α. Είναι ταξικό, αφού με την όλη λειτουργία του, τους θεσμούς, τα προγράμματα σπουδών, τα ιδιωτικά σχολεία και φροντιστήρια, τις εξετάσεις και τον κατανεμητικό του ρόλο, συμβάλλει στην αναπαραγωγή της ταξικής δομής της κοινωνίας, παρά την όποια κοινωνική - εκπαιδευτική κινητικότητα.

Τα παιδιά των εργατικών και λαϊκών οικογενειών στη μεγάλη τους πλειοψηφία εκπαιδεύονται για να γίνουν εργάτες και υπάλληλοι, να έχουν στο σύστημα της κοινωνικής παραγωγής εκτελεστικό ρόλο. Ενώ τα παιδιά της αστικής τάξης και άλλων εύπορων οικογενειών για να διευθύνουν.

Η επιταγή κι αυτού του αστικού συντάγματος για «ίσες ευκαιρίες στη μόρφωση» κουρελιάζεται κυριολεκτικά στην πράξη.

β. Βρίσκεται σε κρίση επειδή συνδέεται και εξυπηρετεί όλο και πιο στενά τις ανάγκες των καπιταλιστικών επιχειρήσεων, τις ανάγκες του καπιταλιστικού κοινωνικού καταμερισμού εργασίας.

Θα ρωτήσουν οι απολογητές: Η εκπαίδευση να μη συνδέεται με την «παραγωγή και την κοινωνία»; Πώς θα βρίσκουν δουλιά οι νέοι και πώς στελέχη και προσωπικό οι επιχειρήσεις, οι υπηρεσίες και το κράτος; Μόνο βέβαια που οι ανάγκες και τα συμφέροντα των καπιταλιστικών επιχειρήσεων και του αστικού κράτους είναι στενά. Η καπιταλιστική ανάπτυξη είναι στενή και δε χωράει όλους τους νέους, που έχουν ήδη ανεργία 25%. Είναι επίσης και στρεβλή, αφού δεν ανταποκρίνεται στις πραγματικές ανάγκες του λαού, της νεολαίας και της κοινωνικής εξέλιξης. Πλεονάζουν για παράδειγμα τα πάσης φύσεως καταναλωτικά προϊόντα και πολιτιστικά υποπροϊόντα, ενώ μεγαλώνει η φτώχεια, ενώ υποβαθμίζεται όλο και περισσότερο η δημόσια Παιδεία και Υγεία, το περιβάλλον, η Κοινωνική Πρόνοια, η εκπαίδευση των ΑμΕΑ, ο πολιτισμός, ο λαϊκός αθλητισμός, η γνήσια τέχνη. Πλεονάζουν επίσης, στα πλαίσια του καπιταλιστικού κοινωνικού καταμερισμού εργασίας, τα ΝΑΤΟικά οπλικά συστήματα, οι χωροφύλακες, αγροφύλακες, συνοροφύλακες, μισθοφόροι, η δημοτική αστυνομία, η αντι«τρομοκρατική», οι Ζητάδες, οι σεκιουριτάδες, οι ιδιωτικοί αστυνομικοί, οι φουσκωτοί, οι καμεροχαφιέδες κλπ.

Και το κυριότερο πριν από τον κοινωνικό (επαγγελματικό) καταμερισμό εργασίας υπάρχει ο άνθρωπος, που έχει ανάγκη από ολόπλευρη και σφαιρική ανάπτυξη της προσωπικότητας και αφομοίωση κοινωνικών - ηθικών κριτηρίων, που χρειάζεται την επιστημονική γνώση για να κατανοεί τον κόσμο, να μπορεί να κάνει ελεύθερα επιλογές για να τον αλλάξει. Να μπορεί να προσανατολίζεται στη ζωή, για να γίνει μαζί με τους άλλους «υποκείμενο» της κοινωνικής εξέλιξης.

Γι' αυτά τα τελευταία δε δίνουν δεκάρα, φυσικά, οι δυνάμεις της αγοράς, η ΕΕ των μονοπωλίων, η κυβέρνηση και το ΠΑΣΟΚ. Ο ΣΥΝ κάνει πως δεν καταλαβαίνει και συντάσσεται... κριτικά με την κυρίαρχη εκπαιδευτική πολιτική.

