«Το ΚΚΕ έχει την πεποίθηση ότι πραγματική και ουσιαστική τιμή στην Ιστορία του ΔΣΕ και γενικότερα στην ηρωική εκατοντάχρονη πορεία του ως Κομμουνιστικού Κόμματος αποτελούν τόσο η διδαχή από αυτήν, όσο και η εξαγωγή συμπερασμάτων που ισχυροποιούν την ταξική πάλη σήμερα, τον αγώνα για το σοσιαλισμό - κομμουνισμό».

Το παραπάνω απόσπασμα από τη Διακήρυξη της ΚΕ του ΚΚΕ για τα 70 χρόνια από την ίδρυση του ΔΣΕ αποτελεί το ουσιαστικό περιεχόμενο των εκδηλώσεων που πραγματοποιούνται από Οργανώσεις του Κόμματος και της ΚΝΕ στην Αττική. Η μεγάλη αυτή προσπάθεια, η συζήτηση που γίνεται αποδεικνύονται πολύτιμες. Κλαδικές Οργανώσεις, όπως της Βιομηχανίας και των Μεταφορών, εδαφικές, όπως π.χ. σε όλη τη Δυτική Αθήνα, συζήτησαν το περιεχόμενο της Διακήρυξης της ΚΕ με εκατοντάδες εργαζόμενους, συμβάλλοντας στη διάδοση πολύτιμων συμπερασμάτων για το σήμερα και το αύριο της ταξικής πάλης.

«Υπήρχε η δυνατότητα να νικήσει ο ΔΣΕ;» είναι μία από τις ερωτήσεις που απασχολούν περισσότερο, ή σε μια παραλλαγή: «Ποιες ήταν οι αιτίες της ήττας;».

Οι ομιλητές ξεκαθάρισαν ότι παρά τις αντιφάσεις και τα λάθη στη στρατηγική του Κόμματος, υπήρχε η δυνατότατα ο ΔΣΕ να νικήσει. Καθοριστικά σε μια τέτοια κατεύθυνση θα βοηθούσε αν το ΚΚΕ κατάφερνε μια αναπροσαρμογή στη στρατηγική του μέσα στο 1946 και κυρίως αν οργάνωνε αποφασιστικά την ένοπλη λαϊκή πάλη με τροφοδότη και επίκεντρο τις μεγάλες πόλεις. Το '46 ο αστικός στρατός δεν είχε ακόμα αναδιοργανωθεί και μέσα στις γραμμές του υπήρχαν πολλές δυνάμεις του Κόμματος και του ΕΑΜ. Το ίδιο διάστημα παρέμεναν ακόμα ελεύθεροι πολλές χιλιάδες κομμουνιστών και ΕΑΜιτών, ενώ το αστικό κράτος δεν είχε ακόμα ερημώσει τα χωριά στις ζώνες των συγκρούσεων. Ωστόσο, το Κόμμα μας δεν προχώρησε έγκαιρα και αποφασιστικά στην οργάνωση μιας γενικευμένης ένοπλης πάλης. Στη συνέχεια, το διάστημα 1947 - '48, έχοντας καθαρό ότι η ένοπλη πάλη δεν γινόταν να παραμένει εσαεί ως δευτερεύον μέσο πίεσης για «ομαλές δημοκρατικές εξελίξεις», έγιναν προσπάθειες επιτάχυνσης για τη γενίκευση του ένοπλου αγώνα. Ομως, ο χρόνος κυλούσε σε βάρος της τελικής αναμέτρησης και της αποτελεσματικότητας του ΔΣΕ. Το αποτέλεσμα ήταν, από ένα σημείο και μετά, το ζήτημα των εφεδρειών, βασικό ζήτημα σε κάθε στρατιωτική αναμέτρηση, να αποτελέσει έναν καθοριστικό παράγοντα για την τελική εξέλιξη του αγώνα του ΔΣΕ.

Με βάση τα παραπάνω γεννιέται η απορία: «Γιατί η δράση του ΔΣΕ δεν επεκτάθηκε στα αστικά κέντρα;». Οπωσδήποτε έχει σχέση με τη στρατηγική αντίληψη του ΚΚΕ, το χαρακτήρα που δόθηκε στον ΔΣΕ ως αυτοάμυνα και μοχλό πίεσης για «δημοκρατικές εξελίξεις». Στα αστικά κέντρα ως στοιχείο πίεσης εκφράστηκε η γραμμή πάλης γύρω από τα οξυμένα λαϊκά προβλήματα, που βεβαίως ήταν κορυφαία εξαιτίας των καταστροφών του πολέμου κ.λπ. Το συμπέρασμα είναι ότι δεν συμβάδιζε ο αγώνας στα βουνά με τον αγώνα στις πόλεις, το ρόλο του εργατικού κινήματος στην ένοπλη πάλη. Το πρόβλημα στρατηγικής και αντίληψης του χαρακτήρα της σύγκρουσης είχε εμφανιστεί και το Δεκέμβρη του 1944, όπου δεν χρησιμοποιήθηκαν όλες οι υπαρκτές δυνάμεις κατά του εχθρού, δηλαδή ο κύριος όγκος των δυνάμεων του ΕΛΑΣ που βρισκόταν έξω από την Αθήνα δεν κλήθηκε να μπει σε αυτήν.

