Δεν πάει πολύς καιρός που τα διεθνή πρακτορεία μετέδωσαν την είδηση, ότι η ερημοποίηση εκτάσεων (και στη Μεσόγειο) του πλανήτη έχει πάρει τη μορφή ενός πολύ επικίνδυνου φαινομένου απειλώντας μεσο-βραχυπρόθεσμα το περιβάλλον και τις οικονομίες πολλών χωρών. Ιταλία, Ισπανία, Πορτογαλία και Ελλάδα πλήττονται άμεσα. Το 1/5 των εδαφών της Ισπανίας έχει υποστεί τέτοια αλλοίωση που μετατρέπεται σε έρημο. Στη Νότια Ιταλία η κατάσταση είναι το ίδιο δραματική. Πρόσφατα ανακοινώθηκε ότι απειλείται το 30% των ελληνικών εδαφών! Είναι αυτονόητο ότι πρέπει να υπάρξει άμεση αντίδραση, αν θέλουμε να μη βρεθούμε προ δυσάρεστων και κυρίως μη αναστρέψιμων καταστάσεων.

Μπορούμε να ορίσουμε με απλά λόγια ως «διάβρωση του εδάφους» την κίνηση των συστατικών του, ιδιαίτερα των επιφανειακών, από τον ένα χώρο στον άλλο. Κύριες αιτίες είναι ο αέρας και η ροή των υδάτων. Οταν σε κάποιο οικοσύστημα δεν υπάρχουν παρεμβάσεις οι ρίζες των φυτών λειτουργούν σαν «συγκολλητές» του εδάφους με τις ρίζες τους. Ετσι το έδαφος δε χάνεται με ρυθμό ταχύτερο από αυτόν που παράγεται. Ομως η σημερινή πραγματικότητα που έχει επιβάλει το πρότυπο ανάπτυξης που θέλει τα πάντα στο έλεος της αγοράς με την «υπερβόσκηση», τις «εντατικές καλλιέργειες», την «αποδάσωση» (για εξοχικές κατοικίες ή μετατροπή δασών σε λιβάδια) τη «χάραξη δρόμων» μέσα σε δασικές εκτάσεις κ.τ.λ. είναι κάθε άλλο παρά ευνοϊκή. Μέσα σε λίγες δεκαετίες καταστρέφεται ό,τι η φύση έφτιαξε σε χιλιάδες χρόνια. Το έδαφος μετατρέπεται σε λιγότερο γόνιμο και σταδιακά μεταβάλλεται σε έρημο!

Δυστυχώς στις μέρες μας το έδαφος διαβρώνεται ταχύτερα από ό,τι σχηματίζεται, προξενώντας την υποβάθμιση του 85% περίπου παγκοσμίως. Σε ορισμένες χώρες η κατάσταση αυτή αγγίζει το 50% των εδαφών. Παράδειγμα το Νεπάλ, η Τουρκία, η Αιθιοπία και η Μαδαγασκάρη. Τα τελευταία 30 χρόνια στην Αφρική, η διάβρωση αυξήθηκε 20 φορές. Μια μελέτη του ΟΗΕ κατέληξε στο συμπέρασμα ότι από το 1945 και μετά υπήρξε διάβρωση σε 12 εκατομμύρια τετραγωνικά χιλιόμετρα, μια έκταση που ισοδυναμεί με την Κίνα και την Ινδία. Η ίδια μελέτη αναφέρει ότι 89.000 τετραγωνικά χιλιόμετρα έχουν ερημοποιηθεί και αποκλείεται οποιαδήποτε μορφή καλλιέργειας πλέον. Ως αιτίες αναφέρονται η υπερβόσκηση (35%), η αποψίλωση των δασών (30%), και οι αγροτοκαλλιέργειες (28%). Τα 2/3 των περισσότερο προβληματικών περιοχών βρίσκονται στην Αφρική και την Ασία. Η εκτίμηση του ΟΗΕ κάνει λόγο για απειλή, σε παγκόσμιο επίπεδο, του 63% των λειμώνων, του 60% των καλλιεργειών που τρέφονται από βροχή και του 30% των αρδεύσιμων καλλιεργειών. Δηλαδή απειλείται η ζωή 900 εκατομμυρίων ανθρώπων σε πάνω από εκατό χώρες!

Το ερώτημα που λογικά τίθεται είναι αν υπάρχει λύση. Ο πλέον αποτελεσματικός τρόπος για το μπλοκάρισμα της ερημοποίησης είναι η δραστική μείωση της υπερβόσκησης, η προστασία των δασών, το σταμάτημα των καταστροφικών φυτειών και η σωστή διαχείριση των αρδεύσεων. Το κόστος ενός τέτοιου εγχειρήματος υπολογίζεται στα 15-22 δισ. δολάρια για τα επόμενα 20 χρόνια. Μια δαπάνη μικρότερη από τα 42 δισ. δολάρια που ετήσια χάνονται από τις αγροτοκαλλιέργειες λόγω ερημοποίησης. Οσο για το σήμερα οι δαπάνες για την καταστολή του φαινομένου περιορίζονται στο 1 δισ. δολάρια.

Σε πανεπιστημιακά ξενόγλωσσα εγχειρίδια αναφέρεται το παράδειγμα της Αυστραλίας, μιας ηπείρου που έχασε σχεδόν το σύνολο της δασικής της έκτασης μέσα σε διακόσια χρόνια αφ' ότου εγκαταστάθηκαν οι Αγγλοι έποικοι. Να σημειώσουμε ότι η επιφάνεια του εδάφους της χώρας αυτής διαβρώνεται με ρυθμούς 50 φορές μεγαλύτερους από τους αντίστοιχους του 1788. Το 1859 ο Tomas Austin απελευθέρωσε 24 αγγλικά κουνέλια που πολλαπλασιάστηκαν με τρομακτικούς ρυθμούς επειδή δεν υπήρχαν φυσικοί εχθροί. Μέσα σε δέκα χρόνια αριθμούσαν εκατομμύρια και διασκορπίστηκαν σ' όλη τη χώρα καταστρέφοντας τη βλάστηση. Το 1950 η κυβέρνηση της χώρας εισήγαγε έναν ιό που εξολόθρευσε το 99% των κουνελιών. Ομως τα κουνέλια απέκτησαν ανοσία και ο πληθυσμός τους σήμερα ξεπερνά τα 200 εκατομμύρια προξενώντας καταστροφές 75 εκατ. δολ. το χρόνο στις καλλιέργειες. Φυσικά στην ερημοποίηση επέδρασαν και άλλοι παράγοντες εκτός από τα κουνέλια. Ομως, είναι χαρακτηριστικό πως η ανατροπή του κύκλου ζωής μιας περιοχής μπορεί να επιφέρει τέτοιας κλίμακας καταστροφές. Σήμερα επιδοτείται η φύτευση δέντρων και η προτίμηση αυτοχθόνων ειδών. Στερνή μου γνώση...