Οι διαβουλεύσεις που κράτησαν ολόκληρο το 2006 αναφορικά με τη διαμόρφωση των ευρωτουρκικών σχέσεων κατέληξαν στο συμβιβασμό που υιοθετήθηκε από τους Ευρωπαίους υπουργούς Εξωτερικών και επιβεβαιώθηκε από τους ηγέτες των «25» στη Σύνοδο Κορυφής του Δεκέμβρη.

Θα μπορούσε κανείς να συνοψίσει το πλαίσιο της συμβιβαστικής απόφασης με δύο φράσεις:

• Τριετής παράταση
• Ειδική σχέση

Σε ό,τι αφορά στην πρώτη φράση, ενδεχομένως δεν απαιτούνται πολλές διευκρινίσεις, αφού περιγράφει το χρόνο μέσα στον οποίο οι Ευρωπαίοι θα αποτιμήσουν τις δυνατότητες του εγχειρήματος της προσέγγισης της Τουρκίας στην ΕΕ. Ομως, όπως υποστηρίζουν παράγοντες του ελληνικού υπουργείου Εξωτερικών, μέσα σε αυτήν την τριετή παράταση, θα διαμορφωθεί το νέο πλαίσιο μέσα στο οποίο θα τοποθετηθούν οι ευρωτουρκικές σχέσεις. Σύμφωνα με τις ίδιες πηγές, δεν πρέπει πια να μιλάμε για την ένταξη της Τουρκίας στην ΕΕ, αλλά για την οικοδόμηση μιας «ειδικής σχέσης».

Στην Αθήνα, κυβέρνηση, αξιωματική αντιπολίτευση, αλλά και όσοι επένδυσαν στην πολιτική της ελληνοτουρκικής προσέγγισης, δεν αποκλείεται να είναι υποχρεωμένοι να επανεξετάσουν τις θέσεις τους. Καθώς την τελευταία δεκαετία οι ελληνοτουρκικές σχέσεις οικοδομήθηκαν λαμβάνοντας ως δεδομένη την ένταξη της Τουρκίας στην ΕΕ, σήμερα που γίνεται σαφές ότι αυτή η προοπτική πρέπει να αποκλειστεί για τα επόμενα 15 - 20 χρόνια, η πολιτική της Αθήνας έναντι της Τουρκίας, μπορεί να απαιτεί αναπροσαρμογές.

Υπό αυτήν την έννοια, οι αποφάσεις των εταίρων του Δεκέμβρη για τα ευρωτουρκικά εξυπηρετούν πολλούς:

• Τον Ερντογάν για να «διαμορφώσει» τη σχέση του με τους στρατηγούς.
• Τη Λευκωσία για να κατοχυρώσει τη θέση της ότι αν δεν ανοίξει η Αγκυρα τα λιμάνια και τα αεροδρόμιά της στα κυπριακά πλοία και αεροπλάνα δεν υπάρχει περιθώριο για την προώθηση των ευρωτουρκικών σχέσεων.
• Την Αθήνα, για να αναθεωρήσει την πολιτική της στα ελληνοτουρκικά που στηρίζονταν στην προϋπόθεση της πλήρους ένταξης της τουρκίας στην ΕΕ.
• Τους ισχυρούς εταίρους που έχουν το χρόνο να καλλιεργήσουν το κλίμα, όχι για την πλήρη ένταξη της Τουρκίας, αλλά για μια ειδική ευρωτουρκική σχέση.

Ας ρίξουμε μια ματιά στις αποφάσεις των «25» σχετικά με την ευρωπαϊκή πορεία της. Τα βασικά στοιχεία της απόφασης των Ευρωπαίων μπορούν να συνοψιστούν ως εξής:

