Αλλωστε η αποξένωση αποτελεί τη βάση για την αποδόμηση, για τον κατακερματισμό συνολικά της προσωπικότητας. Η κοινωνικότητα του ανθρώπου υπονομεύεται. Η κοινωνική συνείδηση διαστρεβλώνεται. Ολα αυτά δεν μπορούν να μη διχάζουν και να μη διαιρούν το υποκείμενο όταν όλη η δημιουργική δύναμή του ενσαρκώνεται σε κάτι αλλότριο, όταν όλες οι δημιουργικές του δυνάμεις μετατρέπονται σε πελώριες, ανεξάρτητες, τυφλές δυνάμεις που του εναντιώνονται.

Η αποξένωση δεν μπορεί παρά να παίζει καθοριστικό ρόλο στις σχέσεις στην οικογένεια, στο φιλικό κύκλο και στις διαπροσωπικές σχέσεις. Η εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο επιδρά άμεσα σε όλες τις σχέσεις που αναπτύσσονται στα πλαίσια της εργατικής οικογένειας, ανάμεσα στους εργάτες. Ολες οι σχέσεις τείνουν να γίνονται ανταγωνιστικές και βίαιες.

Σε μια εκμεταλλευτική κοινωνία, όπως ο καπιταλισμός, το τιμόνι των εξελίξεων βρίσκεται στα χέρια αυτών που είναι ιδιοκτήτες των μέσων παραγωγής, έχουν τα μέσα, τους μηχανισμούς για να σπέρνουν κάθε είδους πλάνη, σκοταδισμό και προκατάληψη στις πλατιές μάζες των εκμεταλλευομένων. Η συντριπτική μειοψηφία της κοινωνίας φαίνεται να καθορίζει την τύχη όλης της κοινωνίας κρατώντας τη μεγάλη πλειοψηφία στο περιθώριο. Ετσι η μεγάλη πλειοψηφία των ανθρώπων κατανοεί την κοινωνική εξέλιξη σαν ένα παιχνίδι ανεξάρτητων τυφλών ακατανόητων δυνάμεων. Απέναντι σε αυτές τις δυνάμεις δεν μπορεί παρά να αισθάνεται ανήμπορος, αποκαμωμένος. Δεν μπορεί παρά να αισθάνεται ότι απειλείται. Η απειλή γεννά το φόβο. Ο Λένιν τοποθετεί τη δημιουργία του φόβου ως εξής: «Ο φόβος μπροστά στην τυφλή δύναμη του κεφαλαίου, που είναι τυφλή γιατί δεν μπορεί να προβλεφτεί από τις μάζες του λαού, που στο κάθε βήμα της ζωής του προλεταριάτου και του μικρονοικοκύρη η δύναμη αυτή απειλεί να του φέρνει την "ξαφνική", την "αναπάντεχη", την "τυχαία" καταστροφή, τον όλεθρο, τη μετατροπή του σε ζητιάνο, σε πάουπερ, σε πόρνη, το θάνατο από την πείνα»¹⁸.

Η αντικειμενική ύπαρξη του ανταγωνισμού ανάμεσα στους εργάτες, δηλαδή ανάμεσα σε διαφορετικά «εμπορεύματα» (ανάμεσα στις διαφορετικές ικανότητες για εργασία) που όπως είναι λογικό οξύνεται όσο οξύνονται τα κοινωνικά προβλήματα, όσο συμπιέζεται η τιμή της εργατικής δύναμης, όσο αυξάνεται η ανεργία κλπ., παίζει σημαντικό ρόλο στην αντιμετώπιση του διπλανού ως «εχθρού», ως αντίπαλου, ως την αιτία για την ανεργία, τη φτώχεια κλπ.

Η αντίθεση του «ατομικού» με το «κοινωνικό» δεν είναι «φυσική» - αφού ο άνθρωπος είναι κοινωνικό ον. Οπως λέει ο Λισιέν Σεβ, οι διάφορες αστικές θεωρίες οδηγούν τελικά στην εξής προτροπή ως λύση στο πρόβλημα: «Το να ζει κανείς τη ζωή του σημαίνει ότι έχει βρει τον απαιτούμενο συμβιβασμό ανάμεσα στην έμφυτη τάση του εγωιστικού αρπακτικού και την αποκτηθείσα σωφροσύνη της άρνησης των απαγορευμένων απολαύσεων»¹⁹.

Ομως η πραγματικότητα είναι ότι η αντιπαράθεση του «ατομικού» στο «κοινωνικό» είναι έκφραση μιας εφήμερης φάσης μέσα στην ιστορία ανάπτυξης της κοινωνίας που χαρακτηρίζει όλους τους εκμεταλλευτικούς κοινωνικοοικονομικούς σχηματισμούς. Ο κεφαλαιοκρατικός τρόπος παραγωγής δεν είναι παρά ένας ιστορικός τρόπος παραγωγής που ήδη έχει γίνει ανασταλτικός, γι' αυτό και παράγει αντιδραστική ιδεολογία και παρασιτικά φαινόμενα. Η υπόσταση του ατόμου δεν είναι ίδια μέσα σε μια αρχέγονη κοινότητα, μια ταξική κοινωνία ή έναν αταξικό πολιτισμό. Η συνεχής αντιπαράθεση ατόμου - κοινωνίας ήταν αποστερούμενη από κάθε νόημα, για παράδειγμα στην κοινωνία των γενών.

ΣΥΝΕΧΙΖΕΤΑΙ

Το άρθρο αναδημοσιεύεται από την «Κομμουνιστική Επιθεώρηση» Τεύχος 2, 2007.

Σημειώσεις:

17. Κ. Μαρξ: «Οικονομικά και Φιλοσοφικά Χειρόγραφα», σελ. 100, εκδ. «Γλάρος».

18. Β. Ι. Λένιν: «Απαντα», τόμος 17, σελ. 427, εκδ. «Σύγχρονη Εποχή».

19. Λισιέν Σεβ: «Εγώ για την ατομικότητα» σελ. 302, εκδ. «Σύγχρονη Εποχή».