Η απαρχή της εξέγερσης ήταν η 15η του Γενάρη, όταν πραγματοποιήθηκαν στα Τίρανα διαδηλώσεις εκατοντάδων μικροκαταθετών, οι οποίοι είχαν επενδύσει τις οικονομίες τους (που εξασφάλισαν με ιδρώτα κι αίμα... ) σε "πυραμιδικούς" παρατραπεζικούς οργανισμούς και τους είδαν να κλείνουν ο ένας μετά τον άλλο - με τα επιτελικά στελέχη τους να εξαφανίζονται.

Η υπόθεση εμφανίστηκε από τον διεθνή Τύπο ως "συνηθισμένη κομπίνα", ύψους 260 εκατ. δολαρίων έως 1 δισ. δολαρίων, με μια επίφαση κρατικής έγκρισης - αφού οι διαφημίσεις των περίπου 11 εταιριών που "έτρεχαν την μπίζνα" προβάλλονταν στην κρατική τηλεόραση. Πλην όμως, τα πράγματα δεν ήταν τόσο απλά: η υπόθεση αφορούσε σχεδόν τους μισούς πολίτες της χώρας, το 11% του ΑΕΠ της, τους κυβερνώντες του Δημοκρατικού Κόμματος που είχαν λάβει σημαντικές χρηματοδοτήσεις για την προεκλογική εκστρατεία του 1996 από ακριβώς αυτούς τους "επιχειρηματίες", τη μαφία που ξέπλενε χρήματα μέσω αυτών των σχημάτων.

Κυρίως, βέβαια, αυτοί που πλήρωσαν το μάρμαρο ήταν οι απλοί πολίτες. Οι οποίοι βγήκαν στους δρόμους, στα Τίρανα και σε άλλες πόλεις, εξοργισμένοι από τις μάλλον υποκριτικές κορόνες της κυβέρνησης Μέξι και την απόπειρα να κατασταλούν με αστυνομική βία οι κινητοποιήσεις, οι οποίες αποδόθηκαν από τους κυβερνώντες στους... κακούς κομμουνιστές και στελέχη της μυστικής αστυνομίας του Χότζα...

Σταδιακά, άρχισαν να διαμορφώνονται συνθήκες εξέγερσης: οι συγκρούσεις έγιναν όλο και πιο βίαιες, με δεκάδες να τραυματίζονται - πολίτες κι αστυνομικούς εξίσου. Οι μαζικές συλλήψεις δεν έφεραν αποτέλεσμα. Εξοργισμένοι ακόμη περισσότερο, πολίτες έκαψαν ένα κρατικό κτίριο και, την 25η του Γενάρη συνέλαβαν και κράτησαν επί 8 ώρες τον υπουργό Εξωτερικών του Μέξι, Τρίταν Σιέχου, ο οποίος επισκεπτόταν τη Λούσνια για να "κατευνάσει τα πνεύματα".

Ακόμη πιο προκλητικές για τους εξαπατημένους πολίτες ήταν οι δηλώσεις του πρωθυπουργού Αλεξάντερ Μέξι ότι από τις 5 του Φλεβάρη θα άρχιζε η αποπληρωμή των χρημάτων (τη στιγμή που κάτι τέτοιο ήταν πρακτικά αδύνατο) και ταυτόχρονα η απόφαση του Προέδρου Σαλί Μπερίσα, κατόπιν σχετικής απόφασης της κυριαρχούμενης από "δικούς του" Βουλής, να αναθέσει στο στρατό τη φρούρηση των δημοσίων κτιρίων.

Το Φλεβάρη, οι λαϊκές κινητοποιήσεις διογκώθηκαν, σε σημείο που - σύμφωνα με φήμες - ο Πρόεδρος Μπερίσα να σκέπτεται σοβαρά την πιθανότητα εξόδου του από τη χώρα. Κάποιες χλιαρές κινήσεις κατευνασμού, όπως η απόφαση της αλβανικής εθνικής τράπεζας να ανεβάζει το ετήσιο επιτόκιο από 19 σε 22% και η πρόταση του Μπερίσα στην αντιπολίτευση να πραγματοποιηθεί διακομματικός διάλογος για την κρίση, που απορρίφθηκε, δεν είχαν κανένα αντίκρισμα.

