Τα γεγονότα του Οκτώβρη της Μόσχας είναι χρήσιμο να τα δούμε και κάτω από το πρίσμα των αντισοσιαλιστικών επιχειρημάτων που ακούμε σχετικά με τα ζητήματα της δημοκρατίας. Δεν είναι λίγοι εκείνοι που προσπαθούν να μας πείσουν πως η δημοκρατία είναι ίδια στο πέρας των αιώνων. Η αλήθεια είναι όμως πολύ διαφορετική! Κόντρα στον παραπάνω αντιιστορικό ισχυρισμό, η πραγματικότητα λέει πως, για παράδειγμα στην αρχαία Αθήνα, τα πολιτικά δικαιώματα ήταν κατοχυρωμένα μόνο για μια μικρή μερίδα των κατοίκων, από την οποία θα έπρεπε να αφαιρέσουμε όλους τους μη πολίτες (περίπου το 90% του πληθυσμού της εποχής), αλλά και τις γυναίκες πολίτες. Ακόμη και από όσους τελικά είχαν τυπικά αυτά τα δικαιώματα, μόνο ένα ελάχιστο κομμάτι είχε τη δυνατότητα να παρευρίσκεται και συμμετέχει στην Εκκλησία του Δήμου¹. Οι Μαρξ, Ενγκελς και Λένιν έδειξαν σε πολλά έργα τους πως η δημοκρατία είναι ένα ιστορικό φαινόμενο, που διαφέρει από εποχή σε εποχή. Την ίδια ώρα σημείωναν ότι «κάθε κράτος είναι μηχανή καταστολής μιας τάξης από μια άλλη τάξη»². Το σοβιετικό σύστημα που εφαρμόστηκε στην ΕΣΣΔ, με την κατάργηση του αστικού κοινοβουλίου και την εγκαθίδρυση της εξουσίας των Σοβιέτ, χωρίς περιστροφές διακήρυξε τον εαυτό του εκπρόσωπο της εργατικής τάξης και των συμμάχων της κι έθεσε στόχο του την εξάλειψη της αστικής τάξης. Ετσι η δικτατορία του προλεταριάτου ήταν μια δημοκρατία της πλειοψηφίας πάνω στην αστική τάξη. Ναι, δεν υπάρχει και δεν μπορεί να υπάρξει στο σοσιαλισμό «πλουραλισμός», δυνάμεις που ανοιχτά θα επιδιώκουν την ανατροπή του σοσιαλισμού. Ο Λένιν γράφει σχετικά: «Η προλεταριακή δημοκρατία καταστέλλει τους εκμεταλλευτές, την αστική τάξη - και γι' αυτό δεν υποκρίνεται, δεν τους υπόσχεται ελευθερία και δημοκρατία - ενώ στους εργαζόμενους παρέχει πραγματική δημοκρατία. Μόνο η Σοβιετική Ρωσία έδωσε στο προλεταριάτο και στην τεράστια πλειοψηφία των εργαζομένων της Ρωσίας στο σύνολό τους μια πρωτοείδωτη ελευθερία και δημοκρατία, ανέφικτη και ασύλληπτη για οποιαδήποτε αστική ρεπουμπλικανική Δημοκρατία, παίρνοντας λ.χ. τα μέγαρα και τις επαύλεις από την αστική τάξη (χωρίς αυτό η ελευθερία του συνέρχεσθαι είναι υποκρισία), παίρνοντας τα τυπογραφεία και το χαρτί από τους καπιταλιστές (χωρίς αυτό η ελευθερία του Τύπου για την πλειοψηφία του έθνους είναι ψευτιά), αντικαθιστώντας τον αστικό κοινοβουλευτισμό με τη δημοκρατική οργάνωση του Σοβιέτ, που είναι 1.000 φορές πιο κοντινά στο "λαό", πιο "δημοκρατικά" και από το πιο δημοκρατικό αστικό Κοινοβούλιο»³.