Παράλληλα, το εκπαιδευτικό σύστημα όλο και λιγότερο έχει την ικανότητα να αφομοιώνει τη νέα γνώση που φέρνει η ανάπτυξη της επιστήμης - τεχνολογίας.

γ. Η κρίση του εκπαιδευτικού συστήματος εκδηλώνεται με δραματικό τρόπο και στο ίδιο το περιεχόμενο της Παιδείας.

Η εκπαίδευση προσφέρει «ακριβοπληρωμένη αμάθεια»; Τότε πώς λειτουργεί η οικονομία και το κράτος στον καπιταλισμό, πώς αναπτύσσεται η επιστήμη, η διαστημική, η μικροηλεκτρονική, η βιοτεχνολογία; Πώς γίνονται τα μεγάλα έργα; Με αμαθείς; Το σωστό είναι να πούμε ότι το εκπαιδευτικό σύστημα του καπιταλισμού προσφέρει τόση και τέτοια μόρφωση που αντιστοιχεί στις ανάγκες του (ταξικού) κοινωνικού καταμερισμού εργασίας, για να λειτουργήσει και ν' αναπτυχθεί το «Σύστημα».

Η αστική τάξη, ιδιαίτερα κατά τον 20ό αι. και στις μέρες μας, έχει συμβιβαστεί με τη διεύρυνση της μόρφωσης των μαζών, γιατί αυτό απαιτεί η σύνθετη τεχνολογία της παραγωγής, η επιστημονική - τεχνική επανάσταση και οι νέες τεχνολογίες.

Η αστική τάξη προσφέρει στο λαό και στη νεολαία τόση και τέτοια μόρφωση που αντιστοιχεί, φυσικά, στα ταξικά της συμφέροντα και όχι τη μόρφωση που πραγματικά έχει ανάγκη ο λαός, η νεολαία και η κοινωνία για ν' αναπτυχθεί, σύμφωνα με τις δυνατότητες που προσφέρει σήμερα η επιστήμη - τεχνολογία. Και δω βρίσκεται το πρόβλημα «Η αστική τάξη μέσα από τη λειτουργία του εκπαιδευτικού συστήματος προστατεύει από τη μια μεριά τα προνόμια τα δικά της και από την άλλη, ληστεύει την εργατική τάξη, όχι μόνο οικονομικά με την ιδιοποίηση της απλήρωτης εργασίας των εργατών, αλλά και πνευματικά περιορίζοντας και φτωχαίνοντας τις πνευματικές τους ανάγκες, εξαγοράζοντας και προσελκύοντας με το μέρος της ένα μέρος των πνευματικών δυνάμεων της εργατικής τάξης» (Λένιν).

Τον Οδυσσέα Τσενάι, τον προικισμένο Αλβανό μαθητή στη Θεσσαλονίκη, που δεν τον άφηναν να σηκώσει την ελληνική σημαία, τον πήρε με υποτροφία, πανεπιστήμιο της Αμερικής...

Στον τομέα των θετικών επιστημών το εκπαιδευτικό σύστημα (Πρωτοβάθμια - Δευτεροβάθμια - Τριτοβάθμια Εκπαίδευση) προσφέρει μια γνώση, αλλά με τέτοια διαίρεση, δομή και οργάνωση της διδακτέας ύλης σε κάθε μάθημα, ώστε ο μαθητής -φοιτητής να μαθαίνει ιδιότητες της ύλης και νόμους της φύσης, να μαθαίνει για το σύμπαν και τη βιολογική ύπαρξη του ανθρώπου, αλλά να μη συνειδητοποιεί φιλοσοφικά την υλικότητα του κόσμου και να υιοθετεί τον ιδεαλισμό και τη μεταφυσική αντίληψη.

Πρόκειται για μια διάσπαση (κατακερματισμός) του γνωστικού αντικειμένου με τέτοιον τρόπο, με τέτοια κενά και αποσιωπήσεις, ώστε να σχηματίζεται σ' ένα δεύτερο επίπεδο, φιλοσοφικό, μέσα από τη γνώση των θετικών επιστημών η κοσμοαντίληψη της αστικής τάξης, να αναπαράγεται δηλαδή η αστική ιδεολογία, για να εξασφαλίζεται μαζί με τη δύναμη του κράτους η πολιτική κυριαρχία της άρχουσας τάξης.