Την 5η του Φλεβάρη, τα επεισόδια στο Νότο έγιναν αιματηρά. Ο Μπερίσα κατηγόρησε την αντιπολίτευση ότι "υποκινούσε αιματοχυσία", πλην όμως η κατάσταση είχε ήδη αρχίσει να ξεφεύγει από τα χέρια της αντιπολίτευσης και οποιασδήποτε πολιτικής δύναμης. Την 8η του μήνα, μια εντυπωσιακή διαδήλωση καταγράφηκε στα Τίρανα. Μία μέρα αργότερα, σε συγκρούσεις στην Αυλώνα σκοτώνονταν 4 άνθρωποι και τραυματίζονταν τουλάχιστον 100.

Η Βουλή του Μπερίσα συγκλήθηκε εκτάκτως για να επιβάλει κατάσταση εκτάκτου ανάγκης, αλλά διαπιστώθηκε νομικό κενό. Την ίδια ώρα, η αντιπολίτευση ζητούσε παραίτηση της κυβέρνησης Μέξι και σχηματισμό κυβέρνησης τεχνοκρατών.

Διαβλέποντας ίσως τη σοβαρότερη πολιτική απειλή που αντιμετώπισε ποτέ, ο Μπερίσα σε δημόσια εμφάνισή του στη Λούσνια (18/2) "ομολόγησε" ότι το Κόμμα του και ο ίδιος φέρουν ευθύνη για την κρίση και διαβεβαίωσε ότι επί μία διετία δε θα φορολογούνται οι αγρότες και θα επιταχυνθεί η ιδιωτικοποίηση των τομέων ενέργειας, πετρελαίου και τηλεπικοινωνιών. Ματαίως: οι υποσχέσεις του δεν απέτρεψαν τις κινητοποιήσεις και τις διαδηλώσεις.

Το Μάρτη, είχε πια η κινητοποίηση μετατραπεί σε εξέγερση. Οι πολίτες απέσπασαν όπλα από στρατιωτικές αποθήκες, οργάνωσαν την άμυνά τους, συγκρότησαν λαϊκές επιτροπές διεκδίκησης και άρθρωσαν λόγο: Ζήτησαν επιστροφή των χρημάτων που χάθηκαν, παραίτηση του Προέδρου Μπερίσα, δημοκρατικές εκλογές. Στην Αυλώνα, το Αργυρόκαστρο, τους Αγ. Σαράντα, το Δέλβινο, τη Χειμάρα, το Φιέρι και άλλες πόλεις, ο κρατικός έλεγχος καταλύθηκε.

Ο Μπερίσα θυσίασε τον πρωθυπουργό του, τον Αλεξάντερ Μέξι, ενώ παράλληλα φρόντισε να διασφαλίσει την επανεκλογή του στην Προεδρία (3/3). Η Βουλή επέβαλε κατόπιν κατάσταση εκτάκτου ανάγκης, απαγορεύοντας την κυκλοφορία από τις 8 το βράδυ έως τις 7 το πρωί, και τις συναθροίσεις πάνω των 4 ατόμων στις πόλεις του Νότου.

Καθώς οι εξεγερμένοι - αλλά και διάφοροι τυχοδιώκτες - συνέχιζαν να αφαιρούν οπλισμό από τις αποθήκες οπλισμού του στρατού, που παρέμεινε αμέτοχος, ξέσπασαν συγκρούσεις με νεκρούς, ενώ άρχισαν να εμφανίζονται και φαινόμενα ληστειών.

Σε μια ακόμη κίνηση που αποδείχτηκε άστοχη, ο Μπερίσα πρότεινε την 6η τουΜάρτη την παύση οποιασδήποτε στρατιωτικής δράσης και την αμνήστευση όλων όσοι παρέδιδαν τα όπλα και δεν είχαν εγκληματήσει. Αλλά η εξέγερση συνεχίστηκε.

Τις ίδιες μέρες εκδηλώθηκε η πρώτη ευρωπαϊκή διπλωματική πρωτοβουλία: ο Ολλανδός υπουργός Εξωτερικών μετέβη σε Αθήνα και Τίρανα.