Βέβαια, κάποιος θα μπορούσε να πει πως «αυτά είναι "θεωρία" και το ζήτημα είναι τι απέγινε στην πράξη!». Η «πράξη» λοιπόν μας δείχνει ότι για πρώτη φορά στην ιστορία της ανθρωπότητας τέτοια δικαιώματα, που γράφονται και στα αστικά συντάγματα, όπως η δωρεάν παιδεία, η υγεία, η κατοικία κ.ά. έγιναν πράξη για όλο το λαό! ΄Η μήπως αυτή η ισότητα κι η εξασφάλιση σημαντικών δικαιωμάτων δεν έχει σημασία; Αλήθεια, τι ελευθερία έχουν σήμερα τα 7 εκατομμύρια των Ρώσων ανέργων; Πόσο ελεύθερα μπορεί να νιώθουν τα 36.000.000 Ρώσων ή το 25% του πληθυσμού που ζούνε στη σημερινή καπιταλιστική Ρωσία κάτω από το όριο της φτώχειας, ή τα άλλα περίπου 56.000.000 άνθρωποι ή το 40% του πληθυσμού που ζούνε ένα «σκαλί» πιο πάνω, με εισοδήματα δηλαδή λίγο πάνω από το όριο της φτώχειας;

«Καλά αυτά! Καλή κι η ισότητα και μπράβο τους! - λένε ορισμένοι - αλλά τι γίνεται με την πολιτική ισότητα κι ελευθερία, με την πολυκομματικότητα;». Καταρχήν, συνήθως όσοι κόπτονται τόσο για την «ισότητα της ψήφου», την «πολυκομματικότητα» κλπ. προσπαθούν να μας κάνουν να ξεχάσουμε πως και στη χώρα μας, όπως και σε άλλες καπιταλιστικές χώρες η ψήφος δεν είναι ισότιμη, εφόσον υπάρχουν τα διάφορα καλπονοθευτικά συστήματα. Οτι τα ΜΜΕ, το πόσο χρήμα διαθέτουν για την προβολή των θέσεών τους τα πολιτικά κόμματα και ειδικά προεκλογικά, επίσης, παίζει τεράστιο ρόλο! Αλλά κι ότι η άρχουσα τάξη με κάθε μέσο προσπαθεί να αλώσει πολιτικά και ιδεολογικά κάθε δύναμη που αντιστέκεται στον καπιταλισμό. Ποιος μπορεί να ξεχνά την ομοβροντία που δέχτηκε και δέχεται το ΚΚΕ από τα αστικά ΜΜΕ για έλλειψη «εκσυγχρονισμού», για «ξύλινη γλώσσα», για «απολίθωμα» κλπ., με στόχο να παραιτηθεί από τον επαναστατικό του χαρακτήρα; Την ίδια ώρα οι «όρκοι πίστης» στην ΕΕ, στο ΝΑΤΟ, στις ΗΠΑ, στα οποία προσφεύγουν ΠΑΣΟΚ και ΝΔ δεν είναι «ξύλινη γλώσσα», ούτε π.χ. η «θεσμο-λαγνεία» του ΣΥΝ, που γίνεται προσπάθεια να παρουσιαστούν ως ο «μοντέρνος» λόγος. Αλήθεια, τι σόι, για παράδειγμα, «πολυκομματικότητα» είναι αυτή που επιβάλλεται στα νεο-σχεδιαζόμενα «ευρωπαϊκά κόμματα», που για να υπάρξουν, πρέπει εκ των προτέρων να δηλώσουν «πίστη» κι «υποταγή» στην ΕΕ; Ποια η διαφορά δημοκρατικών και ρεπουμπλικάνων στις ΗΠΑ, χριστιανοδημοκρατών και σοσιαλδημοκρατών στην ΕΕ; Ποια η διαφορά των δολοφόνων του λαού της Γιουγκοσλαβίας από τους δολοφόνους του ιρακινού λαού; Αυτή τους, λοιπόν, η «πολυκομματικότητα» και ο πλουραλισμός δεν είναι τίποτα άλλο παρά στάχτη στα μάτια του κόσμου!

