Μάχη γιγάντων, που θα κρίνει το μέλλον των εφαρμογών της βιοτεχνολογίας στο ανθρώπινο γένος, κρίνεται από τους ειδικούς επιστήμονες η αναμέτρηση στην αρένα της γενετικής, η οποία δραματοποιείται τα τελευταία λίγα χρόνια ανάμεσα στο παγκόσμιο δίκτυο συνεργασίας για τη χαρτογράφηση του ανθρώπινου γονιδιώματος γνωστού και ως«Σχέδιο Ανθρώπινου Γονιδιώματος» και την εμφανιζόμενη ως ηγέτιδα δύναμη, από την πλευρά των βιοτεχνολογικών εταιριών που ειδικεύονται στη «χαρτογράφηση» του ανθρώπινου γονιδιώματος, τη νεοϊδρυθείσα βιοτεχνολογική εταιρία«ΣΕΛΕΡΑ».

Το μείζον θέμα που προβάλλει από την αναμέτρηση των δύο πλευρών είναι το ακόλουθο: «Σε ποιον ανήκει το ανθρώπινο DNA; Εχει κάποιος - και ποιος; - δικαίωμα ευρεσιτεχνίας και εκμετάλλευσης επιτευγμάτων της βιοτεχνολογίας που αφορούν το γενετικό υλικό του ανθρώπου;». Αν το ερώτημα προβάλλει απλό δεν είναι διόλου... γιατί από τις απαντήσεις που θα δοθούν θα διαμορφωθεί το - διόλου τόσο μακρινό... - μέλλον των σημερινών και επερχόμενων γενιών. Το χειρότερο, ωστόσο, είναι πως οι πρώτες απόπειρες για απάντηση σ' αυτό το κρίσιμο ζήτημα άρχισαν ήδη... Και, όπως αναμενόταν, δε θα μπορούσαν να αποδεσμευτούν από την κινητήρια «δύναμη της αγοράς»: το κέρδος...

Η τελευταία αφορμή που δόθηκε γι' αυτή τη συζήτηση ξεκίνησε με τη χαρτογράφηση του πρώτου ανθρώπινου χρωμοσώματος (του υπ' αριθμόν 22ου) στην αρχή του τρέχοντος μήνα από μία διεθνή ομάδα επιστημόνων που συνεργάζονται με το «Σχέδιο Ανθρώπινου Γονιδιώματος». Το επίτευγμα αυτό θεωρήθηκε αμέσως σημαντικότατο, καθώς οι πρώτες εφαρμογές που θα μπορούσαν να προκύψουν θα μας χαρίσουν τα «κλειδιά» για την ίαση ασθενειών που σήμερα θεωρούνται ανίατες όπως η σχιζοφρένεια, η λευχαιμία και διάφοροι τύποι καρκίνου. Αν και το επίτευγμα της «χαρτογράφησης» των χημικών βάσεων που συγκροτούν το 22ο χρωμόσωμα του ανθρώπου σχολιάστηκε σε κάθε γωνιά της Γης ως «σημαντικότατο άλμα της επιστήμης» ή ως το «πρώτο κεφάλαιο στο βιβλίο γένεσης του Ανθρώπου» είναι εντούτοις άγνωστο ποια θα ήταν η περαιτέρω πορεία αυτής της «ανακάλυψης», εάν αυτή γινόταν από κάποια ιδιωτική βιοτεχνολογική ή φαρμακευτική εταιρία...

Δεν είναι τυχαίο, π.χ., πως πολλοί γενετιστές, με αφορμή τη χαρτογράφηση του χρωμοσώματος, στηλίτευσαν την τακτική της εταιρίας «ΣΕΛΕΡΑ», η οποία λοιδορείται πως τοποθετεί επιμελώς «πέπλο μυστικότητας» στα βιοτεχνολογικά επιτεύγματά της όσον αφορά την πληροφόρηση της διεθνούς κοινότητας, επιστημόνων και μη, αλλά τα αποκαλύπτει απλόχερα και με το αζημίωτο σε μικρότερου μεγέθους βιοτεχνολογικές εταιρίες προκειμένου να τα αξιοποιήσουν στη γεωργία και τη φαρμακευτική.

