Associated Press

Ο Μ. Χαταμί

Οι πρόσφατες εξελίξεις στο πεδίο των μαχών και της διπλωματίας, σε προσκήνιο και παρασκήνιο, φαίνεται να επιβεβαιώνουν όσους έθεταν το Ιράν σε μια από τις κομβικές περιφερειακές θέσεις της κρίσης που βρίσκεται σε εξέλιξη. Αποφεύγοντας την «πρώτη διπλωματική γραμμή», η ιρανική ηγεσία βρίσκεται σε αρκετά πλεονεκτική θέση μετά την προέλαση της Β. Συμμαχίας. Μάλιστα, δε λείπουν οι απόψεις που υποστηρίζουν ότι η Τεχεράνη, εξαρχής, απεργαζόταν μια τέτοια εξέλιξη, καθώς δεν τη θέτει στο προσκήνιο, αλλά την αναδεικνύει σε ένα σημαντικό συνδιαμορφωτή της κατάστασης.

Η Τεχεράνη δεν έκρυψε ποτέ, ούτε το φώναξε, ότι στηρίζει τη Β. Συμμαχία. Δεν είναι μυστικό ότι ο εκδιωχθείς, από τους Ταλιμπάν, Αφγανός Πρόεδρος Ραμπανί είχε βρει καταφύγιο στο Ιράν, ούτε ότι το κόμμα του Ραμπανί, Τζαμιάτ ε Ισλαμί, αλλά και το κόμμα της σιιτικής μειονότητας Χεζμπ ε Γουαχντάτ, της φυλής Χαζάρα, στους κόλπους της Β. Συμμαχίας εξοπλίζονταν από το Ιράν. Αλλωστε, με στολές του ιρανικού (όπως και του ρώσικου) στρατού εισήλθαν οι δυνάμεις της Τζαμιάτ ε Ισλαμί στην Καμπούλ.

Associated Press

Από την πρόσφατη επίσκεψη του Στρο στην Τεχεράνη

Λίγο πριν τη σύνοδο όλων των αφγανικών φατριών στη Βόννη, ο υπουργός Εξωτερικών της Β. Συμμαχίας (και της κυβέρνησης Ραμπανί) Αμπντουλάχ Αμπντουλάχ επισκέφθηκε την Τεχεράνη για διαβουλεύσεις, όπου συνάντησε και τον Βρετανό υπουργό Εξωτερικών. Αναμφιβόλως, σε σύγκριση με την έναρξη του πολέμου, η θέση της Τεχεράνης είναι καλύτερη, με τα σύνορά της απαλλαγμένα από τους εχθρικούς Ταλιμπάν, και τους συμμάχους της, εντός της Β. Συμμαχίας, σε κομβικές διαπραγματευτικές θέσεις.

Πολύ πριν, όμως, την 11η Σεπτεμβρίου, η Τεχεράνη είχε θέσει σε εφαρμογή σχέδιο προσέγγισης των γειτονικών δυνάμεων. Τον Απρίλιο, του τρέχοντος έτους, την ιρανική πρωτεύουσα επισκέφθηκε ο Ινδός πρωθυπουργός Βάτζπαγιε, ο οποίος συναντήθηκε με τον Πρόεδρο Χαταμί και με τον Αγιατολάχ Χαμενεΐ. Ο Ιρανός θρησκευτικός ηγέτης είχε προτείνει τη δημιουργία ενός άξονα των «περιφερειακών δυνάμεων της περιοχής: Κίνας, Ινδίας, Ρωσίας και Ιράν, προκειμένου να αντιμετωπίσουν τις αποικιοκρατικές βλέψεις των ΗΠΑ», τις οποίες ο Χαμενεΐ θεωρεί υπεύθυνες για «τη λαίλαπα των Ταλιμπάν».

Δεν έγινε γνωστό ποια ακριβώς ήταν η αντίδραση στην πρόταση Χαμενεΐ. Σίγουρα, όμως, Ινδία και Ιράν μοιράζονταν τις ίδιες φιλοδοξίες για τη Β. Συμμαχία και την ίδια έχθρα για τους Ταλιμπάν, ενίσχυσαν τις «πολιτιστικές και εμπορικές τους σχέσεις», ενώ συμφώνησαν, κατ' αρχήν, στην κατασκευή ενός αγωγού πετρελαίου και αερίου από το Ιράν προς την Ινδία και την, σε αντάλλαγμα, παροχή ινδικής ηλεκτρονικής τεχνολογίας. Μοναδικό αγκάθι στο φιλόδοξο σχέδιο ήταν (και ως ένα βαθμό παραμένει) το Πακιστάν, από όπου θα πρέπει να περάσει ο αγωγός, κάτι που ενοχλεί την Ινδία.

Ενα μήνα νωρίτερα, σε ανάλογη πορεία βελτίωσης εισέρχονταν, και επισήμως, οι σχέσεις Ρωσίας - Ιράν, με την πρώτη επίσκεψη Χαταμί στη Μόσχα. Τότε, η Ουάσιγκτον δεν έκρυψε τη δυσαρέσκειά της, καθώς, όπως υπογράμμιζε, η Ρωσία εγκατέλειψε τη δέσμευσή της για μη πώληση στρατιωτικού υλικού στο Ιράν. Εκτός από τη συμφωνία τους στο θέμα του Αφγανιστάν, οι Χαταμί και Πούτιν αναγνώρισαν τις διαφορετικές απόψεις τους για την εκμετάλλευση των πετρελαϊκών κοιτασμάτων της Κασπίας (το Ιράν επιθυμεί τη διατήρηση του, επί ΕΣΣΔ, καθεστώτος, δηλαδή να κατέχει 20%, όσο δηλαδή και οι άλλες 4 παράκτιες, της Κασπίας, χώρες, ασχέτως του μήκους της ακτογραμμής του).