• Παγώνουν οκτώ από τα 35 κεφάλαια της ευρωτουρκικής διαπραγμάτευσης μέχρι η Τουρκία να ανοίξει λιμάνια και αεροδρόμια για κυπριακά πλοία και αεροσκάφη. Τα κεφάλαια αυτά είναι: Ελεύθερη διακίνηση αγαθών, εγκατάσταση και ελεύθερη παροχή υπηρεσιών, χρηματοοικονομικές υπηρεσίες, μεταφορές, αλιεία, γεωργία, εξωτερικές σχέσεις, τελωνειακή ένωση.
• Τα υπόλοιπα κεφάλαια διαπραγμάτευσης θα ανοίγουν κανονικά για το διάλογο, θα εξετάζεται η προσαρμογή της Τουρκίας στο κοινοτικό κεκτημένο, αλλά δε θα «κλείνουν» όσο η Τουρκία αρνείται να ανοίξει λιμάνια και αεροδρόμια.
• Κάθε χρόνο και μέχρι το 2009, η ΕΕ θα αποτιμά την πρόοδο της Τουρκίας και υπό αυτήν την έννοια θα αξιολογείται η πορεία της και οι δυνατότητές της να προσεγγίσει την ΕΕ.

Αποτιμώντας την ευρωπαϊκή απόφαση παράγοντες του ελληνικού ΥΠΕΞ σημειώνουν ότι:

• Δε σταματά, απλώς επιβραδύνεται η ευρωτουρκική διαπραγμάτευση, παρά την άρνηση της Τουρκίας να αναγνωρίσει την Κυπριακή Δημοκρατία.
• Η Λευκωσία διατηρεί τη δυνατότητα βέτο, καθώς κανένα κεφάλαιο της ευρωτουρκικής διαπραγμάτευσης δε θα κλείσει, αν η Τουρκία δε συμμορφωθεί με την υποχρέωσή της να ανοίξει λιμάνια και αεροδρόμια στα κυπριακά πλοία και αεροπλάνα.

Θα μπορούσε κανείς να ισχυριστεί πως η τριετής παράταση μπορεί να εξυπηρετήσει και τους στόχους της ελληνικής πλευράς. Ομως, όπως σημειώνουν Ελληνες διπλωμάτες υπάρχουν τρία ζητήματα, τα οποία ήδη προκαλούν δυσκολίες.

Το πρώτο αφορά στην έλλειψη οποιασδήποτε αναφοράς στην υποχρέωση της Τουρκίας να αναγνωρίσει την Κύπρο.

Το δεύτερο αφορά στην πρόνοια των εταίρων να αποφύγουν την παραμικρή σαφή αναφορά στο χρόνο μέσα στον οποίο η Τουρκία είναι υποχρεωμένη να αναγνωρίσει, έστω εμμέσως, με το άνοιγμα λιμανιών και αεροδρομίων, την Κυπριακή Δημοκρατία. Η ετήσια εξέταση της προόδου της Τουρκίας μέχρι το 2009, δεν περικλείει καμία τουρκική υποχρέωση και ούτε προβλέπει κάποια ποινή στην περίπτωση που η Τουρκία δε θα έχει πράξει μέχρι τότε το παραμικρό.

Το τρίτο, αφορά στο κλίμα που δημιουργήθηκε για την «άρση της απομόνωσης» των Τουρκοκυπρίων, καθώς οι εταίροι αποφάσισαν ότι από τον ερχόμενο χρόνο θα δραστηριοποιηθούν, προκειμένου να ξεκινήσουν οι εμπορικές συναλλαγές με τα Κατεχόμενα.

Η πίεση που ασκείται στην ελληνική και ελληνοκυπριακή πλευρά, αναμένεται να κλιμακωθεί, καθώς οι αμερικανικές επιλογές στο Ιράκ οδηγούν σε αστάθεια και ανακατατάξεις ολόκληρη την περιοχή και προκαλούν έντονο προβληματισμό στην Αγκυρα. Η αμερικανική σκηνοθεσία του τέλους του Σαντάμ οδηγεί το Ιράκ σε έναν εμφύλιο και δρομολογεί την εξέλιξη των γνωστών, πριν ακόμη την αμερικανική εισβολή, σεναρίων τριχοτόμησης της χώρας. Αξίζει να σημειωθεί - και αυτό είναι ο εφιάλτης της Αγκυρας - ότι η ηγεσία του αμερικανικού προτεκτοράτου στο κουρδικό βόρειο Ιράκ, έχει δηλώσει ότι στην περίπτωση που η χώρα βυθιστεί στον εμφύλιο, θα ανακηρύξει την ανεξαρτησία του. Αξίζει, επίσης, να σημειωθεί ότι τα μεγάλα αμερικανικά Μέσα Ενημέρωσης, τα οποία διαμορφώνουν το κλίμα παγκοσμίως, όταν αναφέρονται στη βία στο Ιράκ, χρησιμοποιούν πια το επίθετο «εμφύλιος».

