7ο ΜΕΡΟΣ (ΤΕΛΕΥΤΑΙΟ)

Το κοινό, μεταξύ των δυο αυτών φαντασμάτων, είναι ότι ούτε το ένα ούτε το άλλο είναι τυχαία ή επιφανειακά φαινόμενα. Και το ένα και το άλλο αντανακλούν βαθιές ιστορικές διαδικασίες. Στο σημερινό μας κείμενο, θα ασχοληθούμε μόνο με το δεύτερο.

Από μια πρώτη άποψη, εκείνο που δείχνει αυτό το αίτημα του νέου Σχεδίου Μάρσαλ είναι οι βαθιές ρίζες που απέκτησε το παλιό. Μόνο αυτές οι βαθιές ρίζες στην ευρωπαϊκή συνείδηση εξηγούν και τη μετατροπή του ίδιου του όρου σε παροιμιακή έκφραση. Περιττό, βέβαια, να πούμε ότι η χρήση του όρου αυτού από τους Ανατολικοευρωπαίους σήμερα δεν είναι τίποτε άλλο από επιβεβαίωση όσων λέμε παραπάνω για τις επιπτώσεις του πραγματικού Σχεδίου Μάρσαλ στην Ανατολική Ευρώπη του 1948 - '50 και για τις συνέπειες της έλλειψής του. Επιβεβαίωση, από την οποία δε λείπει και το πιο οδυνηρό στοιχείο: Το REMAKE του κλίματος δουλοπρέπειας και υποκρισίας.

Πέρα, όμως, από τέτοιες κρίσεις, υπάρχει ένα πιο επείγον ερώτημα: Ενα τέτοιο σχέδιο και η εκτέλεσή του βρίσκονται, άραγε, σήμερα μέσα στη σφαίρα του εφικτού και του ρεαλιστικού;

Η γνώμη μας είναι ότι τίποτε δεν είναι λιγότερο πιθανό. Ο αναγνώστης θα κρίνει, αν τα γραφόμενά μας είναι ή όχι βάσιμα.

α) Ο πρώτος λόγος είναι η έλλειψη των αναγκαίων πολιτικών προϋποθέσεων.Ο κύριος (και, στην πραγματικότητα, ο μόνος) λόγος της κατάρτισης και της εκτέλεσης του Σχεδίου Μάρσαλ ήταν η αναχαίτιση την επαναστατικών δυνάμεων, η παρεμπόδιση της επικράτησης επαναστατικών καθεστώτων εκεί όπου δεν υπήρχαν και της σταθεροποίησής τους εκεί όπου υπήρχαν. Χωρίς αυτό, το Σχέδιο Μάρσαλ ποτέ δε θα γινόταν, όσο τουλάχιστον ο ιμπεριαλισμός εξακολουθεί να αποτελεί καθεστώς οξυμένης καπιταλιστικής εκμετάλλευσης και δε γίνεται φιλανθρωπικό ίδρυμα. Χαρακτηριστικό είναι το ότι και τα ιστορικά προηγούμενα του Σχεδίου(τα σχέδια Ντοζ και Γιανγκ της δεκαετίας του '20) έγιναν με ανάλογους σκοπούς, έστω πιο περιορισμένους - στερέωση ενός αντεπαναστατικού καθεστώτος στη Γερμανία, παρεμπόδιση γερμανοσοβιετικής προσέγγισης και μετατροπή της ΕΣΣΔ σε γερμανικό εξάρτημα.

Αυτό, άλλωστε, το βλέπουμε, όχι μόνο στις επίσημες τοποθετήσεις, οι οποίες κυριολεκτικά βοούν, αλλά και στη μεθοδολογία της εκτέλεσης, η οποία αποτέλεσε ένα κεφάλαιο PER SE, με τη δική του λογική και με πολλά φαινόμενα πολύπλοκης αλληλεπίδρασης.

Ενα τέτοιο φαινόμενο ήταν το εξής: Οσο πιο πολύ οι χώρες της Ανατολικής Ευρώπης αρνούνταν το Σχέδιο Μάρσαλ, τόσο και πιο πολύ επωφελούνταν από αυτό οι χώρες της Δυτικής. Και αυτό γινόταν όχι μόνο γιατί, έτσι, τα ίδια μοιράζονταν σε λιγότερους, αλλά (και κυρίως) γιατί, έτσι, η διαφορά προϋποθέσεων σταθερότητας μεταξύ Ανατολής και Δύσης γινόταν μεγαλύτερη, η επιτυχία των σχεδίων πιο πιθανή.

Αυτό ακριβώς λείπει σήμερα: Η ανάγκη και, συνεπώς, η διάθεση στερέωσης της ικανότητας αντίστασης των κοινωνιών - δεκτών ή πιθανών (ή, σωστότερα, επίδοξων) δεκτών.

