Ενας από τους άξονες που διαπερνά σαν κόκκινη κλωστή τα ντοκουμέντα του 17ου Συνεδρίου του Κόμματος είναι η πεποίθηση για την ανάγκη ενίσχυσης της ιδεολογικής και θεωρητικής δουλιάς του Κόμματος σε όλα τα επίπεδα. Τονίζεται ότι πρέπει «να γίνει αναπόσπαστο στοιχείο της δουλιάς μας η ιδεολογική, θεωρητική πολιτική δουλιά, η ανάπτυξη της θεωρίας, η εύστοχη διαπάλη με την αστική ιδεολογία και τον οπορτουνισμό», ότι «η κατακτημένη μέσα στη δράση ιδεολογικοπολιτική ενότητα στο Κόμμα (...) πρέπει ακόμα να βαθύνει με άνοδο και της θεωρητικής του στάθμης, όχι μόνο στη γνώση της κοσμοθεωρίας, όπου έχουμε σοβαρά κενά, αλλά και με βάση τις παραπέρα επεξεργασίες που πρέπει να γίνουν. Και με ανάπτυξη στο ανώτατο δυνατό όριο σήμερα του πνεύματος της συλλογικότητας»¹. Στην Απόφαση του Συνεδρίου για τα καθήκοντα του Κόμματος μέχρι το 18ο Συνέδριο τίθεται ως στόχος «όλα τα μέλη του Κόμματος να αποκτήσουν διαφορετική στάση για τη μελέτη και το διάβασμα, ατομικό και συλλογικό, με τη μορφή μαθημάτων και αυτομόρφωσης, για να μπορέσει το Κόμμα να ανταποκριθεί στα σύνθετα καθήκοντα»². Σε πάρα πολλά ακόμη σημεία των ντοκουμέντων γίνεται ρητή αναφορά στην ανάγκη της ιδεολογικής δουλιάς, στο ανέβασμα του επιπέδου των μελών του Κόμματος για την εκπλήρωση των σκοπών και των καθηκόντων που τίθενται σε αυτό ή στον άλλο τομέα και αντικείμενο δουλιάς. Το αντικείμενο του παρόντος κειμένου δεν αφορά στις επιμέρους συγκεκριμένες θεωρητικές επεξεργασίες που έχουν προταχτεί για το επόμενο διάστημα, αλλά στο θέμα της μαρξιστικής μόρφωσης γενικά και της σχέσης της με τη συνολική ανάπτυξη του Κόμματος και του κινήματος.

Οπως έχει υπογραμμιστεί άπειρες φορές στην ιστορία του κομμουνιστικού κινήματος, η σύνδεση θεωρίας και πράξης συνιστά γι' αυτό αναγκαιότητα, κυριολεκτικά μια σχέση ανάγκης. «Δίχως επαναστατική θεωρία δεν υπάρχει επαναστατική πράξη». Ωστόσο, δεν είναι λίγες οι φορές στην ιστορία του κινήματος που η φράση αυτή έχει μείνει στο επίπεδο της διακήρυξης και δεν έχει υλοποιηθεί ή τουλάχιστον δεν έχει υλοποιηθεί στον απαιτούμενο βαθμό. Δεν είναι καθόλου τυχαίο, επίσης, το γεγονός ότι οι περιστάσεις όπου η πράξη έχει «εγκαταλείψει» τη θεωρία, δηλαδή έχει πάψει να καθοδηγείται από αυτή, χαρακτηρίζονται πάντοτε από βαθιές και οδυνηρές υποχωρήσεις και ήττες του επαναστατικού κινήματος, καθώς και ότι, αντίστροφα, όλες οι μεγάλες πρόοδοι και επιτυχίες του κινήματος συνδέονται με μεγάλες προόδους στην ανάπτυξη της επαναστατικής θεωρίας.

Το Κόμμα Νέου Τύπου, κατά τον Λένιν, δηλαδή το σύγχρονο Κομμουνιστικό Κόμμα, αποτελεί το σημείο συνάντησης του κινήματος της εργατικής τάξης με την πιο πρωτοπόρα επιστημονική θεωρία για την κοινωνία. Το Κόμμα, ως πρωτοπορία και επιτελείο της εργατικής τάξης, είναι (οφείλει να είναι, αλλιώς χάνει τον πρωτοπόρο ρόλο του) ο φορέας της επαναστατικής θεωρίας και «εισάγει από τα έξω» τη θεωρία στο εργατικό κίνημα, έτσι ώστε το τελευταίο αποκτά συνείδηση της ίδιας της πρακτικής του και των μακροπρόθεσμων αντικειμενικών σκοπών του (ιστορική αποστολή της εργατικής τάξης). Με αυτό τον τρόπο, πολύ συνοπτικά, η εργατική τάξη μετατρέπεται από «τάξη καθεαυτή» σε «τάξη για τον εαυτό της» και αγωνίζεται πλέον συνειδητά για τα δικά της συμφέροντα, που συμπίπτουν με την αναγκαιότητα της περαιτέρω εξέλιξης της ανθρωπότητας.