Για παράδειγμα: ο Β. Χάιζενμπεργκ, που είχε ασχοληθεί με τη μηχανική του κβάντα, την ατομική φυσική και τη θεωρία των «στοιχειακών σωματιδίων» («πεδίο», «αυτενέργεια»), στο επίπεδο της φυσικής πειραματικής επιστήμης, στις ειδικές έρευνες, δικαιώνει στην ουσία την υλιστική άποψη για τη φύση. Στις διαλέξεις του όμως σε φιλοσοφικά ζητήματα της θεωρητικής φυσικής δεν παραδεχόταν την ανεξάρτητη από την ανθρώπινη συνείδηση φυσική πραγματικότητα με την παρατήρηση και έκλινε προς τον απροσδιοριστικισμό των μικροπροτσές.

Στη συνέχεια οι εκπρόσωποι της κυρίαρχης αστικής ιδεολογίας και οι κάθε είδους φιλοσοφούντες ερμήνευσαν τις ανακαλύψεις του στη φυσική με τέτοιον τρόπο, ώστε να αμφισβητήσουν την αιτιοκρατία στη φύση και το μαρξισμό.

Στο εκπαιδευτικό σύστημα: Οι μαθητές μαθαίνουν για τις ιδιότητες της ύλης όσο μαθαίνουν - και την αφθαρσία της ύλης (η ύλη ούτε γεννιέται ούτε χάνεται), μαθαίνουν επίσης την αρχή των προσωποκρατικών - όταν τη μαθαίνουν - «εκ του μηδενός μηδέν γεννάται», δεν κατανοούν όμως ότι σε φιλοσοφικό επίπεδο αυτά σημαίνουν πως δεν υπάρχει δημιουργός της ύλης, δηλαδή θεός.

Φυσικά, δεν είναι τυχαίο ότι η θεωρία του Δαρβίνου δε διδάσκεται στην Α΄βάθμια και Β΄βάθμια εκπαίδευση, ενώ έχει υποβαθμιστεί το μάθημα της Χημείας και Βιολογίας - στα οποία δε χωράει εύκολα η μεταφυσική - και έχει καταργηθεί η Γεωλογία με την οποία ερμηνεύεται υλιστικά η δημιουργία του σύμπαντος.

Στις θετικές επιστήμες οι μαθητές του Λυκείου και οι φοιτητές μαθαίνουν για νόμους της φύσης, όμως για τους επιμέρους ή ιδιαίτερους νόμους ή για τους κοινούς, για μεγάλες ομάδες φαινομένων. Δε μαθαίνουν για τους γενικούς, καθολικούς νόμους, τις βασικές διαλεκτικές νομοτέλειες του κόσμου, που εκφράζουν τη σχέση ανάμεσα στις καθολικές ιδιότητες που υπάρχουν παντού και τις τάσεις ανάπτυξης της ύλης. Για τους νόμους που δρουν ως καθολικές αρχές κάθε ύπαρξης που είναι κάτι γενικό και εμφανίζεται σε πολλαπλούς νόμους και δεν εκφράζεται με μαθηματικές σχέσεις. Δε μαθαίνουν δηλαδή φιλοσοφία. Ετσι δεν μπορούν να κατανοήσουν τη συνολική εικόνα της φύσης και την εξέλιξή της.

Βέβαια, στα τμήματα και ινστιτούτα που γίνεται η έρευνα και η εφαρμογή στη βιοχημεία, βιοτεχνολογία, στη μικροηλεκτρονική, στα όπλα του βιολογικού πολέμου ή στην παραγωγή αυτοματοποιημένων συστημάτων παραγωγής οι επιστήμονες σκέφτονται, ερευνούν και παράγουν με αυστηρά επιστημονικά - υλιστικά κριτήρια. Εδώ θριαμβεύει η υλιστική αντίληψη και δε χωράει καθόλου μεταφυσική.

Στα επιτελεία της πολιτικής κρατικής εξουσίας οι εκπρόσωποι της αστικής τάξης γνωρίζουν πολύ καλά την ταξική πάλη και τις κοινωνικές νομοτέλειες, αλλά από την ανάποδη, για την εξυπηρέτηση της πολιτικής και των συμφερόντων της αστικής τάξης ενάντια στην εργατική τάξη και τα λαϊκά στρώματα.

Βασίλης Θεοδωρακόπουλος

Φιλόλογος, ΚΟΒ Εκπαιδευτικών Θεσσαλονίκης