Στην πιο κρίσιμη φάση έχει μπει ο αγώνας για τη διάσωση του ιστορικού αρχείου. Τρεις μήνες πέρασαν από την καταστροφική πλημμύρα, τρεις μήνες κατά τους οποίους εκατοντάδες κομμουνιστές - αλλά και άνθρωποι που η αλληλεγγύη και η αγωνία για τη διάσωση της ζωντανής ιστορίας αυτού του τόπου τούς έφεραν κοντά μας κι έγιναν ένα με μας - έκαναν πολλές φορές τη νύχτα - μέρα για να διαφυλάξουν μια σελίδα, ένα χειρόγραφο, μια φωτογραφία. Και αυτή η θέληση, αυτή η απόφαση, αυτή η προσπάθεια έκαναν δυνατό αυτό που φάνταζε ανθρώπινα αδύνατο: μια μια οι σελίδες, που με φροντίδα στεγνώνουν από τα νερά και καθαρίζονται από τη λάσπη - αυτές που γλίτωσαν από το ύπουλο ροκάνισμα της μούχλας - άρχισαν να γεμίζουν τα κιβώτια, τα ράφια, τα δωμάτια. Οι εθελοντές άρχισαν να βλέπουν το μόχθο και την αποφασιστικότητά τους να ανταμείβονται.

Μέχρι τα Χριστούγεννα γλίτωσε από τη μούχλα ένα μεγάλο μέρος από το υλικό του αρχείου, που δεν είναι καθόλου μικρό: περίπου 30 εκατομμύρια σελίδες υπολογίζεται το σύνολο του αρχειακού υλικού (βιβλία, δακτυλογραφημένες σελίδες, χειρόγραφα, μπροσούρες, σκόρπια φύλλα, ακόμα και πολύτιμης ιστορικής αξίας σημειώσεις από τα Πέτρινα Χρόνια γραμμένες σε τσιγαρόχαρτο, σε μια φόδρα, σ' ένα απόκομμα εφημερίδας), χωρίς να συνυπολογιστούν οι φωτογραφίες, τα σλάιτς, οι μαγνητοταινίες και οι κινηματογραφικές ταινίες.Από τον απίστευτα μεγάλο αυτόν όγκο το μεγαλύτερο μέρος γλίτωσε - χάρη στην αυτοθυσία των εθελοντών και την επιστημονική φροντίδα των τεχνικών - από τη μούχλα. Μα, δε σώθηκε. Αυτή - όπως χαρακτηριστικά ειπώθηκε από κάποιους - ήταν η αρχή της αρχής.Τώρα σειρά έχει η φάση της συντήρησης και της τεχνικής επεξεργασίας για την αποκατάσταση των φθορών του χαρτιού. Αλλά υπάρχει ακόμα και ένας μεγάλος όγκος που κινδυνεύει ακόμα από τη μούχλα. Είναι το τμήμα του αρχείου που, μόλις ανασύρθηκε από τη λάσπη, κλείστηκε προσωρινά σε ψυγεία για να σταματήσει η καταστροφή του. Μα, αυτό που τότε ήταν "πρώτη βοήθεια", σήμερα γίνεται επιτακτική ανάγκη. Γιατί ο χρόνος δεν αφήνει πολλά περιθώρια. Ούτε η μούχλα.

Ο χρόνος και η υγρασία δεν είναι οι μόνοι μας αντίπαλοι στη μάχη της διάσωσης. Είναι και ο ανθρώπινος παράγοντας: η δικαιολογημένη κούραση κι ακόμα ο ενθουσιασμός αρκετών από μας, που ξαφνικά, βλέποντας πως ένας όγκος δουλιάς τελείωσε και νομίσαμε πως κερδήθηκε ολοκληρωτικά το στοίχημα, κρίναμε κάπως αυθαίρετα ότι τώρα πια περισσεύουμε και γυρίσαμε στη φροντίδα των καθημερινών προσωπικών αναγκών.Ετσι, το ανθρώπινο σμάρι του πρώτου καιρού μειώθηκε αισθητά τελευταία και οι ρυθμοί της δουλιάς, όπως ήταν επόμενο, έπεσαν. Ομως, όπως λένε οι επιστήμονες που συντονίζουν τη δουλιά και οι υπεύθυνοι που έχουν μια σφαιρική εικόνα των αποτελεσμάτων της, δεν είναι καθόλου έτσι τα πράγματα.