Προκύπτει, όμως, το ερώτημα: Και πώς κατακτά και αναπτύσσει τη θεωρία η ίδια η πρωτοπορία της εργατικής τάξης, το Κόμμα; Πώς ξεκίνησε αυτή η σχέση Κόμματος της εργατικής τάξης και επαναστατικής θεωρίας; Στο «Μανιφέστο του Κομμουνιστικού Κόμματος», το 1848, όταν ξεκινά η ιστορία της σύνδεσης επιστημονικού σοσιαλισμού και κινήματος της εργατικής τάξης και εμφανίζονται οι πρώτοι σύγχρονοι κομμουνιστές, οι Μαρξ και Ενγκελς γράφουν ότι κομμουνιστές είναι εκείνοι οι αστοί διανοούμενοι που έχουν θεωρητικά κατανοήσει την ουσία της ιστορικής κίνησης³ . Η επιστημονική θεωρία του κομμουνισμού, ο μαρξισμός, δεν ήταν άμεση απόρροια του εργατικού κινήματος, δε δημιουργήθηκε ούτε μπορούσε να δημιουργηθεί, από το ίδιο το εργατικό κίνημα, αλλά ήταν καρπός της συνολικής πνευματικής ανάπτυξης της ανθρωπότητας. Και αυτό γιατί η επιστήμη, η φιλοσοφία, η θεωρία γενικά έχουν τη δική τους σχετική αυτοτέλεια από την καθημερινή ζωή και δεν μπορούν να κατακτηθούν αποκλειστικά από την εμπειρία. Ως πνευματική εργασία υψηλού επιπέδου, η μελέτη, αφομοίωση και ανάπτυξη της θεωρίας προϋποθέτει γνώση, εκπαίδευση, ειδικούς τρόπους και μεθόδους ενασχόλησης, που η ταξική κοινωνία δεν μπορεί (ούτε θέλει) να παρέχει στους εργαζόμενους. Οπως τότε, στις απαρχές του κομμουνιστικού κινήματος, έτσι και τώρα, η θεωρία δεν μπορεί να γεννηθεί ούτε ν' αναπτυχθεί αυθόρμητα από την εργατική τάξη την ίδια. Ενα από τα θεμελιακά χαρακτηριστικά που διαπερνούν την ιστορία όλων των εκμεταλλευτικών κοινωνιών είναι ο καταμερισμός μεταξύ φυσικής και πνευματικής εργασίας. Γι' αυτό και τη θεωρία του επιστημονικού κομμουνισμού την ανακάλυψαν (και δεν μπορούσαν να την ανακαλύψουν άλλοι, παρά) αστοί, φωτισμένοι «απαρνητές της τάξης τους», που «ανυψώθηκαν ως τη θεωρητική κατανόηση της ιστορικής κίνησης» και έταξαν τον εαυτό τους στην υπόθεση της εργατικής τάξης και στην απελευθέρωση της ανθρωπότητας από την εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο.

1. Τελική ομιλία της Αλ. Παπαρήγα στο 17ο Συνέδριο, στο: «17ο Συνέδριο του ΚΚΕ». Εκδόσεις «Σύγχρονη Εποχή», Αθήνα 2005, σελ. 58, 59.

2. Τελική ομιλία της Αλ. Παπαρήγα στο 17ο Συνέδριο, στο: «17ο Συνέδριο του ΚΚΕ». Εκδόσεις «Σύγχρονη Εποχή», Αθήνα 2005, σελ. 99.

3. Η ακριβής διατύπωση έχει ως εξής: «Οπως παλιά, ένα μέρος των ευγενών πέρασε στην αστική τάξη, έτσι και τώρα ένα τμήμα της αστικής τάξης περνάει στο προλεταριάτο, και ειδικά, ένα τμήμα από τους αστούς ιδεολόγους που κατάφεραν να ανυψωθούν ως τη θεωρητική κατανόηση της ιστορικής κίνησης», βλ. Μαρξ Κ., Ενγκελς Φ., «Μανιφέστο του Κομμουνιστικού Κόμματος», εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», Αθήνα 1983, σελ. 32-33.

• Αναδημοσιεύεται από την ΚΟΜΕΠ τεύχος 5/2005

ΣΥΝΕΧΙΖΕΤΑΙ