Ο διευθύνων πρόεδρος του «Εθνικού Ερευνητικού Ινστιτούτου Ερευνας του Ανθρώπινου Γονιδιώματος» των ΗΠΑ, Φράνσις Κόλινς, ανήγγειλε προ ημερών πως οι διεθνείς προσπάθειες που καταβάλλονται για τη χαρτογράφηση ολόκληρου του ανθρώπινου γονιδιώματος θα έχουν ολοκληρωθεί σε ποσοστό 90% προ της ερχόμενης άνοιξης. Ο Δρ Κόλινς σημείωσε πως το εν ταχεία εξελίξει σχέδιο θα βοηθήσει τους ερευνητές να καθορίσουν την ταυτότητα σημαντικών γονιδίων, να χαρτογραφήσουν τις διαφορές και ποικιλίες γονιδίων, να καθορίσουν τις δομές γονιδίων και να διενεργήσουν περαιτέρω ερευνητικές δραστηριότητες. Προέβλεψε επίσης πως μία ακριβής έκδοση αυτού του «χάρτη» θα είναι έτοιμη το πολύ έως το 2002 ή 2003.

«Θέλουμε να σιγουρευτούμε πως οι πληροφορίες αυτές θα φθάσουν στη δημόσια διεθνή κοινότητα όσο το δυνατόν νωρίτερα»,σημείωσε ο Κόλινς, μιας που λίγες μέρες νωρίτερα η γενετική ερευνητική εταιρία «ΣΕΛΕΡΑ» (πρόεδρος και κορυφαίο στέλεχος της οποίας είναι ο Δρ Κρεγκ Βέντερ, που από πολλούς χαρακτηρίζεται ως ο «Μπιλ Γκέιτς» της βιοτεχνολογίας του 21ου αιώνα), ανακοίνωσε πως «έχει χαρτογραφήσει την ακολουθία περισσοτέρων του ενός δισ. ζευγαριών γενετικών βάσεων ή γραμμάτων του γενετικού κώδικα, σε εκτιμώμενο σύνολο περίπου 3 δισ. Οι ανακαλύψεις αυτές περιλαμβάνουν αρκετές χιλιάδες νέους δέκτες, κανάλια ιόντων και άγνωστες, για πολλούς επιστήμονες, πρωτεΐνες που η εταιρία θεωρεί πως θα προκαλέσουν το ενδιαφέρον κορυφαίων φαρμακευτικών εταιριών. Ομως, αυτό δεν ήταν το μόνο «ενδιαφέρον» στοιχείο που δημοσιοποίησε σε πρόσφατες ανακοινώσεις της η εταιρία «ΣΕΛΕΡΑ». Σε πρόσφατο δελτίο Τύπου η εταιρία ανακοινώνει πως έκανε ήδη αίτηση για τη χορήγηση αποκλειστικής εκμετάλλευσης ευρεσιτεχνιών για τουλάχιστον 6.500 ανακαλύψεις. Η «ΣΕΛΕΡΑ» σημείωσε ακόμη ότι σκοπεύει να κατοχυρώσει και να εκμεταλλευτεί τις πατέντες με εφαρμογές σε γονίδια ανθρώπου, ενώ παράλληλα «θα κάνει ευρέως διαθέσιμα τα δεδομένα της πνευματικής ιδιοκτησίας της». Στο συγκεκριμένο δελτίο Τύπου, όμως, δε διευκρινιζόταν με τι κόστος θα «γίνουν ευρέως διαθέσιμα τα δεδομένα... «πνευματικής ιδιοκτησίας» της εταιρίας «ΣΕΛΕΡΑ».

Κοντολογίς, είναι φανερό πως η εταιρία «ΣΕΛΕΡΑ», που εδρεύει στο Ρόκβιλ του Μέριλαντ, όχι απλώς συναγωνίζεται αλλά δείχνει έτοιμη να «προλάβει» τρόπον τινά τις διεθνείς προσπάθειες επιστημόνων για τη χαρτογράφηση του ανθρώπινου γονιδιώματος με σκοπό την εκμετάλλευση των εφαρμογών αυτής της ανακάλυψης από τους γίγαντες της φαρμακοβιομηχανίας.

