Πριν από είκοσι ακριβώς χρόνια, στις 19 Ιούλη 1979, οι αντάρτες Σαντινίστας της Νικαράγουας κατέλαβαν την πρωτεύουσα της χώρας, Μανάγγουα, και τις άλλες μεγάλες πόλεις, δίνοντας το τελικό πλήγμα στην Εθνοφρουρά του αιμοσταγούς δικτάτορα Σομόζα. Η νίκη των λαϊκών δυνάμεων δεν υπήρξε εύκολη. Αντίθετα, ήταν η κατάληξη μιας μακρόχρονης και σκληρής παλλαϊκής πάλης, που στοίχισε τη ζωή σε 50 χιλιάδες ανθρώπους και άφησε πίσω της 80 χιλιάδες ανάπηρους, 150 χιλιάδες εκπατρισμένους και 40 χιλιάδες ορφανά.

Ολα ξεκίνησαν σε σημαντικό βαθμό από τους φοιτητικούς αντιδικτατορικούς αγώνες του 1959 - 1960, που κατέληξαν σε εκατοντάδες νεκρούς από την παρέμβαση της Εθνοφρουράς. Η ανατροπή της δικτατορίας του Μπατίστα από τις επαναστατικές δυνάμεις στην Κούβα, την 1η Γενάρη 1959, έδωσε αναμφισβήτητα νέα πνοή στον αντιδικτατορικό αγώνα και στη Νικαράγουα.

Ενας από τους σημαντικούς ηγέτες του φοιτητικού κινήματος την περίοδο 1959 - 1960 ήταν ο Κάρλος Φονσέκα, μέλος της Νεολαίας του Σοσιαλιστικού Κόμματος της Νικαράγουας, την οποία και είχε αντιπροσωπεύσει το 1957 στο Διεθνές Φεστιβάλ Νεολαίας και Φοιτητών στη Μόσχα. Αυτό, μάλιστα, το ταξίδι στη Μόσχα λέγεται πως σημάδεψε τη ζωή και τη σκέψη του.

Ετσι, το 1961, ιδρύει το Σαντινιστικό Μέτωπο Εθνικής Απελευθέρωσης (FSLN), μαζί με άλλους αγωνιστές του Σοσιαλιστικού Κόμματος, αλλά και άλλων κομμάτων ή ανένταχτων κομματικά. Το Σοσιαλιστικό Κόμμα, μαρξιστικής - λενινιστικής αφετηρίας, είχε σχέσεις με τα άλλα ΚΚ της ηπείρου και του κόσμου. Ωστόσο, την περίοδο εκείνη, μαστιζόταν από έντονες εσωτερικές ιδεολογικο-πολιτικές συγκρούσεις, γεγονός που το οδήγησε στη διάσπαση. Ενα μέρος του κόμματος ενσωματώθηκε στο FSLN, ενώ ένα άλλο συνέχισε αυτόνομα, εγκατέλειψε το μαρξισμό - λενινισμό και αντιτάχθηκε σε όλες τις φάσεις στους Σαντινίστας από δεξιές οπορτουνιστικές θέσεις. Ενα τρίτο μικρότερο κομμάτι του Σοσιαλιστικού Κόμματος δημιούργησε προς το τέλος του αγώνα τη δική του ολιγάριθμη ένοπλη ομάδα και συνεργάστηκε με τους Σαντινίστας.

Τα θεμελιώδη χαρακτηριστικά του FSLN ήταν η αντιιμπεριαλιστική πολιτική του, η σαφής επιλογή του να χρησιμοποιήσει τον ένοπλο αγώνα ενάντια στη δικτατορία, η πάλη του για εθνική ανεξαρτησία και ο σοσιαλιστικός του προσανατολισμός. Ιδιαίτερη ήταν η σύνδεση με την ιστορία του κινήματος και ειδικά με τον στρατηγό Σαντίνο, ο οποίος ηγήθηκε επανάστασης το 1932 και εκδίωξε τα στρατεύματα των ΗΠΑ από τη χώρα, την οποία κατείχαν από τις αρχές του αιώνα. Ο Σαντίνο δολοφονήθηκε το 1934, ενώ το 1936 εγκαταστάθηκε στην εξουσία ο δικτάτορας - ανδρείκελο των ΗΠΑ - Σομόζα, που κυβέρνησε, αυτός και μετά τα παιδιά του, μέχρι το 1979.