Υπήρξε η μαζική έξοδος προσφύγων, κυρίως προς την Ιταλία και την Ελλάδα. Την 9η του Μάρτη, ουσιαστικά παραδεχόμενος από τότε την πολιτική του ήττα, αλλά αρνούμενος να αποχωρήσει, ο Μπερίσα πρότεινε μια προθεσμία για την παράδοση των όπλων και τη χορήγηση αμνηστίας, ενώ συνήψε συμφωνία με την αντιπολίτευση για το σχηματισμό κυβέρνησης "εθνικής συμφιλίωσης" και τη διεξαγωγή εκλογών τον Ιούνη.

Μία μέρα αργότερα, ο υπουργός Εξωτερικών της Ιταλίας, Λαμπέρτο Ντίνι, παρενέβη στην κρίση: Συναντήθηκε με κάποιους από τους εξεγερμένους εν πλω και δήλωσε ότι "πέτυχε συμφωνία με τους εξεγερμένους για την αποκατάσταση της τάξης", κάτι βέβαια που απείχε από την πραγματικότητα...

Την 11η του Μάρτη, συγκροτήθηκε κυβέρνηση "εθνικής συμφιλίωσης" με πρωθυπουργό τον 35χρονο Μπασκίμ Φίνο, σχετικά χαμηλόβαθμο στέλεχος των Σοσιαλιστών. Ο Φίνο, αφού έθεσε ως πρώτη του προτεραιότητα τον αφοπλισμό των πολιτών (ακολουθώντας στην ουσία τα βήματα του Μπερίσα), διαπραγματεύτηκε την αποστολή στρατιωτικής δύναμης στη χώρα του. Παράλληλα, απελευθερώθηκε ο Φάτος Νάνο, ο οποίος είχε καταδικαστεί στο παρελθόν για διαφθορά, και αμνηστεύτηκε.

Ο Φίνο εν συνεχεία έθεσε ακόμη πιο εμφατικά το αίτημά του, όταν η εξέγερση μεταφέρθηκε στο Βορρά και το αεροδρόμιο των Τιράνων έκλεισε, πράγμα που ανάγκασε τις ξένες χώρες να προβούν σε εσπευσμένη εκκένωση της χώρας από τους υπηκόους τους.

Η Δυτικοευρωπαϊκή Ενωση και η ΕΕ αρνήθηκαν αποστολή δικών τους δυνάμεων. Μια λύση προθυμοποιήθηκε να δώσει ο Οργανισμός για την Ασφάλεια και τη Συνεργασία στην Ευρώπη (ΟΑΣΕ), στον οποίο σταδιακά μετατέθηκε όλο το βάρος της εκπροσώπησης της "διεθνούς κοινότητας" στην Αλβανία. Ενας τέτοιος ουδέτερος φορέας δε θα μπορούσε να θεωρηθεί ότι εξυπηρετούσε σκοπιμότητες - που ασφαλώς υπήρχαν, και ασφαλώς εξυπηρετήθηκαν.

Ο επιτετραμμένος του ΟΑΣΕ για το Αλβανικό, ο Αυστριακός πρώην καγκελάριος Φραντς Βρανίτσκι, ζήτησε και ανέλαβε να οργανώσει την αποστολή μιας "αστυνομευτικής" δύναμης στην Αλβανία.

Η πολιτική απόφαση ελήφθη στη σύνοδο των υπουργών Εξωτερικών της ΕΕ στην Ολλανδία, στα μέσα Μάρτη (15-16/3). Η απόφαση αφορούσε την αποστολή "ανθρωπιστικής βοήθειας" και στρατιωτικών/αστυνομικών συμβούλων για να βοηθήσουν στην "αποκατάσταση της τάξης".

Την 17η του Μάρτη, μια 11μελής αντιπροσωπεία της ΕΕ έφθασε στα Τίρανα και πραγματοποίησε συνομιλίες με τον Μπασκίμ Φίνο. Ο Φάτος Νάνο, ο οποίος διεκδικούσε ήδη ηγετικό ρόλο, συναντήθηκε με τον Φίνο και του παρέσχε "πλήρη υποστήριξη".