Το τεράστιο έργο που έγινε ως τώρα δεν ήταν παρά οι "πρώτες βοήθειες", μας λέει ο υπεύθυνος του Τμήματος Αρχείου. Το υλικό, που δουλεύτηκε ως τώρα, απλά στεγνώθηκε και καθαρίστηκε και σταμάτησε η καταστροφή του. Ομως, η φάση της διάσωσής του - που περιλαμβάνει απολύμανση, εργαστηριακή εξέταση, αποκατάσταση των φθορών με χημικές ουσίες - δεν έχει καν αρχίσει. Κι από κει και πέρα θα πρέπει να αρχίσει η ταξινόμηση και η αρχειοθέτησή του. Ολα αυτά απαιτούν τεχνικό εξοπλισμό, δημιουργία εργαστηρίων και πάνω απ' όλα "χέρια", όσο γίνεται περισσότερα...

... Μέσα στο χώρο αυτό - που έχει μετατραπεί σε "στρατηγείο" συντονισμού της δουλιάς - είναι πολύ δύσκολο να συγκεντρωθείς στη συζήτηση, καθώς το μάτι διαρκώς πετά στα λαβωμένα χαρτιά που βρίσκονται απλωμένα. Κι είναι αυτά που σου λένε περισσότερα κι απ' τον πιο δεινό ρήτορα. Η ιστορία του ΚΚΕ, του εργατικού κινήματος, η ιστορία της ίδιας της Ελλάδας λες και ξεδιπλώνεται μπροστά σου μέσα από αυτά.Ενα τραυματισμένο φύλλο από το "Δελτίο της Εργατικής Βοήθειας Ελλάδος" του 1935, που σου μιλά για τους εξόριστους της Ανάφης και την εξορία του Κώστα Βάρναλη και του Δημήτρη Γληνού.Παραδίπλα, ένα φύλλο του 1938 από το μηνιάτικο όργανο της Ομάδας Συμβίωσης Πολιτικών Εξορίστων Ανάφης, που μιλά για τον ισπανικό εμφύλιο με τη θρυλική μορφή της Πασιονάρια,που σαν και τώρα να την ακούς να λέει: "NO PASSARAN" (Δε θα περάσουν), "Θα νικήσουμε".Λίγο πιο πέρα, μια σημαία του ΕΑΜ, κομμένη στη μέση. Από πού να 'ναι άραγε; Πόσα θα μπορούσε να πει αν είχε φωνή; Κι αυτές οι κηλίδες πάνω της από τι να 'ναι; Από σκουριά, από το χρόνο ή μήπως από αίμα; Κοντά της ένα φύλλο από το "Ιστορικό Ψήφισμα του Εθνικού Συμβουλίου" της ΠΕΕΑ του 1944: "Ολες οι εξουσίες πηγάζουν και ασκούνται απ' το λαό".Και να: "Κατάρρευσε η αντίσταση των Γερμανών σ' όλα τα μέτωπα", πανηγυρίζει το πρωτοσέλιδο του "Ριζοσπάστη" της 27ης Απρίλη 1945.Ομως... "Σήμερα εκτοπίζονται ο στρατηγός Σαράφης και οι άλλοι αξιωματικοί", γράφει τώρα ο "Ριζοσπάστης" της 21ης Σεπτέμβρη 1946.Πιο δίπλα φύλλα απ' την εφημερίδα της Προσωρινής Κυβέρνησης και η Διακήρυξή της. Πιο κει τα "Αετόπουλα",περιοδικό της προσφυγιάς του 1953 με αφιέρωμα στον Ν. Μπελογιάννη.Και δίπλα του ένα φύλλο του παράνομου "Οδηγητή" του Φλεβάρη 1974, κοντά σε μια λαβωμένη αφίσα της ΕΠΟΝ, λες κι ήρθε επίτηδες να "δέσει" τις γενιές της Αντίστασης με τις κατοπινές... Η Ιστορία λες και σου παίζει παιχνίδια. Σαν να λέει "σκέψου τι σου 'χω ακόμα φυλαγμένο. Ψάξε για να το βρεις, βοήθησε για να το σώσεις".

