1. Ή φιλοσοφία του ιστορικού γίγνεσθαι,

Εχτός όμως από το άπλωμα της επιστημονικής γνώσης στα κοινωνικά φαινόμενα, πού περιγράψαμε παραπάνω και πριν μάλιστα απ' αυτό, το ενδιαφέρον για το κοινωνικό γίγνεσθαι, η προβληματικότητα που γεννήθηκε από τους κοινωνικούς ανταγωνισμούς ανάμεσα στην αστική τάξη και τη φεουδαρχία πρώτα και υστέρα ανάμεσα στην αστική τάξη και το προλεταριάτο, κίνησε πρώτα πρώτα τη φιλοσοφική σκέψη.

Γιατί αυτός είνε ο δρόμος, που ακολουθεί ο ανθρώπινος νους αντικρίζοντας την προβληματικότητα του γίγνεσθαι. Πρώτα περνάει στην ανθρωπομορφική εξήγηση. Επειτα στη φιλοσοφική εξήγηση, το ρασιοναλιστικό απριορισμό και έπειτα στρέφεται στην επιστημονική γνώση. Ετσι λοιπόν γεννήθηκε στους νεώτερους χρόνους η “φιλοσοφία της ιστορίας”, σαν προσπάθεια να δοθεί μια συνθετική εξήγηση στο σύνολο της ανθρώπινης ιστορίας, στην όλη πορεία του ανθρώπου απάνω στη γη.

Μια τέτοια πρώτη προσπάθεια έχουμε στα έργο του ιταλού Τζιοβάνι Μπατίστα Βίκο (1668 -1744) «Αρχές μιας καινούριας επιστήμης για την υπόσταση των εθνών» (Principi di una scienza nuova intorno alla natura delle nazioni, 1725) και αργότερα στο έργο του γερμανού στοχαστή Χέρντερ «ιδέες για τη φιλοσοφία της ιστορίας της ανθρωπότητας» (Hender : Ideen zur philosophie der Menscheit, 1784-1789), καθώς και στα έργα του Καντ “ιδέα για μια γενική Ιστορία με κοσμοπολίτικη κατεύθυνση ( Idee zur eine allgemeine Geschichte in weltburgerlicher Absicht,1784). H φιλοσοφικοιστορική αυτή τάση αποκορυφώνεται στη φιλοσοφία της ιστορίας του Χέγγελ (Ηεgel), που πραγματοποιεί μια καθολική σύνθεση της ανθρώπινης ιστορίας και του “αντικειμενικού πνεύματος” ως τον καιρό του.

Στα μέσα του περασμένου αιώνα η επικράτηση της επιστημονικής σκέψης, που δυνάμωσε από τις μεγάλες επιτυχίες των φυσικών επιστημών, έφερε σε χρεοκοπία τις φιλοσοφικές ετούτες προσπάθειες. Στα τέλη όμως του αιώνα εκείνου η αστική τάξη σ' όλο τον “πολιτισμένο” κόσμο, δηλαδή στα προχωρημένα βιομηχανικά κράτη, την Αγγλία, τη Γαλλία, τη Γερμανία, την Αμερική, την Ιταλία, κάνει ολόκληρη τη στροφή της προς τα δεξιά. Αλλαξε μέτωπο. Από κει, που είχε μέτωπο απέναντι στη φεουδαρχία και μεσουράνησε στην εξουσία για καμιά πενηνταριά χρόνια, έστρεψε μέτωπο απέναντι στον καινούριο κίντυνο.

Η φεουδαρχία συγχωνεύτηκε ή συμβιβάστηκε οριστικά με την αστική τάξη. Κίντυνος πια από κει κανένας. Απεναντίας συμμαχία. Τώρα ανεβαίνει, αποχτάει συνείδηση, μάχεται για να καταχτήσει τα δικαιώματα του και την πολιτική εξουσία, το προλεταριάτο. Απο κει έρχεται ο καινούριος μεγάλος κίντυνος. Στο ιδεολογικό μέτωπο ο ανταγωνισμός αυτός θα φανερωθεί με τη στροφή της αστικής διανόησης πρώτα - πρώτα προς την “κριτική” φιλοσοφία, θα ξανανιώσει ο καντιανισμός με τη μορφή του νεοκαντιανισμού, για να κλονίσει στη ρίζα της την επιστημονική γνώση, να δείξει τα σύνορα της, να ξαναφέρει στην υπόληψη τον απριορισμό, ν' ανοίξει το δρόμο στην ιδεαλιστική μεταφυσική, όπως τον άνοιξε και ο Κάντ στο Φίχτε, Σέλλιγκ, Χέγκελ. θα κηρυχτεί η χρεοκοπία της επιστήμης και θα ξανανιώσουν, θα ξαναπαρουσιαστούν στην αρχή του εικοστού αιώνα, όλα τα περασμένα μεταφυσικά συστήματα με νέες μορφές, με νέα ονόματα, με νέες σενθετικές προσπάθειες, θα ξαναπαρουσιαστεί ο Πλάτωνας και ο Αριστοτέλης και ο Πλατίνος ο θωμας ο Ακινάτος και ο Ντεκάρτ και ο Σπινόζας και ο Λάιμπνιτς και ο Φίχτε και o Σέλλιγκ και ο Χέγγελ με νέο πρόσωπο. Και απ' όλες τις πλευρές θα εξορμήσει ένα τεράστιο κύμα απριορισμού μεταφυσικής διανόησης, μυστικισμού.

Μέσα σ' αυτή την ατμόσφαιρα ζούμε σήμερα και η “φιλοσοφία της ιστορίας” ξαναζεί, σε χίλιες κομματιαστές προσπάθειες. Ο καθένας έχει το δικαίωμα τώρα να παρουσιάζει τις συνθέσεις του, τα ονειροφαντάσματά του και να διεκδικεί γι' αυτά το κύρος της “αλήθειας”.

Αρκεί ν' αρνιέται το κύρος του νόμου της φυσικής αιτιότητας και στον ίδιο το φυσικό κόσμο, αρκεί να κηρύχνει τη χρεοκοπία του “υλισμού” κάθε μορφής, αρκεί να στηρίζει τον απριορισμό, αρκεί ν' ανοίγει την πόρτα ή το παραπόρτι στο μυστήριο και στο θάμα, στο απρόβλεφτο, στο υπερφυσικό, στο πνέμα, που επιφαίνεται “ελέφτερά” και “αναίτια”, στη θεία βούληση.

Την Τρίτη το Β' Μέρος