Τα προεόρτια της επέμβασης σημειώθηκαν στα μέσα Μάρτη, όταν 450 Ιταλοί τυφεκιοφόροι αποβιβάστηκαν με αποστολή "τη διασφάλιση της βοήθειας και τη διάσωση ναυαγών" βόρεια του Δυρραχίου. Λίγες μέρες αργότερα, η ιταλική διπλωματία δήλωνε πως "παύει να δέχεται πρόσφυγες".

Την 27η του Μάρτη, ο ΟΑΣΕ αποφάσισε οριστικά την αποστολή πολυεθνικής δύναμης, με έγκριση από το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ (δόθηκε την 29η) και το Αλβανικό Κοινοβούλιο (30ή).

Αλλά η εικόνα των "καλών προθέσεων" της διεθνούς κοινότητας διερράγη όταν, την 28η Μαρτίου, στα ανοιχτά του Μπρίντιζι ιταλική κορβέτα διεμβόλισε πλοίο με 83 Αλβανούς που προσέφευγαν στην Ιταλία και το βύθισε. Εκτοξεύτηκαν κατηγορίες περί "σκόπιμης ενέργειας", πλην όμως οι αιτίες της τραγωδίας παραμένουν έως και σήμερα αδιευκρίνιστες.

Τον Απρίλη, η πολυεθνική δύναμη έλαβε μορφή: θα είχε ιταλική διοίκηση, και δε θα περιείχε στρατιωτικούς από τις ΗΠΑ ή τη Ρωσία. Τελικά, οι δυνάμεις από 8 χώρες άρχισαν να φτάνουν την 11η Απρίλη, και ανέλαβαν απλώς τη φρούρηση "στρατηγικής σημασίας" σημείων, αφού κρίθηκε ότι περαιτέρω εμπλοκή θα ήταν ιδιαίτερα επικίνδυνη.

Η υπόθεση της πολυεθνικής προκάλεσε προηγουμένως σοβαρούς τριγμούς στην Ιταλία, αφού η Κομμουνιστική Επανίδρυση αρνήθηκε να δώσει την έγκρισή της σε αυτήν την "ιμπεριαλιστικού" τύπου κίνηση και απειλήθηκε πτώση της κυβέρνησης Ρομάνο Πρόντι. Τελικά, κατά ιστορική ειρωνεία, η αποστολή της δύναμης υπερψηφίστηκε από την αντιπολίτευση του Σίλβιο Μπερλουσκόνι...

Υπήρξαν και άλλα παράδοξα με τις ιταλικές πρωτοβουλίες. Οπως η δήλωση του Ιταλού υφυπουργού Εξωτερικών Πιέρο Φασίνο, περί "ανάγκης απομάκρυνσης" του Σαλί Μπερίσα, που προκάλεσε αλβανικό διάβημα και τη διαβεβαίωση της Ρώμης ότι η Ιταλία "δεν αναμειγνύεται στα εσωτερικά της Αλβανίας".

Εξάλλου, εκείνες τις μέρες κυκλοφορούσαν σε διπλωματικά γραφεία "περίεργες" φήμες περί βούλησης κατάτμησης της χώρας...

Το Μάη, οι διαδικασίες για την προετοιμασία των εκλογών εντάθηκαν, όπως και η προεκλογική εκστρατεία. Οι φήμες περί "νοθείας" προκάλεσαν Ιταλούς αξιωματούχους να πουν ότι οι δυνάμεις της Ρώμης θα αποσύρονταν σε περίπτωση ατασθαλιών. Ο Φραντς Βρανίτσκι πέτυχε κατ' αρχήν συμφωνία των κομμάτων για τις εκλογές, αλλά χρειάστηκαν σκληρές διαπραγματεύσεις κι εκβιασμοί εκατέρωθεν για να καταλήξουν Δημοκρατικοί και Σοσιαλιστές σε συμφωνία για τον εκλογικό νόμο και στη σύσταση της εκλογικής επιτροπής.

Τη 10η του Μάη, ο Μπασκίμ Φίνο επισκέφθηκε την Ιταλία και κατόπιν τις ΗΠΑ, ζητώντας νέα εχέγγυα στήριξης.