Μας λένε: «Σε αντίθεση με το σοσιαλισμό, στην αστική δημοκρατία υπάρχει διαπάλη διαφορετικών απόψεων και στο κοινοβούλιο καθορίζεται η πολιτική που θα ακολουθηθεί μέσα από δημοκρατικές διαδικασίες και την κοινοβουλευτική πλειοψηφία». Μήπως όμως αυτή η διαπάλη δε γίνεται με «σημαδεμένα χαρτιά»; Αλλά κι όταν διαμορφώνεται μια κοινοβουλευτική πλειοψηφία που θέλει να βαδίσει ενάντια στα σχέδια ή αμφισβητεί επιλογές του μεγάλου κεφαλαίου, μπορεί από μόνη της να σταθεί ή την ανατρέπουν; Αυτό δε μας λένε τα ίδια τα γεγονότα της Μόσχας, όπου τα τανκς έκαναν «τρύπες» την «κοινοβουλευτική πλειοψηφία»; Αυτό δε μας μαρτυρά το πραξικόπημα της Χιλής πριν 30 χρόνια, ή ακόμη οι συνεχείς σύγχρονες προσπάθειες ανατροπής του Ούγκο Τσάβες στη Βενεζουέλα; Αρα είναι φανερό πως η «κοινοβουλευτική πλειοψηφία», όπως και το αστικό κοινοβούλιο, δεν είναι το κυρίαρχο, αλλά μόνο μια μορφή που έχει η δικτατορία της αστικής τάξης. Κι ούτε, βέβαια, είναι αρκετή αυτή η κατάκτηση της «κοινοβουλευτικής πλειοψηφίας» για ριζικές, επαναστατικές αλλαγές στην καπιταλιστική κοινωνία.

«Και με τα δημοκρατικά δικαιώματα, π.χ. με το δικαίωμα στην απεργία τι γίνεται; Μπορούσαν οι εργαζόμενοι να απεργήσουν στο σοσιαλισμό;». Καταρχήν, στα πλαίσια του σοσιαλισμού δεν υπήρχε καμία νομική απαγόρευση για το δικαίωμα της απεργίας. Αλλά ενάντια σε ποιον να κάνει απεργία ο εργάτης; Ενάντια στο δικό του κράτος; Θα μπορούσε, για παράδειγμα, το καπιταλιστικό πολιτικό σύστημα να δώσει το δικαίωμα στον εργάτη να μην μπορεί ο εργοδότης να τον απολύσει χωρίς την άδεια του συνδικάτου; ΄Η να υποχρεώσει τις επιχειρήσεις να παρέχουν κατοικία στους εργαζόμενούς τους και δωρεάν παιδικούς σταθμούς στα παιδιά τους; Θα μπορούσε να επιτρέψει στο συνδικάτο να έχει λόγο στα σχέδια της επιχείρησης, στη μισθοδοσία και στις παροχές προς τους εργαζόμενους; Αν ναι, γιατί δεν το κάνουν; Δε θα το ήθελε μήπως αυτό η συντριπτική πλειοψηφία των εργαζομένων; Αν το έκαναν, σίγουρα θα περιόριζαν τις εργατικές κινητοποιήσεις και μπορεί και να τις εξαφάνιζαν. Αλλά δεν το κάνουν, γιατί δεν μπορούν! Γιατί άλλου είδους «δημοκρατία», άλλου είδους κοινωνικό σύστημα και κράτος έχουμε στον καπιταλισμό! Αλλά κι εκεί που έγιναν μαζικές απεργίες σε σοσιαλιστικές χώρες, π.χ. στην Πολωνία, που τελικά χρησιμοποιήθηκαν σαν «όχημα» ανατροπής του σοσιαλισμού, δεν είναι γνωστό ότι αυτές αδρά χρηματοδοτήθηκαν από τη CIA και το Βατικανό; Τι απέγινε από εκείνο το κίνημα; Δεν είναι γνωστό πως ο ηγέτης εκείνων των κινητοποιήσεων (ο Βαλέσα) είναι σήμερα «φτυσμένος» από τους συμπατριώτες του; Ποια η «ελευθερία» των εκατομμυρίων σήμερα Πολωνών ανέργων κι οικονομικών μεταναστών; Να θυμίσουμε πως μόλις πριν μερικές μέρες 10 χιλιάδες ανθρακωρύχοι συγκρούστηκαν βίαια στη Βαρσοβία με την αστυνομία, σε μια προσπάθειά τους να κάψουν (!) το υπουργείο Οικονομικών, εξαιτίας της απόγνωσής τους μπροστά στην απώλεια της εργασίας τους. Στερνή μου γνώση να σε είχα πρώτα...

