"Φίλους εγώ είχα τους τίμιους ανθρώπους, εχθρούς πάντοτε τους πουλημένους και άρπαγες και προδότες της πατρίδας και της θρησκείας μου. Πατρίς να μακαρίζεις όλους τους Ελληνες ότι εθυσιάστηκαν διά σένα να σε αναστήσουν, να ξαναειπωθείς άλλη μια φορά ελεύθερη πατρίδα, όπου ήσουν χαμένη και σβησμένη από τον κατάλογο των εθνών".

25η Μάρτη 1997. Τα λόγια του Μακρυγιάννη πάντοτε επίκαιρα. Στην εκδήλωση που πραγματοποιήθηκε, την Κυριακή στην αίθουσα Συνεδρίων του Κόμματος, στα πλαίσια του Δίμηνου Πολιτιστικών Εκδηλώσεων που διοργανώνει το Πολιτιστικό Τμήμα της ΚΕ του ΚΚΕ και η Οργάνωση Αθήνας της ΚΝΕ, οι πολύτιμες, καίριες, αληθινές λέξεις του στρατηγού, του ανθρώπου, του αγωνιστή Μακρυγιάννη "μίλησαν" για την 176η επέτειο. "Εγώ την αλήθεια θα ειπώ γυμνή",έλεγε. Τα λόγια του, τα τραχιά και "απελέκητα", αποδίδουν την πραγματικότητα των ξεσηκωμένων Ελλήνων καλύτερα από κάθε άλλη μεταγενέστερη εξιστόρηση.

Πρώτα ο Θόδωρος Τζιαντζής,μέλος του ΠΓ της ΚΕ του ΚΚΕ, μίλησε για το νόημα της 25ης Μάρτη.

Στη συνέχεια, ο Βασίλης Κολοβός "μίλησε" για τον Μακρυγιάννη, διαβάζοντας χειρόγραφα των "Απομνημονευμάτων" του, που έμειναν δεκαετίες στο σκοτάδι.

Σημειώνει ο ίδιος: "Και για να μην τρέχω στους καφενέδες και σε άλλα τοιαύτα δεν τα συνηθώ (ήξερα ολίγον γράψιμον, ότι δεν είχα πάγη εις δάσκαλο από τα αίτια οπού θα ξηγηθώ, μην έχοντας τους τρόπους) περικαλούσα τον έναν φίλο και τον άλλον και μ' έμαθαν κάτι περισσότερο εδώ εις το Αργος, όπου κάθομαι άνεργος. Αφού λοιπόν καταγίνηκα ένα δύο μήνες να μάθω ετούτα τα γράμματα όπου βλέπετε, εφαντάστηκα να γράψω τον βίον μου...".

Τα χειρόγραφα, η μοναδική γραπτή πηγή εκείνης της ιστορικής περιόδου, δεν εκδόθηκαν όσο ζούσε ο Μακρυγιάννης. Χρειάστηκαν η ευφυία και το πάθος τουΓιάννη Βλαχογιάννη για να ανακαλυφθούν περίπου μισόν αιώνα μετά.

Αλλά οι καημοί και τα βάσανα των αγωνιστών γίνονταν μουσική και τραγούδια και μοιρολόι. Η Γιώτα Βέη τραγούδησε μοιρολόγια προεπαναστατικά, επαναστατικά και δημοτικά τραγούδια. Το κλαρίνο και η φλογέρα του Κυριάκου Κατσούλου "έκλαιγαν" για τους καημούς και "μοιρολογούσαν" γι' εκείνους που χάθηκαν και μαζί το λαούτο του Βασίλη Κατράκου.

Για τον Μακρυγιάννη, όμως, μίλησε και ο Γιώργος Σεφέρης.Ο Β. Κολοβός διαβάζει: "είναι ο πιο σημαντικός πεζογράφος της νεοελληνικής λογοτεχνίας, αν όχι ο πιο μεγάλος, γιατί έχουμε τον Παπαδιαμάντη".

