («Κείμενα της Εθνικής Αντίστασης», εκδόσεις ΣΕ, τόμος Β`, σελ. 159-161).

Για να μπορέσει βεβαίως κανείς να δει ολοκληρωμένα την αξία του ψηφίσματος, θα πρέπει να το εξετάσει σε συνδυασμό με τις υπόλοιπες νομοθετικές πρωτοβουλίες που πήρε η ΠΕΕΑ και ειδικότερα σε συνδυασμό με τους κώδικες για τη Λαϊκή Αυτοδιοίκηση και Δικαιοσύνη. Εντούτοις πρέπει να παρατηρήσουμε ότι η λαϊκή εξουσία στην Ελεύθερη Ελλάδα δεν ήταν - και δεν μπορούσε να είναι - μια ολοκληρωμένη Λαϊκή Δημοκρατία. Η ολοκλήρωση αυτή θα ερχόταν μόνο μετά την απελευθέρωση και υπό την προϋπόθεση ότι η ΠΕΕΑ θα γινόταν η κυβέρνηση της μεταπολεμικής Ελλάδας. Κάτι τέτοιο φυσικά δεν έγινε ποτέ για λόγους που έχουν πολλές φορές - και με διάφορες ευκαιρίες - αναλυθεί. Η ΠΕΕΑ έσβησε ουσιαστικά με την προσχώρηση του ΕΑΜ στο σύμφωνο του Λιβάνου και τη συμμετοχή στην κυβέρνηση του Γ. Παπανδρέου. Κοντά σ' αυτήν έσβησε και το Εθνικό Συμβούλιο, το οποίο αυτοδιαλύθηκε στις 5/11/1944. Η λαϊκή, όμως, εξουσία μένει άσβεστη φλόγα στις καρδιές του ελληνικού λαού, μια ελπίδα κι ένα όραμα, που αργά ή γρήγορα θα αποκτήσει σάρκα και οστά. Οι λαοκρατικοί θεσμοί της Εθνικής Αντίστασης - αλλά κι αυτοί που θεμελιώθηκαν αργότερα από το ΔΣΕ - δείχνουν πως είναι δυνατή μια τέτοια εξέλιξη, πως δεν αποτελεί ουτοπία, αλλά ιστορική αναγκαιότητα.