«Ναι, αλλά στο σοσιαλισμό δεν υπήρχε ελεύθερη έκφραση των πολιτικών απόψεων!» - ισχυρίζονται ορισμένοι. Ναι, εδώ έχουν δίκιο! Δεν μπορούσε να υπάρξει δημόσια κίνηση ενάντια στο σοσιαλιστικό σύστημα. Μπορούσε να υπάρχει κριτική παρέμβαση και συμμετοχή σε όλες τις πλευρές της κοινωνικής και πολιτικής ζωής. Υπολογίζεται πως το 1/3 όλων των δημοσιευμάτων των σοβιετικών εφημερίδων περιείχε κριτικές απόψεις, γνώμες και προτάσεις. Υπήρχε η διαδικασία ανάκλησης των εκλεγμένων σε όλα τα επίπεδα των Σοβιέτ. Συνολικά υπολογίζεται πως 2 εκατομμύρια Σοβιετικών ήταν εκλεγμένα στο σύστημα των Σοβιέτ⁴, ενώ σε 30 εκατομμύρια υπολογίζονταν όσοι με τον ένα ή άλλον τρόπο συμμετείχαν ενεργά στο σοβιετικό σύστημα λήψης των αποφάσεων^5. Συγκριτικά σήμερα σε όλη την κλίμακα της Ρωσίας οι αιρετοί (βουλευτές, κυβερνήτες, δημοτικοί σύμβουλοι) δεν ξεπερνούν τις 30 χιλιάδες. Το σοσιαλιστικό σύστημα από τη φύση του στηρίζεται στην πλατιά έκφραση και συμμετοχή των εργαζομένων στη λήψη των αποφάσεων. Αλλωστε γι' αυτό η ΕΣΣΔ δεν έκανε τεράστια βήματα στον τομέα της μόρφωσης και του πολιτισμού; Θα ενδιαφερόταν ένα αντιδραστικό καθεστώς να μορφώσει το λαό; Κι όμως το σοβιετικό καθεστώς ήταν μοναδικό στην πλατιά μόρφωση που παρείχε στη νεολαία και στο λαό, σε αντίθεση βέβαια με τον κόσμο του καπιταλισμού, όπου η μόρφωση περνά από τις «συμπληγάδες» των ταξικών φραγμών και της εμπορευματοποίησης και καταλήγει στη στενή ειδίκευση και στον οργανικό αναλφαβητισμό εκατομμυρίων εργαζομένων!

Κανείς δεν μπορεί να παραγνωρίσει επίσης πως στον καπιταλισμό τα διάφορα πολιτικά κόμματα εκφράζουν αντίπαλα κοινωνικά συμφέροντα και τάξεις. Αντίθετα, στο σοσιαλισμό δεν μπορεί να υπάρξει εμφάνιση κομμάτων που θα στήριζαν την επιστροφή στον καπιταλισμό, αφού τα βασικά μέσα παραγωγής έχουν αφαιρεθεί από τους καπιταλιστές. Κι εδώ έρχεται «καπάκι» η αφελής, κατά τη γνώμη μου, ερώτηση «κι αν ένας εργαζόμενος, βρε παιδί μου, για λόγους έστω βλακείας του, θέλει να υποστηρίξει την επιστροφή στον καπιταλισμό, γιατί να μην μπορεί;». Πρόκειται για μια εντελώς απλοϊκή προσέγγιση, που ξεχνά ότι η απόπειρα οικοδόμησης του σοσιαλισμού γίνεται σε συνθήκες ανειρήνευτης πάλης κι ότι ο εχθρός του σοσιαλισμού έχει τεράστια δύναμη, έχει την παγκόσμια αστική τάξη στο πλευρό του. Οπως έδειξε και η ίδια η εμπειρία των χρόνων της σοσιαλιστικής οικοδόμησης, ο εχθρός ποτέ δε σταμάτησε να χρησιμοποιεί τέτοιους ανθρώπους, συχνά βέβαια με το «αζημίωτο», είτε αυτό ήταν άμεσα κέρδη, είτε λέγεται δόξα και προβολή, για να ανατρέψει το σοσιαλιστικό καθεστώς, που είναι υποχρεωμένο να αμυνθεί απέναντι σ' αυτές τις προσπάθειες. Οπως άλλωστε κάνει τώρα στην Κούβα!