Το FSLN υιοθέτησε το 1969 το πρόγραμμα της μετεξέλιξης της αντιδικτατορικής πάλης σε αντιιμπεριαλιστική, με το μετέπειτα προχώρημα στο σοσιαλισμό. Το Πρόγραμμα στηριζόταν στη δημιουργική εφαρμογή του μαρξισμού - λενινισμού στις συνθήκες της χώρας. Αυτό δε συνιστούσε, σε καμιά περίπτωση, μετατροπή του FSLN σε κομμουνιστικό κόμμα, ούτε καν σε κόμμα, καθώς παρέμεινε κάτι ενδιάμεσο σε μέτωπο και κόμμα, με διαφορετικές ιδεολογικο-πολιτικές τάσεις στο εσωτερικό του. Σε όλη τη διάρκεια του αγώνα, αλλά και μετά τη νίκη, είχε την αμέριστη συμπαράσταση της Κούβας.

Η νίκη της Επανάστασης, στις 19 Ιούλη, έφερε το εκ θεμελίων γκρέμισμα της δικτατορίας και την απαλλαγή της χώρας από την εξάρτηση από τις ΗΠΑ. Εγκαθιδρύθηκε μια νέου τύπου δημοκρατία, που βασιζόταν στην ενεργητική λαϊκή συμμετοχή, στις λαϊκές συνελεύσεις και τον εξοπλισμό του λαού. Αρχισαν κοινωνικοοικονομικοί μετασχηματισμοί, προς όφελος των εργαζομένων, περιλαμβανομένης και της αγροτικής μεταρρύθμισης. Ανέβηκε αισθητά το βιοτικό επίπεδο του λαού.

Χτυπήθηκε η οικονομική εξουσία των πολυεθνικών και των ντόπιων συνεργατών τους. Ευνοήθηκαν οι μικρομεσαίες επιχειρήσεις και οι συνεταιρισμοί τους, χωρίς να παραγκωνιστούν οι μεγάλες επιχειρήσεις, που είχαν αντιταχθεί σε ένα βαθμό στο δικτατορικό καθεστώς. Εξαλείφθηκε η μάστιγα του αναλφαβητισμού και σημειώθηκε θεαματική πρόοδος στον τομέα της υγείας. Η Νικαράγουα ανέπτυξε οικονομικές σχέσεις με την ΕΣΣΔ και τις άλλες σοσιαλιστικές χώρες, αλλά και με ευρωπαϊκές καπιταλιστικές, στη βάση της ισοτιμίας.

Οι ΗΠΑ, μην μπορώντας να δεχτούν τη νέα πραγματικότητα και ανησυχώντας για την εξάπλωση της Επανάστασης παραπέρα στη Λατινική Αμερική, επέβαλαν οικονομικό αποκλεισμό, άρχισαν τον ακήρυχτο πόλεμο. Με χρήματα που προέρχονταν από το εμπόριο ναρκωτικών, εξόπλισαν τις αντεπαναστατικές ομάδες των Κόντρας, οι οποίες εφορμούσαν από τη γειτονική Ονδούρα και την Κόστα Ρίκα, δολοφονώντας χωρικούς, καταστρέφοντας σχολεία και νοσοκομεία.

Παρά το γεγονός ότι η οικονομία της Νικαράγουας ήταν ασθενική, ολότελα υποτελής στις ΗΠΑ και παρά τις βαριές καταστροφές που είχε επιφέρει ο μακρόχρονος απελευθερωτικός πόλεμος και η δράση των Κόντρας, η χώρα έκανε βήματα στην κατεύθυνση της ανάπτυξης σε όφελος του λαού. Μετά το 1985, όμως, η πολιτική της ΕΣΣΔ και των άλλων σοσιαλιστικών κρατών απέναντι στη Νικαράγουα άλλαξε. Περιορίστηκε και εξαλείφτηκε βαθμιαία, όχι μόνο η βοήθεια, αλλά και γενικά οι οικονομικές ανταλλαγές.

Η Νικαράγουα έμεινε μόνη. Στις εκλογές του 1990, η ενωμένη συντηρητική αντιπολίτευση επικράτησε οριακά, έναντι των Σαντινίστας, κάτω από το βάρος της οικονομικής καταστροφής και των εκβιασμών των ΗΠΑ.

Αμέσως άρχισε η αντεπαναστατική διαδικασία της κατάργησης των λαϊκών κατακτήσεων στην πολιτική και την οικονομία. Ετσι, σήμερα, 9 χρόνια μετά το πισωγύρισμα, η φτώχεια έχει γίνει ανυπόφορη, το 22% των παιδιών υποσιτίζονται, το 20% του πληθυσμού είναι αναλφάβητο. Το 33% των οικογενειών στην πόλη δεν έχει στοιχειώδες κοινωνικές παροχές, ενώ στην ύπαιθρο το ποσοστό αυτό ανεβαίνει στο 70%. Η χώρα έγινε ξανά κέντρο διεθνούς μεταφοράς ναρκωτικών.

