Πρώτον, το ίδιο το κομμουνιστικό κίνημα βρίσκεται σε φάση ανασύνταξης μετά από μια πολύ σοβαρή ήττα, ίσως τη σοβαρότερη στην ιστορία του. Η υπεροχή του καπιταλισμού στον κόσμο έχει γίνει ακόμα πιο έντονη και φυσικά σφραγίζει και την ιδεολογική ζωή και πάλη στην κοινωνία. Η ιδεολογική, όπως και η πολιτική, επίθεση του ιμπεριαλισμού έχει γίνει ακόμη πιο άγρια και επίμονη. Σε αυτές τις συνθήκες, ο ιδεολογικός και θεωρητικός εξοπλισμός των κομμουνιστών είναι περισσότερο από ποτέ αναγκαίος.

Δεύτερον, η παρακμή του καπιταλιστικού σχηματισμού έχει ορισμένες συνέπειες στην πνευματική ζωή που πολλές φορές είναι ανεξάρτητες και από την ίδια τη θέληση της άρχουσας τάξης και των μηχανισμών της (χωρίς αυτό να σημαίνει ότι η ίδια δεν επωφελείται από αυτές ή ότι δεν εντάσσονται και αυτές στο πεδίο της ιδεολογικής ταξικής πάλης). Χαρακτηριστικό της σύγχρονης (των τελευταίων τριών περίπου δεκαετιών) σκέψης, επικοινωνίας, πνευματικού πολιτισμού στις αναπτυγμένες καπιταλιστικές χώρες, όπου κυριαρχεί από αιώνες η αστική ιδεολογία και συνείδηση και άρα καθορίζει τη συνολική πνευματική ζωή, είναι η αποσπασματικότητα, η απαξίωση κάθε συνεκτικής αντίληψης του κόσμου. Τόσο οι σύγχρονες βραχύβιες αστικές «θεωρίες» και ιδεολογίες κάθε λογής, όσο και το σύνολο των αστικών ιδεολογικών μηχανισμών, όπως η εκπαίδευση ή τα Μέσα Μαζικής Επικοινωνίας¹, διαχέουν μια κατακερματισμένη εικόνα του κόσμου, στην κυριολεξία θραύσματα ιδεών και εικόνων. Το γεγονός αυτό είναι αντικειμενικό και αντανακλά μια πραγματικότητα, όπου οι καπιταλιστικές κοινωνικές σχέσεις γίνονται όλο και πιο αντιδραστικές και γερασμένες, όλο και πιο στενές, για να μπορέσουν να χωρέσουν τις πρωτόγνωρες πλέον δυνατότητες και ανάγκες ανάπτυξης της ανθρώπινης πρακτικής και δημιουργικότητας (ανάγκες και δυνατότητες που η ίδια η ανάπτυξη του καπιταλισμού έκανε αρχικά να εμφανιστούν), με όλο και πιο περιορισμένους και συρρικνωμένους ορίζοντες, κάτι που προκαλεί την αυξανόμενη αδυναμία κάθε νέας μορφής αστικής ιδεολογίας να δώσει μια συνεκτική, ορθολογική και ολοκληρωμένη εικόνα του κόσμου². Οπως ο καπιταλιστικός τρόπος παραγωγής δεν μπορεί να δώσει διέξοδο στην πιεστική ανάγκη συνολικής υλικής ανάπτυξης της ανθρωπότητας, έτσι και η ιδεολογία του δεν μπορεί να εκφράσει τις πνευματικές ανάγκες της σήμερα. Το αποτέλεσμα (με δεδομένη τη με όλα τα μέσα πάλη ενάντια στη μαρξιστική θεωρία, τη διαλεκτική κλπ.), όσον αφορά τις επιπτώσεις στη συνείδηση των ατόμων της καπιταλιστικής κοινωνίας, είναι συχνά μια κονιορτοποίηση, ένας διαμελισμός των πάντων, κάτι από εδώ και κάτι από εκεί, θραύσματα ιδεών και θραύσματα εικόνων, ασύνδετων μεταξύ τους, μια ορισμένη δηλαδή δυστοκία στην κατανόηση και τη συνεκτική νοητική αναπαράσταση του κόσμου. Οι συνέπειες αυτής της αστικής πνευματικής παρακμής είναι ιδιαίτερα έντονες στη νέα γενιά, στο βαθμό που στην Ελλάδα αυτού του είδους η εκπαιδευτική ιδεολογική αντίληψη και πρακτική διαδόθηκε ουσιαστικά τα τελευταία 20 χρόνια και σήμερα είναι πια κυρίαρχη³ . Και η ίδια η σύγχρονη εξέλιξη της πνευματικής ζωής στον καπιταλισμό, λοιπόν (που βασίζεται στις εξελίξεις στις καπιταλιστικές σχέσεις παραγωγής και τις αντιφάσεις τους), δημιουργεί εμπόδια στη διαμόρφωση συνολικής αντίληψης των πραγμάτων από τους εργαζόμενους ανθρώπους και αυτό είναι μια ακόμη πρόσθετη δυσκολία για τη δραστηριότητα των κομμουνιστών, αλλά και κάνει ακόμη πιο έντονη την ανάγκη της οργανωμένης ιδεολογικής τους δουλιάς.