Ωστόσο, η συνήθης τακτική της «ΣΕΛΕΡΑ», μόνον με τη δωρεάν παροχή των επιτευγμάτων της στη διεθνή επιστημονική κοινότητα δε σχετίζεται. Οι γενετικές βάσεις δεδομένων της εταιρίας είναι διαθέσιμες μόνον για όποιους επιστήμονες, ακαδημαϊκούς ή εμπορικές εταιρίες διαθέτουν το ανάλογο βαλάντιο και πληρώνουν τακτικά τις συνδρομές τους προς τη «ΣΕΛΕΡΑ».

Βέβαια, η «ΣΕΛΕΡΑ» δεν είναι παρά μία από τις εταιρίες του είδους που ακολουθούν τέτοια τακτική. Τον τελευταίο καιρό ορισμένα ερευνητικά εργαστήρια στις ΗΠΑ δέχτηκαν τις επιστολές της εταιρίας «Αθήνα-Διαγνωστική» (εταιρία με έδρα τη Μασαχουσέτη), η οποία«ενημέρωνε» πως έχει «πάρει άδεια αποκλειστικών δικαιωμάτων σε μία σειρά γονιδιακών τεστ για τη διάγνωση της ασθένειας Αλτσχάιμερ, τα οποία καλύπτονται με ευρεσιτεχνία που έχει δοθεί από το Ομοσπονδιακό Γραφείο Χορήγησης Ευρεσιτεχνιών. Η πρόσβαση σ' αυτή τη σειρά γονιδιακών τεστ δεν είναι βέβαια ελεύθερη σ' όποιον ενδιαφερόμενο, αφού στην επιστολή της «Αθήνα-Διαγνωστική» σημειώνεται πως θα μπορούσε η ίδια να διενεργήσει τις σχετικές γονιδιακές δοκιμές «με την τιμή των 195 δολαρίων ανά δείγμα»... Αξίζει να συμπληρώσουμε εδώ πως η τιμή των 195 δολαρίων είναι διπλάσια απ' αυτή που χρεώνουν για ανάλογα «προϊόντα» πανεπιστημιακά ιατρικά εργαστήρια...

«Πάγος» με πατέντα στην επιστημονική πρόοδο...

«Η σπουδή για το πατεντάρισμα γονιδίων αναχαιτίζει τις θεραπείες για ασθένειες», ήταν ο τίτλος πρωτοσέλιδου θέματος της βρετανικής εφημερίδας «ΓΚΑΡΝΤΙΑΝ» (15/12/99), που εμφανίστηκε λίγες μέρες μετά τις παραπάνω δηλώσεις του Δρ Φράνσις Κόλινς. Το ρεπορτάζ της εφημερίδας επιβεβαίωνε με τον πιο κατηγορηματικό τρόπο πως τα « παρατράγουδα» της υπόθεσης τα οποία προκύπτουν από τη χορήγηση αδειών ευρεσιτεχνίας, που αφορούν έμμεσα ή άμεσα το ανθρώπινο γονιδίωμα, έχουν ήδη αρχίσει. Σύμφωνα με το δημοσίευμα, σε σφυγμομέτρηση που διενεργήθηκε σε ερευνητικά εργαστήρια γενετικής στις ΗΠΑ, πάνω από το 1/4 των διευθυντών τους δήλωσαν πως έλαβαν επιστολές από δικηγόρους και νομικούς συμβούλους βιοτεχνολογικών εταιριών που τους διέτασσαν να σταματήσουν άμεσα τη διενέργεια κλινικών δοκιμών με σκοπό τον εντοπισμό έγκαιρων σημαδιών που να «φωτογραφίζουν» την ασθένεια Αλτσχάιμερ στα πρώτα της στάδια, τον καρκίνο του μαστού και μία πλειάδα άλλων ανίατων ασθενειών.

Αν και οι πιο οξείες επιδράσεις της χρήσης αδειών ευρεσιτεχνίας πάνω στη γενετική έχουν εμφανιστεί περισσότερο στις ΗΠΑ, εντούτοις, οι κανόνες του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου επιτρέπουν τη νομιμοποίηση και τη διεύρυνση της χρήσης των αδειών ευρεσιτεχνίας παγκοσμίως. Το προφανές; Οι «επιστολές» βιοτεχνολογικών εταιριών που φθάνουν σήμερα στα χέρια των διευθυντών ερευνητικών εργαστηρίων γενετικής στις ΗΠΑ, αύριο θα φθάσουν στα χέρια των ιθυνόντων παρόμοιων εργαστηρίων στην Ευρώπη ή την Ασία.