Στο Νότο οι συγκρούσεις μαίνονταν, καθώς η εξέγερση έδειξε να εκφυλίζεται από εγκληματίες. Νεκροί καταγράφονταν καθημερινά (συνολικά ξεπέρασαν τους 1.200). Στην Αυλώνα σκοτώθηκε, μεταξύ άλλων, και ένας Ελληνας επιχειρηματίας.

Η προεκλογική εκστρατεία σημαδεύτηκε στο τέλος της από μία εικόνα: τη ρίψη μιας χειροβομβίδας - που δεν έσκασε - κατά του Μπερίσα, στη διάρκεια ομιλίας του...

Οι εκλογές της 29ης Ιουνίου, με κάλπες από τη Βοσνία, τυπωμένα στην Ιταλία ψηφοδέλτια και κατά σημαντικό ποσοστό ένοπλους ψηφοφόρους, υπό τα βλέμματα των διεθνών παρατηρητών, είχαν το "επιθυμητό" για την αντιπολίτευση και τη διεθνή κοινότητα αποτέλεσμα: τη νίκη των Σοσιαλιστών του Φάτος Νάνο. Ο Πρόεδρος Μπερίσα παραδέχτηκε την ήττα του, χωρίς όμως να διευκρινίσει αν θα παραιτηθεί. Η συμμετοχή ξεπέρασε το 50% και ο ΟΑΣΕ χαρακτήρισε τη διαδικασία "ικανοποιητική και αποδεκτή", παρά το ότι δεν έλειψαν παρατράγουδα, όπως η δολοφονία εκλογικού αντιπροσώπου του Δημοκρατικού Κόμματος στο Φίερι κι ενός Βορειοηπειρώτη στο Αργυρόκαστρο.

Η πολυεθνική δύναμη, πάντως, παρέμεινε για αρκετές μέρες μετά τις εκλογές επί αλβανικού εδάφους, με σχετική εντολή του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ.

Τον Ιούλιο, επιβεβαιώθηκε η πολιτική επικράτηση των Σοσιαλιστών. Ο Πρόεδρος Μπερίσα είπε ότι θα παραιτηθεί "μόλις σχηματιστεί νέα κυβέρνηση". Οι επαναληπτικές εκλογές (σε 34 περιφέρειες) δεν άλλαξαν την εικόνα: την 9η Ιουλίου, η Εκλογική Επιτροπή ανακοίνωσε ότι οι Σοσιαλιστές κατέλαβαν 109 από τις 140 έδρες της Βουλής, το Δημοκρατικό Κόμμα λιγότερες από 40, με τα υπόλοιπα κόμματα να μοιράζονται ελάχιστες. Ο ΟΑΣΕ προειδοποίησε ότι αν οι εκλογές δε γίνονταν αποδεκτές, δεν επρόκειτο να χορηγηθεί οικονομική βοήθεια στη χώρα...

Αμέσως μετά (18η Ιουλίου) άρχισε η αποχώρηση της πολυεθνικής δύναμης.

Την 21η Ιουλίου, ήρθε η στιγμή της εξόδου του Μπερίσα: ανακοίνωσε την παραίτησή του. Η Βουλή, αφού ήρε το καθεστώς εκτάκτου ανάγκης, εξέλεξε, με 110 ψήφους υπέρ, 3 κατά, 2 αποχές και 7 άκυρα (συν τις αποχές του ΔΚ) νέο Πρόεδρο τον Ρετζέπ Μεϊντάνι κι αποφάσισε διορισμό του Νάνο - μετά την παραίτηση του Φίνο - στην πρωθυπουργία.

Ο Φάτος Νάνο υποσχέθηκε, στις προγραμματικές του δηλώσεις, οικονομική αποζημίωση των θυμάτων των παρατραπεζών κι οικονομική ανάκαμψη της χώρας. Την 29η, η κυβέρνησή του έλαβε ψήφο εμπιστοσύνης.

