Ξαφνικά, πυρετός ευρωπαϊκών διπλωματικών αφίξεων συγκλόνισαν την Τεχεράνη. Αφορμή στάθηκαν οι ξεκάθαρες δηλώσεις συμπαράστασης προς τον αμερικανικό λαό και καταδίκης του τρομοκρατικού πλήγματος κατά «αθώων» από την ιρανική ηγεσία. Χαρακτηριστικό είναι η πραγματοποίηση συγκέντρωσης «συμπαράστασης προς τον αμερικανικό λαό» (η πρώτη μετά το 1979).

Πραγματική αιτία του «ξαφνικού έρωτα» είναι, βέβαια, οι εξελισσόμενες αλλαγές στη γεωστρατηγική σκακιέρα της περιοχής, που πυροδοτήθηκαν από τα τρομοκρατικά χτυπήματα. Και αν η πρώτη εντύπωση είναι ότι η ιρανική ηγεσία έθεσε εαυτόν εκτός εξελίξεων αρνούμενη κατηγορηματικά, διά στόματος του Αγιατολάχ Αλί Χαμενεΐ, να βοηθήσει με τον οποιονδήποτε τρόπο τις ΗΠΑ σε ένα πλήγμα εναντίον του Αφγανιστάν, η πραγματικότητα δεν είναι ακριβώς αυτή.

Η «έκπληξη» της άμεσης ιρανικής «θετικής», κατά Πάουελ, αντίδρασης ακολουθήθηκε από την κατηγορηματική απόρριψη συνεργασίας με τις ΗΠΑ, «που δε δικαιούνται να μιλούν για τρομοκρατία και να θέτουν διλήμματα, όταν οι ίδιες έχουν δύο μέτρα και δύο σταθμά», όπως υπογράμμισε ο Αγιατολάχ Χαμενεΐ τονίζοντας κατηγορηματικά ότι το Ιράν «δεν είναι ούτε με τις ΗΠΑ αλλά ούτε και με τους τρομοκράτες». Παρ' όλα αυτά, ο Επίτροπος για θέματα Εξωτερικών Υποθέσεων της ΕΕ, Κρις Πάτεν, μέλος της ευρωπαϊκής αντιπροσωπείας, δήλωνε, συμφωνώντας με το Βρετανό υπουργό Εξωτερικών Τζακ Στρο, λίγες ώρες νωρίτερα, ότι «αν και δεν υπάρχει ταύτιση απόψεων, βρίσκεται σε εξέλιξη μια σοβαρή προσπάθεια συνεργασίας κατά της τρομοκρατίας». Και σίγουρα, κάτι παραπάνω γνωρίζουν.

Παρά την πολυσυζητημένη «κόντρα» στους κόλπους της ιρανικής ηγεσίας, «μετριοπαθείς» και «σκληροπυρηνικοί» δεν απορρίπτουν κατηγορηματικά μια προσέγγιση με τη Δύση. Σε πρώτο επίπεδο, οι επενδύσεις, οι εμπορικές σχέσεις και η οικονομική βοήθεια που έταξε η ευρωπαϊκή αντιπροσωπεία έχουν κομβική σημασία. Το Ιράν βρίσκεται σε δεινή οικονομική θέση, εξαιτίας των αμερικανικών κυρώσεων, με εξωτερικό χρέος να ξεπερνά τα 9 δισ. δολάρια, τον πληθωρισμό το 20%, την ανεργία το 30% και το ποσοστό της φτώχειας το 40%.

Για τους «μετριοπαθείς» μια συνεργασία με τη Δύση αποδυναμώνει τους «σκληροπυρηνικούς», αρχής γενομένης από τον τερματισμό του, σχεδόν, αποκλειστικού ελέγχου τους στην οικονομία και ανοίγει το δρόμο στη φιλελευθεροποίησή της. Για τους «σκληροπυρηνικούς», από την άλλη, σημαίνει αναγνώριση της ιρανικής θεοκρατικής ηγεσίας, χωρίς «παρατράγουδα» περί σεβασμού ανθρωπίνων δικαιωμάτων, ενώ παράλληλα εκτιμάται ότι θα βελτιώσει το βιοτικό επίπεδο μειώνοντας τη διογκούμενη δυσαρέσκεια και παρατείνοντας την παραμονή τους στην εξουσία. Ολοι, λοιπόν, θα ήταν ευχαριστημένοι, σε ένα δεύτερο επίπεδο, από μια τέτοια εξέλιξη, πλην, ίσως, του ιρανικού λαού.