Οι επιδράσεις αυτών των «εμπορικών» εφαρμογών της γενετικής από μεγάλες και μικρότερες βιοτεχνολογικές εταιρίες ήδη εκλαμβάνονται ως «απειλή» από μία πλειάδα Αμερικανών επιστημόνων, και δη γιατρών, οι οποίοι σε πρόσφατη ανακοίνωσή τους (την οποία επικαλείται η εφημερίδα «ΓΚΑΡΝΤΙΑΝ») σημειώνουν τα ακόλουθα: «Η χρήση ευρεσιτεχνιών ή τα υπέρογκα ποσά χρήσης αυτών των ευρεσιτεχνιών εμποδίζουν τους γιατρούς και τα κλινικά εργαστήρια από το να διενεργήσουν γενετικά τεστ. Επιπλέον, περιορίζουν την πρόσβαση των επιστημόνων προς την ιατρική περίθαλψη, διακυβεύουν την ποιότητα της ιατρικής περίθαλψης και αυξάνουν παράλογα το κόστος της».

Σύμφωνα με την παραπάνω έρευνα που διενεργήθηκε από ερευνητές επιστήμονες στην Καλιφόρνια και την Πενσιλβάνια, τα μισά από τα εργαστήρια απάντησαν πως σταμάτησαν τις έρευνές τους στην ανάπτυξη γονιδιακών τεστ γιατί γνώριζαν πως είχε ήδη εκδοθεί κάποια σχετική άδεια ευρεσιτεχνίας ή πως είχε ήδη γίνει αίτηση προς αυτή την κατεύθυνση. Σ' αυτό το σημείο είναι πολύ ενδεικτική η ακόλουθη μαρτυρία του Τζόναθαν Κινγκ, γενετιστή ερευνητή στο «Τεχνολογικό Ινστιτούτο Μασαχουσέτης» (ΜΙΤ): «Εχω πάει σε επιστημονικές συναντήσεις, όπου τόσο εγώ όσο και άλλοι συνάδελφοι γίναμε δέκτες "συμβουλών" από δικηγόρους ειδικευμένους στις ευρεσιτεχνίες γενετικής, οι οποίοι μας είπαν πως θα πρέπει να σταματήσουμε να δείχνουμε τις σημειώσεις μας δημοσίως, ή τουλάχιστον να σκεφτόμαστε δύο φορές το ενδεχόμενο να υποβάλουμε το σχέδιο κάποιας ερευνητικής δουλιάς σε μεγάλες συνεδριάσεις...». Και ο Τζόναθαν Κινγκ συνεχίζει επισημαίνοντας: «Είναι κοινή εμπειρία σε όλες τις επιστημονικές συναντήσεις οι συνάδελφοι να κρατούν μυστικές τις πληροφορίες ή μέρος των ερευνητικών εργασιών τους γιατί σκοπεύουν να τις χρησιμοποιήσουν για την υποβολή κάποιας ευρεσιτεχνίας. Είναι σαφές πως έτσι η πρόοδος στην επιστήμη δέχεται πλήγματα...». Τα πλήγματα που δέχεται η επιστημονική πρόοδος είναι βέβαια η πρώτη αλλά όχι η τελευταία συνέπεια. Εάν η υπόθεση της χρήσης των γονιδίων με... πατέντα επεκταθεί στον τομέα της δημόσιας υγείας, τότε κανείς μπορεί να σχηματίσει την πρώτη αμυδρή εικόνα μίας μάλλον άσχημης σπαζοκεφαλιάς. Τουτέστιν: Εκτός του δεδομένου πως τα σημερινά και πολύ περισσότερο τα μελλοντικά επιτεύγματα της γενετικής (όπως και σε κάθε άλλο τομέα) είναι δίκοπο μαχαίρι, αυτό το «εργαλείο» δε θα είναι διαθέσιμο στον καθένα και ιδιαίτερα στους... μη έχοντες.