Δεν αποτελούν, άλλωστε, απόδειξη γι' αυτό οι ίδιες οι συνεχείς ταπεινές εκκλήσεις "για ένα νέο Σχέδιο Μάρσαλ";

β) Ο δεύτερος λόγος είναι η έλλειψη και των συγκεκριμένων οικονομικών σκοπιμοτήτων.

Στο δεύτερο μισό της δεκαετίας του '40, οι ΗΠΑ βρίσκονται σε μια κατάσταση υπερβολικά μεγάλης ανισότητας. Υστερα από 5 χρόνια πολέμου, οι ίδιες έχουν ανακάμψει από τη σοβαρή κρίση της δεκαετίας του '30, έχουν διατηρήσει τη διεθνή οικονομική υπεροχή, την οποία, ούτως ή άλλως, διέθεταν και την έχουν αυξήσει ακόμη περισσότερο. Το πρόβλημα βρίσκεται ακριβώς στο ότι η υπεροχή αυτή είναι πια υπερβολικά μεγάλη.

Είναι γνωστό ότι ο ιμπεριαλισμός ρέπει, "τείνει" από την ίδια τη φύση του, προς την όξυνση των ανισομετριών και των δυσαναλογιών. Ωστόσο, αυτή η τάση είναι έντονα αντιφατική. Ο ιμπεριαλισμός επίσης τείνει προς την εξίσωση και την ομοιογένεια. Με άλλα λόγια, ο ιμπεριαλισμός έχει κατ' εξοχήν ανάγκη την αναλογία. Αυτή η διπλή τάση έχει πολύ μεγάλη σημασία, πολύ πιο μεγάλη από όσο συνήθως νομίζεται: Αποτελεί μια από τις πιο βασικές αποδείξεις (και ένα από τα πιο βασικά συμπτώματα) του ότι ο ΚΜΚ αποτελεί, σαν καπιταλισμός, σχηματισμό που "σαπίζει", σχηματισμό που πεθαίνει.

Φαίνεται σήμερα να υπάρχει μια τέτοια ανάγκη; Βρισκόμαστε σήμερα στο σημείο όπου, ύστερα από μια εκτεταμένη καταστροφή, η ανάγκη αναλογίας να έχει εξαντληθεί τόσο, ώστε να επιβάλει αποκατάσταση;

Η γνώμη μας είναι πως όχι. Αντίθετα, σήμερα, ύστερα από μια παρατεταμένη φάση υψηλής συγκυρίας και "φρενιτιώδους ιμπεριαλιστικής ανάπτυξης" (για να θυμηθούμε μια επίκαιρη φράση του Β. Ι. Λένιν), ιδιαίτερα οξυμένο εμφανίζεται το πρόβλημα των αγορών και των ανταγωνισμών σε αυτές. Η πολιτική του ιμπεριαλισμού δεν είναι και δεν μπορεί να είναι μια διαρκής διεύρυνση των αγορών. Αν μπορούσε να είναι, τότε ο ιμπεριαλισμός δε θα ήταν παρασιτικός καπιταλισμός, δε θα ήταν "καπιταλισμός που σαπίζει". Επειδή, όμως, είναι, η πολιτική του δεν είναι μια πολιτική διαρκούς διεύρυνσης των αγορών, αλλά μια πολιτική διαρκούς συγκράτησης των αγορών σε ένα κάθε φορά καθορισμένο ιστορικό επίπεδο, ώστε αυτές να μην βρίσκονται ούτε πάνω ούτε κάτω από αυτό (ένα κατ' εξοχήν χαρακτηριστικό, θα προσθέταμε, στοιχείο παρασιτισμού). Επειδή το επίπεδο αυτό υπάρχει σήμερα και, μάλιστα, από πολύ καιρό, δεν υπάρχει κανένας λόγος ενίσχυσης νέων συνεταίρων. Κάτι τέτοιο θα σήμαινε απλώς τη χρηματοδότηση νέων ανταγωνιστών, πράγμα που ο καπιταλισμός δεν κάνει ή και, όταν το κάνει, το κάνει πολύ διστακτικά και μόνο σε εξαιρετικά ζωτικές και, συνεπώς, σπάνιες περιπτώσεις.

Μπορούμε, συνεπώς, να πούμε ότι η προσδοκία στην Ανατολική Ευρώπη ενός νέου Σχεδίου Μάρσαλ αποτελεί ένα αδρανές ιδεοληπτικό κατάλοιπο της δεκαετίας του '40, το οποίο απλώς εμποδίζει τα θύματά του να δουν ότι "κάθε μέρα δεν είναι Πάσχα".

Θανάσης ΠΑΠΑΡΗΓΑΣ