«Ναι, αλλά στο σοσιαλισμό υπήρχε μονόπλευρη κομμουνιστική προπαγάνδα», μας λένε. Μα, γιατί στον καπιταλισμό δεν είναι μονόπλευρη και κυρίαρχη η αντικομμουνιστική προπαγάνδα στο σχολείο, στα ΜΜΕ; Δεν είναι κυρίαρχη η αποσιώπηση, η διαστρέβλωση των θέσεων του ΚΚ, της ιστορίας, που «ξαναγράφεται», έτσι ώστε να βολεύει όσους επιδιώκουν τη διατήρηση της εκμετάλλευσης ανθρώπου από άνθρωπο; Ενα τελευταίο παράδειγμα: Πρόσφατα η εφημερίδα «Ελευθεροτυπία», την ημέρα της επετείου της συμπλήρωσης 30 χρόνων από το πραξικόπημα στη Χιλή, έδωσε στους αναγνώστες της ένα πολυσέλιδο ιλουστρασιόν ένθετο, όχι για τον δικτάτορα Πινοσέτ, για τα έργα και ημέρες της CIA στη Χιλή και τις εκτελέσεις και τα βασανιστήρια χιλιάδων Χιλιανών κομμουνιστών και δημοκρατών, αλλά για τον ...«δικτάτορα» Στάλιν! Εκεί, μέσα από μια «σαλάτα» αληθινών γεγονότων, μα και ψευτιών, ο αναγνώστης πρέπει να διαμορφώσει μια πικρόχολη κι αποκρουστική εικόνα για τον ηγέτη της ΕΣΣΔ, τον Ι. Στάλιν, αλλά και για τον ηγέτη της Οχτωβριανής Επανάστασης, τον Β. Λένιν και συνολικά για το σοσιαλισμό. Το μόνο που σε κάνει να λυπάσαι είναι ότι σε αυτό το «κατασκεύασμα» συνεισφέρανε και κάποιοι άνθρωποι που ο σοβιετικός λαός τους προσέφερε απλόχερα ψωμί και μόρφωση... Ανάμεσα στα θέματα που εκεί χρησιμοποιούνται για να σπιλωθεί ο σοσιαλισμός είναι και αυτό της εσωκομματικής πάλης. Ως σύντομη απάντηση δημοσιεύουμε μόνο αυτό που δήλωσε στην εφημερίδα «Ιζβέστια» στις 17/6/1998 ο Α. Γιάκοβλεφ, πρώην μέλος του ΠΓ του ΚΚΣΕ και εκ των πρωτεργατών της «περεστρόικα», ο οποίος λέει το εξής: «Κάπως θα έπρεπε με αυτό το σύστημα να τελειώνουμε. Υπήρχαν διαφορετικοί δρόμοι, όπως ο δρόμος των διαφωνούντων, μα αυτός ήταν άνευ προοπτικής. Επρεπε να δράσουμε από τα μέσα».