Τρίτον και σημαντικότερον, το εύρος και η συνθετότητα των ίδιων των καθηκόντων του Κόμματος επιτάσσει την εξαιρετική ανάπτυξη της μαρξιστικής μόρφωσης. Το ζήτημα της οικοδόμησης του Μετώπου, το ζήτημα της ενοποίησης των ξεχωριστών λαϊκών συσπειρώσεων πάλης σε όλους τους τομείς της σύγχρονης ζωής, το ζήτημα πρώτα απ' όλα της επίτευξης της ενότητας της εργατικής τάξης με όρους ταξικής πάλης και σε επαναστατική κατεύθυνση, το ζήτημα της έρευνας των βαθύτερων αιτίων των ανατροπών των σοσιαλιστικών καθεστώτων για τις ανάγκες του κινήματος, καθώς και πολλά άλλα για τα οποία δεν επαρκεί εδώ ο χώρος, απαιτούν εξαιρετική ανάπτυξη της θεωρητικής ικανότητας του Κόμματος. Η εκπλήρωση των καθηκόντων που τίθενται προϋποθέτει μια πολύ καλύτερη γνώση του μαρξισμού - λενινισμού σε σχέση με σήμερα, καθώς και ένα πολύ ανώτερο επίπεδο ικανότητας πρωτότυπης εφαρμογής του στις σύγχρονες συνθήκες.

Μπορεί να ρωτήσει κάποιος: «Μήπως όμως με αυτό τον τρόπο καταλήξουμε να το "ρίξουμε στο διάβασμα" και να μετατραπούμε σε λέσχη συζητήσεων, ενώ αυτό που χρειάζεται είναι η δουλιά στο δρόμο, στο εργοστάσιο, στο σχολείο κλπ.»;

Ειπώθηκε και πιο πάνω ότι η βάση της συνείδησης, της ιδεολογίας είναι η πρακτική δραστηριότητα των ανθρώπων. Η δραστηριότητα των κομμουνιστών, το «επάγγελμά» τους ως κομμουνιστών είναι η ταξική πάλη και η θέση τους βρίσκεται αυστηρά μέσα στο λαό και τα προβλήματά του. Εξω από αυτήν τη δραστηριότητα δε νοείται ο κομμουνιστής. Αυτήν όμως τη δραστηριότητα δεν μπορεί σήμερα να την εκπληρώσει με επάρκεια δίχως μια, καλύτερη από τη σημερινή, γνώση της μαρξιστικής θεωρίας.

Η απελευθέρωση της εργατικής τάξης, έγραφαν οι κλασικοί του μαρξισμού, θα είναι έργο της ίδιας της εργατικής τάξης και κανενός άλλου. Για ν' αλλάξει ο κόσμος χρειάζεται, αφ' ενός η εργατική τάξη να αγωνιστεί γι' αυτό, αφ' ετέρου να αλλάξει η ίδια τον εαυτό της, και με τη μόρφωση,⁵ που συνιστά και αυτή μια μορφή πάλης και αυτά τα δύο γίνονται ταυτόχρονα, δεν είναι μεμονωμένα γεγονότα, αλλά μία ενιαία επαναστατική ιστορική διαδικασία. Η αλλαγή της συνείδησης της εργατικής τάξης είναι μια αναγκαία πλευρά (αποτέλεσμα, αλλά εν μέρει και προϋπόθεση ταυτόχρονα) της συνολικής κοινωνικής αλλαγής που η ίδια προκαλεί με τον αγώνα της. Η μόρφωση είναι και αυτή αγώνας, είναι και αυτή στοιχείο της ταξικής πάλης. Και η θεωρητική ή ιδεολογική πάλη της εργατικής τάξης, όπως είναι γνωστό, αφορά πρώτα απ' όλους την πρωτοπορία της, το Κομμουνιστικό Κόμμα.

1. Μέσα Μαζικής Επικοινωνίας και όχι «Ενημέρωσης» ή «Πληροφόρησης». Δεν πρόκειται για ενημέρωση, αλλά για επι-κοινωνία. Τα ΜΜΕ πραγματώνουν επικοινωνία. Επικοινωνία υπάρχει ακόμη και όταν είναι μονόδρομη. Και σήμερα μεγάλο μέρος της επικοινωνίας μεταξύ των ατόμων γίνεται μέσω των ΜΜΕ.