Συνεπαρμένοι από όσα είδαμε κι ακούσαμε, συναντάμε τους επιστήμονες που προσφέρουν τις επιστημονικές τους γνώσεις και τη σκληρή δουλιά τους: Τον Ρένο Σαρτόριους και την Ράτκα Ιβάνοβα Ντομπρέσκα.Η ερώτηση αυθόρμητη: "Τι έγινε ως τώρα; Τι μένει να γίνει; Θα τα σώσουμε;". "Τις πρώτες μέρες - λέει ο Ρένο - σε όσους έτρεξαν να βοηθήσουν, η δουλιά φαινόταν βουνό. Κι όμως, με τη σκληρή καθημερινή δουλιά των εθελοντών, μέχρι τα Χριστούγεννα, σώθηκε από τη σήψη ένα μεγάλο τμήμα του αρχείου". "Ποτέ ως τώρα δεν είχα αντιμετωπίσει τόσο μεγάλης έκτασης καταστροφή - συμπληρώνει η Ράτκα. Αυτό, όμως, που με εντυπωσίασε περισσότερο κι από την έκταση της καταστροφής ήταν ο ενθουσιασμός και η ανταπόκριση του κόσμου, που με μεγάλη επιμονή, σελίδα τη σελίδα, ρίχτηκε στη δουλιά". "Μέχρι τώρα, λένε οι δύο τεχνικοί, σώθηκε από τη μούχλα ένα μεγάλο τμήμα του αρχείου. Ετσι, ο κόσμος, βλέποντας να ελαττώνεται ο όγκος, πίστεψε πως τελειώσαμε. Ομως μένουν ακόμα πολλά να γίνουν. Κατ' αρχάς, πρέπει να τελειώσει το πολύ ως τα τέλη του Φλεβάρη το στέγνωμα ΟΛΟΥ του υλικού, καθώς η μούχλα δεν περιμένει.Παράλληλα, το ήδη στεγνό υλικό πρέπει να περάσει από τη διαδικασία του καθαρισμού. Για τον σκοπό αυτό, ολόκληρος ο έκτος όροφος του κτιρίου μετατρέπεται σε εργαστήριο και χώρο συντήρησης. Στους ειδικά διαρρυθμισμένους χώρους, θα υπάρχουν δύο εργαστήρια: στο ένα θα γίνεται η "υγρή επεξεργασία",απ' όπου θα περνούν τα δακτυλογραφημένα και τυπωμένα έγγραφα, τα οποία δε διατρέχουν κίνδυνο να σβήσει το μελάνι τους από τη διαδικασία. Στο δεύτερο θα γίνεται η "στεγνή επεξεργασία",απ' όπου θα περνούν τα πολύ ευαίσθητα χειρόγραφα. Στη συνέχεια, τα επεξεργασμένα έγγραφα θα τοποθετούνται σε χώρο με ειδικές συνθήκες θερμοκρασίας και υγρασίας. Επίσης, θα δημιουργηθούν εργαστήρια στην Κόρινθο, όπου τα έγγραφα που κινδυνεύουν θα ψεκάζονται με μείγμα αιθυλενίου, το οποίο καταστρέφει τους μύκητες και ενισχύει το χαρτί".

"Για όλα τα παραπάνω, μαζί με την αναγκαία υποδομή για τη δημιουργία ηλεκτρονικού αρχείου, θα απαιτηθεί χρόνος, χρήμα και ανθρώπινη προσφορά εργασίας, μας λέει ο Δημήτρης Γόντικας,ο οποίος από την πλευρά του ΠΓ της ΚΕ του ΚΚΕ έχει την ευθύνη του συντονισμού της οργανωτικής, τεχνικής και οικονομικής δουλιάς. Ως τώρα διέφυγε τον κίνδυνο περίπου το 80% του αρχειακού υλικού. Δεν μπορούμε να πούμε πως σώθηκε τελεσίδικα. Θα μιλήσουμε για διάσωση, όταν θα ολοκληρωθούν και οι φάσεις της απολύμανσης, της συντήρησης, της στερέωσης και της αποκατάστασης των φθορών του υλικού.Τελευταία, πράγματι υπήρξε μια χαλάρωση στη δουλιά, με την ψευδαίσθηση που δημιουργήθηκε πως "το κακό πέρασε". Ομως, υπάρχει έντονη ανάγκη να ξαναπιαστούν οι ρυθμοί της δουλιάς, γιατί χάνουμε χρόνο - ίσως καθοριστικό - στη μάχη της διάσωσης. Σύμφωνα με τους υπολογισμούς, για να μπορέσουμε να τελειώσουμε με τα προκαταρκτικά, δηλαδή το στέγνωμα, ως τα τέλη του Φλεβάρη, θα πρέπει να εργάζονται καθημερινά περίπου 100 άνθρωποι, χωρίς να χαθεί ούτε μια μέρα".

Ολες αυτές οι διαπιστώσεις των ανθρώπων που γνωρίζουν καλά την πορεία διάσωσης, δεν αφήνουν περιθώρια επανάπαυσης και εφησυχασμού. Αποτυπώνουν την ψυχρή πραγματικότητα: Οτι η δουλιά που έγινε ως τώρα ήταν τιτάνια, μα πως χρειάζεται να συνεχιστεί. Μας βάζουν μπροστά στην ευθύνη μας απέναντι στις επερχόμενες γενιές, απέναντι στην Ιστορία: Πως πρέπει να δώσουμε κάμποσες ώρες - και μέρες ακόμη - από το χρόνο μας, για να συνεχίσουμε το έργο που άρχισε. Στο χέρι μας είναι. Το αποδείξαμε άλλωστε.