Στόχος μας δεν είναι βέβαια να απλοποιήσουμε και να ωραιοποιήσουμε την κατάσταση, αλλά να δείξουμε την υποκρισία που υπάρχει γύρω από τα ζητήματα της «δημοκρατίας» και των ελευθεριών. Να δείξουμε ορισμένες σημαντικές διαφορές των δύο πολιτικών συστημάτων. Η σοσιαλιστική κοινωνία είχε προβλήματα, αδυναμίες, παρεκκλίσεις, τις οποίες πρέπει να μελετήσουμε και να πάρουμε υπόψη μας. Το ΚΚΕ αφιέρωσε μια ολόκληρη εσωκομματική διαδικασία του και μια Πανελλαδική Συνδιάσκεψη για να κάνει κάποιες πρώτες εκτιμήσεις για τις αιτίες και τους παράγοντες ανατροπής του σοσιαλισμού. Εκείνη η εσωκομματική διαδικασία του ΚΚΕ κατέληξε σε ορισμένα πολύ σημαντικά συμπεράσματα. Θα αναφερθούμε συνοπτικά μόνο σ' εκείνα που αφορούν το θέμα που εξετάζουμε, αυτό της δημοκρατίας:

Ενα πρώτο συμπέρασμα στο οποίο κατέληξε είναι ότι «ο προβληματισμός για τις βαθύτερες αιτίες οδηγεί στη μελέτη ενός πλέγματος παραγόντων, που επενέργησαν στις εξελίξεις και δημιούργησαν τις προϋποθέσεις για την κοινωνική και πολιτική καπιταλιστική οπισθοδρόμηση στις χώρες του σοσιαλισμού»⁶. Η σκέψη αυτή είναι ιδιαίτερα σημαντική γιατί δείχνει πως στους προβληματισμούς μας δεν πρέπει να έχουμε μονόπλευρη προσέγγιση, (π.χ. έφταιγαν τα ζητήματα της δημοκρατίας).

Ενα δεύτερο, που έχει σχέση με αυτό που καταπιανόμαστε εδώ, είναι πως «αφετηριακή επίσης ιδέα είναι ότι η σοσιαλιστική κοινωνία δεν είναι αυτοτελής κοινωνία, αλλά μεταβατική ανάμεσα στον καπιταλισμό και τον κομμουνισμό»⁷. Δεν πρέπει, δηλαδή, να έχουμε την αυταπάτη πως μπορεί να φτιαχτεί ένας «παραδεισένιος» σοσιαλισμός. Πάντα θα υπάρχουν δυσκολίες, αδυναμίες και προβλήματα και σ' εκείνη την κοινωνία, η οποία ως «πρώτο στάδιο της κομμουνιστικής κοινωνίας», εξακολουθεί να είναι μια κοινωνία ατελής. Την ίδια όμως στιγμή αυτό δεν έρχεται σε αντίθεση με το ότι η σοσιαλιστική κοινωνία ήταν και θα είναι ένα τεράστιο βήμα στην επίλυση σοβαρών προβλημάτων που ταλανίζουν τον άνθρωπο της δουλιάς.

Οποιος ανατρέξει στο συγκεκριμένο ντοκουμέντο θα δει ότι το ΚΚΕ εκτιμά μεταξύ των άλλων πως «αδυνάτισε, δε λειτούργησε, με την ποιότητα και την απαίτηση της εποχής και των σύνθετων καθηκόντων της σοσιαλιστικής οικοδόμησης, η διαλεκτική σχέση άμεσης και αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας»⁸. Στο κείμενο γίνεται συγκεκριμένη αναφορά στα προβλήματα της ανάπτυξης των μορφών της σοσιαλιστικής δημοκρατίας, στη διαλεκτική σχέση «κόμμα - σοβιέτ - λαός», στις δυσκολίες της λαϊκής συμμετοχής κι ελέγχου, στη χαλάρωση των δεσμών του κόμματος με το λαό και σε άλλα αρνητικά φαινόμενα, που εμφανίστηκαν στον υπαρκτό σοσιαλισμό, αλλά και δίνονται κάποιες πρώτες απαντήσεις για τις αιτίες αυτών των προβλημάτων. Την ίδια ώρα σημειώνεται πως: «Τα αρνητικά φαινόμενα και προβλήματα που εμφανίστηκαν δεν αναιρούν τη θεωρητική θέση ότι στη σοσιαλιστική κοινωνία αντιστοιχεί πολιτική μεταβατική περίοδος, της οποίας το κράτος αποδίδεται με τον πολιτικό όρο επαναστατική δικτατορία του προλεταριάτου, που υποδηλώνει την πλήρη και ουσιαστική διαφορά από τη δικτατορία της αστικής τάξης της καπιταλιστικής κοινωνίας. Η κριτική που ασκήθηκε στο πολιτικό σύστημα του σοσιαλισμού από αντισοσιαλιστικές δυνάμεις των καπιταλιστικών χωρών, ρεφορμιστές και αναθεωρητές, ξεκινούσε από μια συνειδητά ή ασυνείδητα σε ορισμένες περιπτώσεις, λανθασμένη βάση: την εξομοίωση κριτηρίων ανάμεσα στον καπιταλισμό και το σοσιαλισμό, από αταξική αντιμετώπιση της δημοκρατίας και της ελευθερίας»⁹. Ετσι, λοιπόν, όταν οι εργαζόμενοι συζητούν και προσεγγίζουν τα ζητήματα της δημοκρατίας δεν πρέπει να ξεχνούν τα πολύ επίκαιρα λόγια του Λένιν πως «η δικτατορία του προλεταριάτου είναι όχι μόνο απόλυτα νόμιμη σαν μέσο ανατροπής των εκμεταλλευτών και καταστολής τους, αλλά και απόλυτα απαραίτητη για όλη τη μάζα των εργαζομένων σαν μοναδικό μέσο άμυνας ενάντια στη δικτατορία της αστικής τάξης, που οδήγησε στον πόλεμο και που προετοιμάζει νέους πολέμους»¹⁰.