Στις εκδηλώσεις, τη συζήτηση απασχόλησε και η ταξική σύνθεση του ΔΣΕ, με σχετικές ερωτήσεις. Οι απαντήσεις εστίασαν στον τρόπο που οργανώθηκε ο ΔΣΕ, στην καθυστέρηση της γενίκευσης της ένοπλης πάλης. Η υλοποίηση της απόφασης της 2ης Ολομέλειας της ΚΕ (Φλεβάρης 1946) για πέρασμα στην ένοπλη πάλη καθυστέρησε σημαντικά, μέχρι το Σεπτέμβρη του 1947. Αυτό εκφράστηκε και στον τρόπο προετοιμασίας του ΔΣΕ και στη μικρή ταχύτητα διοχέτευσης ανθρώπων από τις πόλεις προς την ύπαιθρο. Αυτό καθόρισε και την κυρίως αγροτική σύνθεση του ΔΣΕ. Βέβαια, υπάρχει το στοιχείο ότι ένας στρατός που με πολύ πιο έντονο το εργατικό στοιχείο θα μπορούσε πιο γρήγορα να ξεδιαλύνει ζητήματα, αλλά δεν πρέπει να ξεχνιέται το γεγονός ότι καθοδηγητική δύναμη ήταν το Κόμμα της εργατικής τάξης, επομένως αυτό έδινε το στίγμα της πάλης και της κατεύθυνσης. Αλλωστε, ένα μεγάλο κομμάτι των φτωχών αγροτών είχε ζυμωθεί από τον καιρό της Κατοχής και είχε βρεθεί σε συμμαχία με την εργατική τάξη.

Μια σειρά από ενδιαφέροντα ερωτήματα που τέθηκαν στη συζήτηση αφορούσαν τη στάση του διεθνούς κομμουνιστικού κινήματος και ιδιαίτερα της ΕΣΣΔ και του ΚΚΣΕ απέναντι στον αγώνα που διεξαγόταν στην Ελλάδα.

Το ζήτημα αυτό, όπως ξεκαθαρίζεται και στη Διακήρυξη της ΚΕ, θα διαφωτιστεί πλήρως με την πρόσβαση στο αναγκαίο και άγνωστο ακόμα αρχειακό υλικό. Στη συζήτηση, όσο επιτρέπουν τα μέχρι σήμερα δεδομένα, τα στελέχη του Κόμματος στάθηκαν στις σύνθετες διεθνείς συνθήκες μέσα στις οποίες εκτυλισσόταν ο ένοπλος αγώνας στην Ελλάδα. Οι Λαϊκές Δημοκρατίες μόλις που στήνονταν στα πόδια τους εκείνη την περίοδο, με ιδιαίτερα οξυμένη την ταξική πάλη σε αυτές τις χώρες. Η κατάσταση γίνεται ιδιαίτερα περίπλοκη μετά την απόσπαση της Γιουγκοσλαβίας, το 1948, από το σοσιαλιστικό στρατόπεδο, γεγονός που στις συνθήκες εκείνες δυσκόλεψε σημαντικά και την πάλη του ΔΣΕ. Η συνολική διεθνής εικόνα συντίθεται και από τις αντιπαραθέσεις και σε άλλα σημεία του πλανήτη, που έχουν επίσης εξαιρετική σημασία για το παγκόσμιο κίνημα και την ΕΣΣΔ: Στην Ασία το ΚΚ Κίνας πλησιάζει προς τη λύση του ζητήματος της εξουσίας, ενώ και στην Κορέα η διαπάλη οξύνεται.

Σε ό,τι αφορά το ΚΚΣΕ και τα άλλα κόμματα, αναδείχτηκε το ότι δεν κράτησαν σε όλη την περίοδο πάλης του ΔΣΕ την ίδια στάση σχετικά με τη γενίκευση της ένοπλης σύγκρουσης. Η διαφοροποιούμενη στάση τους είχε να κάνει με το πώς εκτιμούσαν τους άμεσους και μακροπρόθεσμους σχεδιασμούς των ιμπεριαλιστικών δυνάμεων και κυρίως των ΗΠΑ απέναντι στις Λαϊκές Δημοκρατίες.

