Ξεφυλλίζω ένα βιβλίο τυπωμένο πριν από δεκαπέντε ήδη χρόνια. Είναι τα "Μεγάλα Χρόνια", το "αναγνωστικό της φυλακής" του Μιχάλη Παπαμαύρου, δημοσιευμένο από το Χάρη Σακελλαρίου, που έχει γράψει και την εισαγωγή. Ο Παπαμαύρος, που ο Σακελλαρίου τον κατατάσσει, μαζί με τους Γληνό, Κώστα Σωτηρίου και Ρόζα Ιμβριώτη, στην τετράδα των "φωτισμένων εκπαιδευτικών - διανοητών", βρισκόταν το 1947 στις φυλακές της Αίγινας, όταν έγραψε το βιβλίο αυτό, προοριζόμενο για τους αγράμματους συγκρατούμενους συντρόφους του. Για τις ιδέες του "απολύθηκε επανειλημμένα, εξορίστηκε, φυλακίστηκε, προπηλακίστηκε". Εφτασαν, όπως γράφει ο Σακελλαρίου, να του κάμουν και εικονική εκτέλεση, για να του σπάσουν το ηθικό. Με σπουδές παιδαγωγικής και φιλοσοφίας στη Γερμανία, είχε διατελέσει υποδιευθυντής στο Μαράσλειο, διευθυντής στο Διδασκαλείο της Λαμίας. Το 1944 ήταν συνδιευθυντής (μαζί με το Σωτηρίου) του Παιδαγωγικού Φροντιστηρίου της ΠΕΕΑ. Γεννημένος το 1891 στη Βολισσό της Χίου, πέθανε το 1963 στο Δημοτικό Νοσοκομείο της Αθήνας, όπου είχε εισαχθεί ως άπορος. Κι ας θεωρείται, όπως τονίζει ο επιμελητής (που έχει γράψει κι ένα ξεχωριστό βιβλίο για τον Παπαμαύρο, Gutenberg 1985, όπου εξιστορείται ο σπαραχτικός αλλά και μεγαλειώδης βίος του), "ο κορυφαίος παιδαγωγός της νεότερης Ελλάδας".

"Οταν πρωτόπιασα στα χέρια μου, γράφει ο Σακελλαρίου, τούτο το βιβλίο, γραμμένο με το χέρι πάνω σε χοντρό χαρτί και ντυμένο με χοντρό χαρτονένιο εξώφυλλο, ένιωσα βαθύτατη συγκίνηση. Κι αυτό γιατί δεν κρατούσα ένα βιβλίο συνηθισμένο, απ' αυτά που γράφονται σε ώρες σχόλης ή, γενικά, ήρεμες στο καλοφωτισμένο γραφείο κάποιου επώνυμου συγγραφέα και τυπώνονται σε χιλιάδες αντίτυπα σε κάποιο σύγχρονο τυπογραφείο. Κρατούσα ένα σώμα ζωντανό, φορτισμένο με θέρμη και πάθος, ένα σώμα εξοιδημένο από αμέτρητα και πολλαπλά χτυπήματα, που ακόμα πονά και που ο πυρετός από τις κακώσεις που δέχτηκε ακόμα το συγκλονίζει".

Το Γραφείο Διαφώτισης της Ομάδας Πολιτικών Κρατουμένων είχε αποφασίσει να γραφτούν, μέσα στις φυλακές, μια σειρά βιβλία για τους φυλακισμένους: ένα αλφαβητάριο για τους ολότελα αγράμματους και τρία αναγνωστικά: ένα που θα αντιστοιχούσε στη Β Δημοτικού, ένα άλλο για τις Γ και Δ, ένα τρίτο για τις Ε και ΣΤ τάξεις. Το τελευταίο είναι το μόνο που σώθηκε. Τα θέματά του αντλούνταν από την περίοδο απ' το 1940 έως τις μέρες εκείνες. Σώθηκε. Και θυμίζει όσα θαυμαστά συντελέστηκαν στα μεγάλα χρόνια. Είναι για να θαυμάζει πραγματικά κανείς, "πώς κάτω από τέτοιες συνθήκες, με αυστηρούς ελέγχους στις εισόδους, με ξαφνικές εφόδους μέσα στα κελιά και τους θαλάμους μπόρεσαν οι φυλακισμένοι αυτοί αγωνιστές να εξοικονομήσουν χαρτί και μελάνι, για να γραφτούν τα βιβλία, και πώς κατόπι τα κρατούσαν και κατάφερναν να κάνουν μαθήματα".

Παίρνω την πρωτοβουλία να δώσω εδώ το τηλέφωνο του Χάρη Σακελλαρίου (2614.125), με την ελπίδα πως θα υπάρχουν ακόμα ορισμένα αντίτυπα του βιβλίου και θα θελήσουν, αληθινά προοδευτικοί εκπαιδευτικοί προπάντων, να προμηθευτούν ένα αντίτυπο αυτού του ιερού κειμήλιου ανθρώπινης αρετής και αυταπάρνησης.