2. Στην πράξη η μόνη θεωρία που έχει περάσει με επιτυχία τον έλεγχο της ιστορίας, η μόνη που δίνει μια ολοκληρωμένη εικόνα της πραγματικότητας, ενώ ταυτόχρονα παραμένει «ανοιχτή», δηλαδή ικανή να αφομοιώσει κάθε επιμέρους ορθολογική θεώρηση ειδικών τομέων, κάθε νέα επιστημονική ανακάλυψη και επίτευγμα που προκύπτει, είναι η μαρξιστική θεωρία. Επειδή, όμως, ο μαρξισμός δεν είναι ακριβώς η αγαπημένη θεωρία και ιδεολογία της αστικής τάξης γι' αυτό και κατατάσσεται μαζί με τις άλλες «μεγάλες αφηγήσεις», όπως το χριστιανισμό, το θετικισμό κλπ. στο «μουσείο» της πνευματικής ιστορίας της ανθρωπότητας από τους «μεταμοντερνιστές» λόγου χάρη.

3. Από πολλές συζητήσεις και επικοινωνία με νέους ανθρώπους, φοιτητές και μαθητές προκύπτει ότι παρότι διαθέτουν μεγαλύτερες από τους παλιότερους ικανότητες σε ό,τι αφορά την ταξινόμηση των εμπειρικών δεδομένων, την ανάλυση ξεχωριστών πλευρών και φαινομένων (συνέπεια και της συνεχιζόμενης επιστημονικοτεχνικής επανάστασης, αλλά και της διάδοσης των Η/Υ και των υπολογιστικών τεχνικών γενικά), εντούτοις δυσκολεύονται πάρα πολύ να συνδέσουν τις διάφορες πλευρές μεταξύ τους και να παράγουν γενικές, ευρύτερες εικόνες. Είναι δηλαδή πολύ καλοί στην ανάλυση της εμπειρίας αλλά όχι στην οργάνωσή της, είναι ικανότατοι στην εμπειρία, αλλά πολύ αδύνατοι στη θεωρία και την κρίση, γενικά δυσκολεύονται πολύ να ξεφύγουν από τον εμπειρισμό και τις απλές παραστάσεις και να περάσουν στις έννοιες. Αυτό επιδρά και στις ιδεολογικές τους αντιλήψεις, όσον αφορά το σχηματισμό μιας γενικής εικόνας της κοινωνίας. Ακόμα και μια γενιά πριν, έστω και αν η κυρίαρχη αστική αντίληψη που προπαγανδιζόταν στην Ελλάδα ήταν αντιδραστική και φανερά παρωχημένη, ωστόσο ήταν συνεκτική, παρουσίαζε μια ορισμένη ενιαία εικόνα του κόσμου, οπότε ο νέος μπορούσε να την αρνηθεί και να προσπαθήσει να σχηματίσει μια άλλη γενική κοσμοεικόνα (ακόμα και το «Πατρίς, θρησκεία, οικογένεια» παρέπεμπε σε μια κάποια συνεκτικότητα γύρω από τον αστικό εθνικισμό). Σήμερα, ο νέος μαθαίνει πρώτα -πρώτα να μην αναζητά το συνολικό και το ενιαίο, δηλαδή να μην το «χτίζει» στις αντιλήψεις του.

4. Στην Απόφαση του 17ου Συνεδρίου ζητιέται «η ΚΕ και τα όργανα να πάρουν συγκεκριμένα μέτρα, για να βοηθήσουν στην άνοδο του ιδεολογικού επιπέδου του συνόλου των κομματικών δυνάμεων. Να ενθαρρύνουν την ανάδειξη της ιδεολογικής πλευράς κάθε ζητήματος στις συνεδριάσεις των ΚΟΒ», στο: «17ο Συνέδριο του ΚΚΕ». Εκδόσεις «Σύγχρονη Εποχή», Αθήνα 2005, σελ. 99.

5. Η απελευθέρωση της εργατικής τάξης και όλου του λαού δεν τελειώνει με τη σοσιαλιστική επανάσταση. Ισα - ίσα τότε αρχίζει και συνεχίζεται για πολύ καιρό μετά από αυτή. Τα γεγονότα που καθόρισαν τη συγκυρία που βρίσκεται ο κόσμος σήμερα υπενθυμίζουν αυτή τη βαθιά και οδυνηρή αλήθεια.

• Αναδημοσιεύεται από την ΚΟΜΕΠ τεύχος 5/2005