Η εχθρότητα ανάμεσα στο Ιράν και στους Ταλιμπάν δεν έχει, φυσικά, μόνο θρησκευτικές αιτίες (σιίτες - σουνίτες αντίστοιχα). Ούτε αυτή η διαφορά ήταν που οδήγησε τις δύο πλευρές στα πρόθυρα του πολέμου, πριν από δύο χρόνια, με αφορμή τη δολοφονία 11 Ιρανών διπλωματών στην Καμπούλ. Το κυριότερο είναι ότι η ανάδειξη των Ταλιμπάν, με τη στήριξη του Πακιστάν και της Σαουδικής Αραβίας (και πίσω από αυτούς τις ΗΠΑ), μετέτρεψε το Αφγανιστάν σε κύριο πετρελαϊκό «πέρασμα» περιθωριοποιώντας το Ιράν. Το ενδεχόμενο αντικατάστασης των Ταλιμπάν από τη «Βόρεια Συμμαχία» με την οποία το Ιράν, όπως και Ρωσία, Ουζμπεκιστάν και Τατζικιστάν, έχουν στενή συνεργασία, οδηγεί αυτόματα σε ανατροπή των συσχετισμών.

Η Τεχεράνη έχει ήδη άριστες σχέσεις με Ουζμπεκιστάν, Τατζικιστάν και Τουρκμενιστάν ενώ με τάχιστους ρυθμούς ενισχύονται οι οικονομικοί της δεσμοί με τη Μόσχα. Για πολλούς διπλωμάτες, η Τεχεράνη δεν απέκλεισε την παροχή σημαντικών πληροφοριών μέσω τρίτων χωρών, όπως η Ρωσία και άλλες. Πληροφορίες απαραίτητες για τις ΗΠΑ, που όμως δεν επιθυμούν να αναβαθμίσουν, έτσι, τον περιφερειακό ρόλο του Ιράν. Η Τεχεράνη γνωρίζει το δίλημμα γι' αυτό και φέρεται να θέτει όρους: αιγίδα του ΟΗΕ και, προφανώς, ανατροπή των Ταλιμπάν, χωρίς στρατιωτικά πλήγματα, που θα αποδυνάμωναν περαιτέρω το ρόλο της και όλων των νυν «συμμάχων» της, παράκτιων, στην Κασπία, χωρών.

Ενδεικτικό του έντονου παρασκηνίου είναι ότι η αμερικανική πετρελαϊκή εταιρία Unical και η σαουδαραβική Delta σχεδιάζουν, εδώ και καιρό, αγωγούς πετρελαίου και φυσικού αερίου από το Τουρκμενιστάν προς το Πακιστάν, διά μέσου του Αφγανιστάν. Σήμερα, όμως, όλα αυτά περνούν μέσα από το Ιράν, το οποίο επεκτείνει τους αγωγούς του σε συνεργασία με την Αρμενία και την Ουκρανία και στοχεύει, στο μέλλον, να είναι το κύριο «πέρασμα» πετρελαίου και αερίου από την Ασία προς την Ευρώπη, με κατάληξη την Κωνσταντινούπολη. Μια τέτοια προοπτική αποδυναμώνει το ρόλο της Τουρκίας και της Σαουδικής Αραβίας και μοιάζει να ενοχλεί εξαιρετικά τις ΗΠΑ, που, υπό αυτές τις συνθήκες, χάνουν τον ολοκληρωτικό έλεγχο της περιοχής.

Η ανάδειξη της πρότασης για συνεργασία με την αφγανική αντιπολίτευση εξυπηρετεί τα σχέδια της ιρανικής ηγεσίας και, όπως λένε πολλοί, ικανοποιεί και τις πρώην σοβιετικές δημοκρατίες της κεντρικής Ασίας και τη Ρωσία. Το πιο ενδιαφέρον, αν και όχι τόσο καινούριο, στοιχείο της υπόθεσης μοιάζει να είναι η έμμεση και σιωπηλή συμφωνία της Ευρώπης, ή τουλάχιστον ορισμένων χωρών. Ισως όχι τυχαία, ο Γερμανός υπουργός Εξωτερικών Γιόσκα Φίσερ, (η Γερμανία είναι η ευρωπαϊκή χώρα με τις πιο γρήγορα αναπτυσσόμενες σχέσεις με το Ιράν, τους τελευταίους μήνες) συμμεριζόταν πλήρως, σε συνομιλία του με τον Ιρανό ομόλογό του, τις ανησυχίες της Τεχεράνης σε περίπτωση «μονομερών και βιαστικών αμερικανικών αντιδράσεων». Αλλωστε, ας μην ξεχνάμε, ευρωπαϊκές πετρελαϊκές εταιρίες συνεργάζονται, ήδη, κατά παραβίαση των αμερικανικών κυρώσεων, με το Ιράν. Και η παρτίδα μόλις άρχισε...