Και ο Μακρυγιάννης, με τη σειρά του, προσδιορίζει καθαρά τις προθέσεις του έργου του: "Εγώ την αλήθεια θα την ειπώ γυμνή. Οτι έχω το μερίδιό μου σ' αυτείνη την πατρίδα, που θα ζήσω εγώ και τα παιδιά μου".Και αλλού "Θα σημειώσω γυμνή την αλήθεια και χωρίς πάθος. Αλλά η αλήθεια είναι πικρή... Κι όσα σημειώνω, τα σημειώνω γιατί δεν υποφέρνω να βλέπω το άδικον να πνίγη το δίκιον. Διά 'κείνο έμαθα γράμματα εις τα γεράματα και κάνω αυτό το γράψιμον το απελέκητον... Ενα πράμα μόνον με παρακίνησε κι εμένα να γράψω, ότι τούτην την πατρίδα την έχομεν όλοι μαζί, και σοφοί κι αμαθείς και πλούσιοι και φτωχοί και πολιτικοί και στρατιωτικοί και οι πλέον μικρότεροι άνθρωποι... Το λοιπόν δουλέψαμεν όλοι μαζί, να τη φυλάμεν κι όλοι μαζί και να μη λέγη ο δυνατόν "εγώ", ούτε ο αδύνατος. Ξέρετε πότε να λέγη ο καθείς "εγώ"; Οταν αγωνιστή μόνος του και φκιάση, ή χαλάση, να λέγη "εγώ", όταν όμως αγωνίζονται πολλοί και φκιάνουν, τότε να λέμε "εμείς"...".

Το πορτρέτο του στρατηγού μας το δίνει ο Γιάννης Βλαχογιάννης: "Εκτοτε διέμενε εν την οικία αυτού, διερχόμενος μεν πάσα την ημέραν εν τω κήπω και γευματίζων μόνος εντός της σπηλιάς, τη δ' εσπέραν επιστρέφων εις την οικίαν και την οικογένειαν. Σκυθρωπός, ουδέποτε γελών ή μειδιών, μόνην παρηγορίαν εύρισκεν εν τη μετά των μικροτέρων αυτού τέκνων ανατροφή. Η όψις αυτού εκ του γήρατος και των παθημάτων είχε προσλάβει έκφρασιν τινά εγκαρτερούντος ερημίτου ή μάρτυρος. Αλλ' όμως υψηλός και λεπτός ως ήτο, ευλύγιστος και ευθύς πάντοτε παρά την ηλικίαν, μη κάμψασαν το σώμα αυτού μέχρι θανάτου, απλούστατα ενδυόμενος, κομψώς φέρων τη λευκήν φλοκάταν, αχώριστον επ' αυτού, τον αέρα της λεβεντιάς της ουδέποτε γηρασκούσης, αλλά θαλλούσης πάντοτε. Τα αποστεωθέν αυτού πρόσωπον, οι οφθαλμοί οι βαθέως κοίλοι και πάντοτε αποστράπτοντες, ελαφρώς καστανοί το χρώμα, η γενειάς η κατάλευκος και η κόμη η οπίσω μέχρι των ώμων καταπίπτουσα, τα φαλακρόν μέτωπον μετά της βαθείας πληγής...".

Μα, και ο Οδυσσέας Ελύτης έγραψε: "η καρδιά του Μακρυγιάννη μίλησε είτε γράφοντας τα Απομνημονεύματα είτε καθοδηγώντας τον Παναγιώτη Ζωγράφο να εικονίσει μάχες και εικόνες για τους αγράμματους αγωνιστές. Η δημιουργικότητα του Μακρυγιάννη, αναπόσπαστη από την αισθητική μιας μακραίωνης και σοφής παράδοσης, ήταν ένα από τα κυριότερα χαρακτηριστικά της προσωπικότητάς του...".

Και ο Γιώργος Σεφέρης, μιλώντας το 1944 στους Ελληνες του Καϊρου, έλεγε "μία από τις χάρες του Μακρυγιάννη, που γεμίζει αγαλλίαση την ψυχή είναι το συναίσθημα που δεν παύει ποτέ να μας δίνει. Το συναίσθημα πως έχουμε στο πλάι μας έναν οδηγό - τόσο ανθρώπινο - που είναι το μέτρο των πραγμάτων και των όντων. Αυτό το ίδιο συναίσθημα, που είναι ζυμωμένο με κάθε ελληνική ιδιοσυγκρασία, από τους παμπάλαιους καιρούς που ο Οιδίποδας κατάργησε τη Σφίγγα και τον εφιαλτικό κόσμο της, λέγοντας μόνο μια λέξη "άνθρωπος"".

Την εκδήλωση για τον Μακρυγιάννη παρακολούθησαν, μεταξύ άλλων, ο Δημήτρης Γόντικας,μέλος του ΠΓ της ΚΕ του ΚΚΕ, οι ιστορικοί δήμαρχοι Καισαριανής Παναγιώτης Μακρής και Βύρωνα Δημήτρης Νικολαϊδης.

Να σημειώσουμε ότι οι εκδηλώσεις του Πολιτιστικού Διμήνου συνεχίζονται στις 30/3 με τον Μιχάλη Μουστάκη και τους συνεργάτες του, που θα παρουσιάσουν τη δουλιά "Μύθοι".