Συμφώνησαν, όμως, να λύσουν από κοινού το ζήτημα εκμεταλλευόμενες την όποια ρωσική επιρροή σε Τουρκμενιστάν και Καζαχστάν, για να απεμπολήσουν τις προσπάθειες των ΗΠΑ, μέσω του Αζερμπαϊτζάν, να βάλουν «πόδι» στα κοιτάσματα. Επίσης, συμφώνησαν για την αγορά, από την Τεχεράνη, ρωσικού στρατιωτικού υλικού. Ο καθηγητής Πολιτικών Επιστημών, στην Τεχεράνη, Νάσερ Χαντιγιάχ, υποστηρίζει ότι η «προσέγγιση είναι περισσότερο τακτική παρά στρατηγική, καθώς τα συμφέροντα παραμένουν διαφορετικά». Παραδέχεται, όμως, ότι προς στιγμήν αποδεικνύεται εξαίρετη τακτική επιλογή. Επιπλέον, η Τεχεράνη έχει, ήδη, συμφωνήσει με Αρμενία και Ουκρανία για την κατασκευή αγωγών πετρελαίου και αερίου.

Ο αναβρασμός των τελευταίων εβδομάδων έδωσε στο Ιράν την ευκαιρία να προχωρήσει και σε κάποιες όψιμες προσεγγίσεις. Ιράν και Πακιστάν είχαν τις πρώτες διπλωματικές τους επαφές, με την επίσκεψη Μουσάραφ στην Τεχεράνη, τις συνομιλίες Μουσάραφ - Χαταμί στο περιθώριο της ΓΣ του ΟΗΕ και την επίσκεψη του Ιρανού υφυπουργού Εξωτερικών στο Ισλαμαμπάντ. Οι δύο αντίπαλοι, τουλάχιστον, στο «πεδίο του Αφγανιστάν», διαμήνυσαν ότι «ενισχύουν τις οικονομικές σχέσεις τους και τη συνεργασία ασφαλείας».

Κάποιοι πιστεύουν ότι έτσι εξηγείται η αποδοχή της Τεχεράνης για «συμμετοχή σε μια αφγανική ηγεσία και ανθρώπων που συνεργάστηκαν, αλλά δεν ενστερνίστηκαν τους Ταλιμπάν», αλλά ακόμη και ουσιαστική εγκατάλειψη των Ταλιμπάν από το Πακιστάν (ιδιαίτερα τις τελευταίες ημέρες). Αλλωστε, ο ίδιος ο ειδικός απεσταλμένος του ΟΗΕ για το Αφγανιστάν, Λακχντάρ Μπραχίμι, είχε «εκτιμήσει» ότι η εξασφάλιση μιας ελάχιστης συμφωνίας σε αυτό το θέμα ανάμεσα στις δύο χώρες, αναβαθμίζει το λόγο τους στις εξελίξεις. Και ας μην ξεχνάμε και τον αγωγό προς την Ινδία.

Επίσης, ο Ιρανός υπουργός Εξωτερικών βρήκε την ευκαιρία να επισκεφθεί ακόμη και την Ιαπωνία, ενώ οι σχέσεις ΕΕ με την Τεχεράνη μοιάζουν να βελτιώνονται σταθερά. Πίσω από τον πρωτοφανή, πριν την 11η Σεπτεμβρίου, κολακευτικό, προς το Ιράν, ευρωπαϊκό διπλωματικό λόγο, δε θα πρέπει να παραβλέπει κανείς τις συμφωνίες που έχουν, ήδη, κλείσει, παραβιάζοντας τις αμερικανικές κυρώσεις, ευρωπαϊκές εταιρίες ενέργειας με την Τεχεράνη. Εξέχουσα θέση στην προσέγγιση με το Ιράν κατέχει η Γερμανία, που ήταν η πρώτη που τόλμησε διπλωματική επαναπροσέγγιση πολύ πριν την 11η Σεπτεμβρίου και εξαρχής «συμμερίστηκε τις ιρανικές ανησυχίες». Η Τεχεράνη «ανταπέδωσε», χαρακτηρίζοντας «ιδανική» τη Βόννη για τη συνάντηση των αφγανικών φατριών. Ισως όχι τυχαία, ο Αμπντουλάχ Αμπντουλάχ την είχε προαναγγείλει.

Το Ιράν, φυσικά, παραμένει στην αμερικανική λίστα των «χωρών που υποθάλπουν την τρομοκρατία». Οι πληροφορίες που έφεραν Ιρανούς αξιωματούχους, μέσω τρίτων, να παρέχουν σημαντικές πληροφορίες στις ΗΠΑ για τους βομβαρδισμούς του Αφγανιστάν, δεν επιβεβαιώθηκαν. Σίγουρο, όμως, είναι ότι το «σιωπηλό» Ιράν, μέχρι στιγμής, φαίνεται να τηρεί εποικοδομητικά για τα συμφέροντά του τις εύθραυστες ισορροπίες και να αναβαθμίζει το περιφερειακό του ρόλο. Αλλωστε, μετά βεβαιότητας, αναβάλλεται, για το μέλλον, η κατασκευή αγωγών πετρελαίου και αερίου από την αμερικανική «Unical» και τη σαουδαραβική «Delta» μέσω Αφγανιστάν, που θα περιθωριοποιούσε το Ιράν.