Θα κλείσουμε, όσο μπορεί να «κλείσει» μια σύντομη αναφορά κι αντιπαράθεση ανάμεσα στην αστική και την προλεταριακή δημοκρατία, με έναν ορισμό της δημοκρατίας, που έδωσε ο Αμερικάνος διανοούμενος του 17^ου αιώνα Μπέντζαμιν Φράνκλιν (και εκ των συγγραφέων της Διακήρυξης Ανεξαρτησίας των ΗΠΑ) και που σίγουρα με παραστατικό τρόπο δείχνει τι σημαίνει δημοκρατία σε συνθήκες ταξικής κοινωνίας: «Δημοκρατία - είχε πει - είναι όταν δύο λύκοι κι ένα προβατάκι αποφασίζουν το τι θα φάνε σήμερα το μεσημέρι»¹¹...

1. Θ. ΠΑΠΑΡΗΓΑ: Η αρχαία δουλοκτητική Δημοκρατία, σελ. 50-54.

2. Β. Ι. ΛΕΝΙΝ: «Η προλεταριακή επανάσταση κι ο αποστάτης Κάουτσκι», τ. 37, σελ. 103.

3. Β. Ι. ΛΕΝΙΝ: «Η προλεταριακή επανάσταση κι ο αποστάτης Κάουτσκι», τ. 37, σελ. 104-105.

4. Α. Λουκιάνοφ. Συνέντευξη στην εφημερίδα «ΠΡΑΒΝΤΑ», Σεπτέμβρης 2003.

5. Ρ. Κοσολάποφ. «Συνθήκες αναγέννησης του σοβιετικού κράτους» 21/12/2002.

6. «Εκτιμήσεις και προβληματισμοί για τους παράγοντες που καθόρισαν την ανατροπή του σοσιαλιστικού συστήματος στην Ευρώπη. Η αναγκαιότητα και επικαιρότητα του σοσιαλισμού». Υλικά της Πανελλαδικής Συνδιάσκεψης. Εκδοση της ΚΕ του ΚΚΕ. Αθήνα 1996, σελ. 46.

7. Στο ίδιο, σελ. 46.

8. Στο ίδιο, σελ. 53-54.

9. Στο ίδιο, σελ. 55.

10. Β. Ι. ΛΕΝΙΝ. «Θέσεις και εισήγηση για την αστική δημοκρατία και τη δικτατορία του προλεταριάτου», 4/4/1919, 1^ο συνέδριο της Κομμουνιστικής Διεθνούς, τ. 37, σελ. 498.

11. «Τι είναι δημοκρατία;». Αρθρο στο www.contr-tv.ru