Η λαϊκή αγανάκτηση εκφράζεται με απεργίες, διαδηλώσεις, σφοδρές συγκρούσεις με την αστυνομία. Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση των γιατρών που απεργούσαν και διαδήλωναν, με αίτημα την αύξηση των μισθών, επί τρεις μήνες, την άνοιξη του 1998.

Οι Σαντινίστας πρωτοστατούν στην οργάνωση των λαϊκών αγώνων. Ωστόσο, το κόμμα διαπερνάται από μια βαθιά κρίση. Στη διάρκεια της λαϊκής εξουσίας, το FSLN ξεκαθάριζε σιγά - σιγά την κατεύθυνσή του, βάθαινε τα επαναστατικά του χαρακτηριστικά, κάτω και από την εμπειρία των κοινωνικο-οικονομικών σχηματισμών και την ανταλλαγή εμπειριών και τη συνεργασία με τα κομμουνιστικά κόμματα και τις σοσιαλιστικές χώρες. Υπήρχαν ωστόσο στο εσωτερικό του δυνάμεις που επιθυμούσαν μια σοσιαλδημοκρατική διαχείριση, έναν "καπιταλισμό με ανθρώπινο πρόσωπο".

Οι αντιθέσεις και αναζητήσεις εντάθηκαν μετά το 1990, με τη μεταβολή του διεθνούς συσχετισμού των δυνάμεων και την απώλεια της εξουσίας. Σήμερα έχουν διαμορφωθεί γενικά δύο βασικές τάσεις. Η κυρίαρχη (διαθέτει πλειοψηφία των 2/3 στην Εθνική Συνέλευση του κόμματος) αυτοονομάζεται Δημοκρατική Αριστερά και έχει επικεφαλής της τον πρόεδρο και ιστορικό ηγέτη των Σαντινίστας, Ντανιέλ Ορτέγκα. Η τάση αυτή επιμένει στον αντιιμπεριαλιστικό χαρακτήρα του FSLN, θεωρεί πρωταρχικό καθήκον των Σαντινίστας τη στήριξη των λαϊκών αγώνων, αντιτίθεται στη σοσιαλδημοκρατικοποίηση του κόμματος και εξακολουθεί να υποστηρίζει το δημοκρατικό συγκεντρωτισμό ως οργανωτική του αρχή. Δεν αποκλείει τη χρησιμοποίηση και πάλι του ένοπλου αγώνα, αν αυτό καταστεί αναγκαίο.

Η άλλη σημαντική τάση στηρίζει ουσιαστικά τις ιδιωτικοποιήσεις της κυβέρνησης, καθώς και την προοπτική να ενταχθεί η Νικαράγουα στη ΝΑΦΤΑ. Επιμένει στον κοινοβουλευτικό χαρακτήρα των Σαντινίστας και κατηγορεί την κυρίαρχη τάση ως "ορθόδοξη" και "αντιδημοκρατική".

Το μέλλον του λαού της Νικαράγουας προβλέπεται πάντως ότι θα καθοριστεί, τόσο από τις διεργασίες στους κόλπους των Σαντινίστας, όσο και από τις ευρύτερες διεργασίες στην Κεντρική Αμερική. Οι εξελίξεις στο Σαλβαδόρ, η σταθερότητα της Κούβας, αλλά και γενικότερα η κατάσταση του επαναστατικού κινήματος στη Λατινική Αμερική και, βέβαια του διεθνούς κινήματος, είναι παράγοντες, που θα επιδράσουν αποφασιστικά: Πολύ περισσότερο, που οι κοινωνικές αντιθέσεις θα οξυνθούν ακόμη παραπέρα, η φτώχεια και η εξαθλίωση θα κυριαρχούν.

Από την άλλη, οι μέθοδοι που χρησιμοποιούν οι αντιλαϊκές κυβερνήσεις μοιάζουν ολοένα και περισσότερο στην περίοδο Σομόζα. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι ο νόμος ενάντια στις διαδηλώσεις που ψηφίστηκε πριν από έναν περίπου χρόνο. Ο λαός της Νικαράγουας έχει πλούσια επαναστατική πείρα. Αργά ή γρήγορα, θα βρει κι αυτός το δρόμο του.

Δημήτρης ΚΑΛΤΣΩΝΗΣ