Τον Αύγουστο, η κυβέρνηση Νάνο επιχείρησε να δώσει μια εικόνα "επαναφοράς της Αλβανίας σε κανονική τροχιά". Την 4η του μηνός, ο υπουργός Εξωτερικών δηλώνει πως αποτελεί προτεραιότητα για τη διπλωματία της χώρας του η ένταξη στις δομές τόσο του ΝΑΤΟ, όσο και της Ευρωπαϊκής Ενωσης. Ενα μήνα αργότερα, η κυβέρνηση υπέγραφε συμφωνία με το Βορειοατλαντικό Σύμφωνο για την ανασυγκρότηση του στρατού της χώρας.

Στο επίπεδο της "αποκατάστασης της τάξης", η κυβέρνηση Νάνο έδωσε επίσης ένα δείγμα γραφής, με την αποστολή αστυνομικών στο Αργυρόκαστρο, τους Αγ. Σαράντα, το Τεπελένι και την Αυλώνα, για να διεξάγουν επιχείρηση αφοπλισμού των πολιτών. Πάντως, ο στόχος της κυβέρνησης για περισυλλογή όλων των όπλων έως τα τέλη Σεπτέμβρη αποδείχτηκε μη ρεαλιστικός.

Σε κοινοβουλευτικό επίπεδο, τα πράγματα έδειξαν επίσης να εξομαλύνονται, με την επιστροφή - κατόπιν διεθνών πιέσεων - των βουλευτών του Μπερίσα στη Βουλή, την 13η Αυγούστου.

Αλλά το Σεπτέμβρη ανέκυψε ένα "εμπόδιο" στη σταθεροποιητική πορεία που κλήθηκε να επιβάλει η κυβέρνηση. Η δολοφονική απόπειρα του βουλευτή του κυβερνώντος Σοσιαλιστικού Κόμματος εναντίον αυτού του Δημοκρατικού, Ατζέμ Χαϊντάρι, μέσα στο Κοινοβούλιο. Για αρκετές μέρες, τα πράγματα έδειξαν να οδηγούνται σε πόλωση: ο Μπερίσα χαρακτήρισε την υπόθεση πολιτική κι οργάνωσε διαδηλώσεις οπαδών του, ζητώντας παραίτηση του Φάτος Νάνο. Τελικά, η υπόθεση φάνηκε να λήγει με τη δίκη του Μαζρέκου το Δεκέμβρη, στην οποία ο πρώην βουλευτής καταδικάστηκε σε πολυετή (13 χρόνια) κάθειρξη.

Τον Οκτώβρη, η κυβέρνηση Νάνο δέχτηκε τη χρηματική πριμοδότηση της διεθνούς κοινότητας, προκειμένου να συνεχίσει το "σταθεροποιητικό" της έργο: η Διεθνής Διάσκεψη της Ρώμης (17 - 18/10) ενέκρινε οικονομική βοήθεια ύψους 12 εκατ. δολαρίων, ενώ μερικές μέρες αργότερα διεθνής ομάδα δωρητών ανακοίνωσαν άλλα 185,5 εκατ. δολάρια έως το πρώτο τρίμηνο του 1998. Τις ίδιες μέρες, τα Τίρανα συνήψαν συμφωνία με το ΔΝΤ.

Στην τελευταία σημαντική πολιτική εξέλιξη της χρονιάς, ο Σαλί Μπερίσα επανεκλέχτηκε, στα τέλη του Οκτώβρη, πρόεδρος στο 4ο Συνέδριο του Δημοκρατικού Κόμματος. Το γεγονός αποτέλεσε μάλλον έκπληξη, αφού τον Αύγουστο, όταν απομακρύνθηκαν τα ηγετικά στελέχη Σιέχου, Μέξι και Σπαχία, το κόμμα έδειχνε να έχει στραφεί εναντίον του...

Ουσιαστικά, η εξέγερση επιχειρήθηκε να "μπει στο ψυγείο", αλλά τίποτε δεν έχει τελειώσει. Οι νέες διαδηλώσεις των εξαπατημένων καταθετών των παρατραπεζών, το Σεπτέμβρη, το έκαναν σαφές. Ακόμη δεν έχει αποδοθεί κάποιου είδους "κοινωνική δικαιοσύνη" - κι έτσι δε θα πρέπει να αποκλείονται εκπλήξεις το νέο έτος...