Προφανώς, μια τέτοια εξέλιξη προκαλεί εκνευρισμό, αλλά και αστάθεια στο τουρκικό πολιτικό σύστημα που εκτός των άλλων θα πρέπει να αντιμετωπίσει την ύπαρξη κουρδικού κράτους στα σύνορα της Τουρκίας, στο σημείο μάλιστα που ζει συμπαγής κουρδικός πληθυσμός. Η παράκαμψη, λοιπόν, του κυπριακού προβλήματος και η ανεμπόδιστη πορεία της Τουρκίας προς την ΕΕ αποτελεί την κατευναστική μέθοδο που ήδη αρχίζουν και ακολουθούν Αμερικανοί και κάποιοι ισχυροί Ευρωπαίοι, έναντι της Αγκυρας.

Αποτιμώντας τις αποφάσεις των Ευρωπαίων, Ελληνες και Κύπριοι διπλωμάτες υποστηρίζουν ότι οι εταίροι φρόντισαν να καθησυχάσουν τις ΗΠΑ που πιέζουν για απρόσκοπτη συνέχιση της ευρωπαϊκής πορείας της Τουρκίας. Πολύ περισσότερο, φρόντισαν την εξυπηρέτηση των δικών τους οικονομικών συμφερόντων που επιβάλλουν τη διαμόρφωση μιας ειδικής ευρωτουρκικής σχέσης. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, θα εξελιχτούν και θα διαμορφωθούν την προσεχή τριετία:

• Οι ελληνοτουρκικές σχέσεις
• Το κυπριακό
• Οι σχέσεις Αθήνας - Λευκωσίας

Ηδη στους διπλωματικούς διαδρόμους ακούγονται σκέψεις για το ξεκίνημα μιας νέας προσπάθειας επίλυσης του Κυπριακού. Τέτοιου είδους σκέψεις αποσκοπούν στο να αφαιρέσουν κάποια από τα εμπόδια της Αγκυρας από το δρόμο της για την ΕΕ. Ταυτόχρονα, αυτού του είδους οι διπλωματικές διεργασίες, είναι πιθανό να δημιουργήσουν τριβές στις σχέσεις Αθήνας και Λευκωσίας, καθώς η κυπριακή κυβέρνηση δε σκοπεύει να αναζητήσει τρόπους προσέγγισης με την Τουρκία όσο η Αγκυρα αρνείται τα αυτονόητα, δηλαδή την - έμμεση, έστω - αναγνώριση του κυπριακού κράτους. Από την πλευρά της, η ελληνική κυβέρνηση έχει αναλάβει την υποχρέωση να «ορθολογικοποιεί» την κυπριακή στάση και σε καμία περίπτωση δε σκοπεύει να θυσιάσει την προοπτική των ελληνοτουρκικών σχέσεων, για να υποστηρίξει «ουτοπικές», όπως χαρακτηρίζονται από συνεργάτες της Ντόρας Μπακογιάννη, επιδιώξεις του Τάσσου Παπαδόπουλου.

Το 2007, λοιπόν, αναμένεται να είναι μια χρονιά κατά την οποία Αθήνα και Λευκωσία θα δοκιμάσουν τις αντοχές της σχέσης τους. Δεν είναι τυχαίο ότι μια από τις πρώτες επισκέψεις ηγέτη άλλης χώρας στην Αθήνα για το νέο χρόνο θα είναι αυτή του Προέδρου της Κυπριακής Δημοκρατίας. Πιθανότατα, ο Αμπντουλάχ Γκιούλ θα ακολουθήσει αμέσως μετά.