Σε πρώτη φάση, οι μπολσεβίκοι φαίνεται ότι εκτιμούσαν πως μια γενίκευση της ένοπλης πάλης στην Ελλάδα μπορούσε να λειτουργήσει ως αφορμή για παγκόσμια σύρραξη και προσπαθούσαν να την αποφύγουν. Υπήρχαν και ουσιαστικοί λόγοι: Οχι μόνο επειδή η ΕΣΣΔ έβγαινε με τεράστιες θυσίες και καταστροφές από τον πόλεμο, αλλά και επειδή οι ΗΠΑ έβγαιναν ως η μόνη δύναμη με ατομικά όπλα, τα οποία δοκίμασε μάλιστα στους λαούς.

Στη συνέχεια, όσο σκληραίνουν οι ΗΠΑ τη στάση τους, όσο μπαίνουν σε εφαρμογή το δόγμα Τρούμαν και το σχέδιο Μάρσαλ, όσο οξύνονται οι αντεπαναστατικές ενέργειες ενάντια στις ΛΔ, τόσο μεταβάλλεται προς το θετικότερο και η γνώμη της ΕΣΣΔ και των άλλων χωρών για τη γενίκευση της ένοπλης πάλης. Το ζήτημα βέβαια είναι πως όταν διεξάγεται σε μια χώρα ένοπλη ταξική σύγκρουση, χρέος του διεθνούς κομμουνιστικού κινήματος είναι να στηρίξει τον αγώνα με όλους τους τρόπους. Τέτοια βοήθεια αναμφίβολα υπήρξε, όχι όμως στο ύψος των περιστάσεων.

Παρ' όλα αυτά δεν πρέπει να παραβλέπουμε τις δικές μας ευθύνες, γιατί η ευθύνη για τις εξελίξεις της ταξικής πάλης στην κάθε χώρα βαραίνει πρώτα και κύρια το Κόμμα και το κίνημα της δοσμένης χώρας. Ο ΕΛΑΣ είχε μπει υπό τις διαταγές των Αγγλων, στο στρατηγείο Μ. Ανατολής, λάθος που μαζί με τη συμφωνία της Βάρκιζας και της Καζέρτας βαραίνουν εμάς και όχι την ΕΣΣΔ.

Ενδιαφέρουσες ήταν οι απαντήσεις που δόθηκαν στο ερώτημα «Τι θα συνέβαινε αν νικούσε ο ΔΣΕ», με τους ομιλητές να στέκονται στο ότι τα πράγματα γρήγορα θα έπαιρναν άλλο δρόμο: Ανεξάρτητα από το πώς ξεκίνησε ο ΔΣΕ, ως αυτοάμυνα, στη συνέχεια ως πίεση για ομαλές δημοκρατικές εξελίξεις, η νίκη θα έφερνε μπροστά στο Κόμμα και το επαναστατικό κίνημα την επίλυση του προβλήματος της εξουσίας, δηλαδή την κατάκτηση της εξουσίας από την εργατική τάξη, άρα και τα πρώτα μέτρα για το σοσιαλισμό. Αυτό το πρόγραμμα θα έμπαινε μπροστά και όχι το πρόγραμμα της Προσωρινής Δημοκρατικής Κυβέρνησης (ΠΔΚ).

Οπως αποδείχθηκε και στις Λαϊκές Δημοκρατίες, η ίδια η ζωή και η στάση της αστικής τάξης θα έβαζαν επί τάπητος την οριστική λύση του ζητήματος της εξουσίας. Ο ένοπλος αγώνας αντικειμενικά δεν θα γύριζε πίσω στη διασφάλιση των αστικών ελευθεριών ή στην ανάδειξη κυβέρνησης «εθνικής ενότητας».

Αλλωστε, η επαναστατική κατάσταση είναι αντικειμενικός παράγοντας και σε αυτές τις συνθήκες ένα μόνο πρόβλημα μπορεί να λυθεί από την πλευρά του υποκειμενικού παράγοντα, του Κόμματος και του εργατικού κινήματος: Η ανατροπή της αστικής τάξης, το τσάκισμα του αστικού κράτους, η κοινωνικοποίηση των συγκεντρωμένων μέσων παραγωγής, η αντιμετώπιση της αντεπαναστατικής αντίδρασης της αστικής τάξης.

Βεβαίως, το ότι υπάρχει επαναστατική κατάσταση και ετοιμότητα του υποκειμενικού παράγοντα δεν εξασφαλίζει και τη νίκη εκ των προτέρων. Ομως, άλλο πράγμα είναι να χάνεται μια μάχη λόγω του συσχετισμού δυνάμεων και άλλο λόγω αποφυγής της αναμέτρησης, της σύγκρουσης. Αλλωστε, ο συσχετισμός δυνάμεων διαπιστώνεται μέσα στη μάχη, σε επαναστατικές συνθήκες υπάρχει πρωτόγνωρη κίνηση μαζών υπέρ της ανατροπής.