Γρηγοριάδης Κώστας

Την ίδια στιγμή που τα παπαγαλάκια της επονομαζόμενης παγκοσμιοποίησης εξακολουθούν να δυσφημούν παντοιοτρόπως το σοσιαλισμό και με ψευδοϊδεολογήματα περί του «τέλους της ιστορίας» ή της αδυναμίας του σοσιαλιστικού μετασχηματισμού των κοινωνιών, την ίδια στιγμή που (και) η περιβαλλοντική βαρβαρότητα των χωρών του Βορρά εκδηλώνεται και ταυτόχρονα απειλεί τον πλανήτη, μια χώρα όπου το άρωμα της επανάστασης εξακολουθεί να δίνει ελπίδες για ένα καλύτερο αύριο, παρά τον πόλεμο που εδώ και δεκαετίες έχουν εξαπολύσει οι ΗΠΑ (και οι «Φιλιππινέζες» της), από τη δεκαετία του ενενήντα υλοποιεί εκτεταμένα οικολογικά προγράμματα, αποδεικνύοντας στην πράξη ότι σοσιαλισμός και οικολογία είναι δυο έννοιες που συμβαδίζουν και είναι η μόνη προοπτική. Την ίδια στιγμή, κάποιοι δήθεν εγχώριοι και αλλοδαποί επικριτές της «παγκοσμιοποίησης», οι οποίοι δεν τολμούν όμως να αναφέρουν ούτε καν τις λέξεις ιμπεριαλισμός και καπιταλισμός, μιλούν για έναν άλλον κόσμο «εφικτό» (αλήθεια ποιον), ενώ στις παρελάσεις τους φορούν και πράσινες μάσκες, προσπαθώντας σε κάθε ευκαιρία να δυσφημίσουν το σοσιαλισμό, που ούτως ή άλλως τον έχουν διαγράψει από το λεξιλόγιό τους. Παράλληλα, προσπαθούν με νεφελώματα να αλιεύσουν ψήφους, αποφεύγοντας όπως ο διάβολος το λιβάνι να διευκρινίσουν πώς τα οικολογικά τους «οράματα», στα οποία κυρίως επικεντρώνουν τις προτάσεις τους, είναι εφικτά σε καπιταλιστικές οικονομίες ή έστω σε μεικτές (sic), τις οποίες έχουν σπεύσει να υιοθετήσουν...

Αλλά, ας αφήσουμε τους υπέρμαχους του καπιταλισμού και τους light επικριτές του κι ας δούμε ορισμένες πτυχές της προσπάθειας για οικολογικές παρεμβάσεις που πραγματοποιούνται επί χρόνια στην Κούβα και που έχουν «καταπιεί» οι κρατικοδίαιτοι «οικολόγοι» και οι πάσης φύσεως και συνομοταξίας οικολογούντες. Οι συστηματικές προσπάθειες για οικολογικές παρεμβάσεις στην οικονομία μιας χώρας που ουσιαστικά βρίσκεται υπό «πολιορκία», στην ηρωική Κούβα, ξεκινούν από παλιά (σ.σ. μέσα της δεκαετίας του εξήντα), αλλά κορυφώνονται λίγο πριν από τα τέλη της δεκαετίας του ογδόντα με κύρια αιχμή το γεωργικό τομέα. Τότε, η αποσπασματικότητά τους κρίθηκε ότι έπρεπε να ενσωματωθούν σ' ένα ενιαίο εθνικό πρόγραμμα. Ετσι, εκτός της γεωργίας, περιελήφθησαν, η δημόσια Υγεία, η προστασία της βιοποικιλότητας, οι ήπιες μορφές ενέργειας, οι μεταφορές, ο αστικός προγραμματισμός και η περιβαλλοντική εκπαίδευση. Το 1992 στην περίφημη διάσκεψη του Ρίο, σύμφωνα με πολλούς αναλυτές, η Κούβα ήταν η πιο προετοιμασμένη χώρα. Πολλά από αυτά που αναδείχτηκαν ως ζητήματα και πολλές προτάσεις που υιοθετήθηκαν εφαρμόζονταν ήδη από καιρό. Ηταν προϊόν συζητήσεων, πειραματισμών και καινοτομιών μιας τριακονταετίας.

Με δεδομένες τις συνθήκες του οικονομικού αποκλεισμού, αλλά και τη διαφορετική στόχευση, η προοπτική δεν ήταν το βορειοαμερικανικό πρότυπο, αλλά ένα βιοτικό επίπεδο προσανατολισμένο, κυρίως, σε ποιοτικές παραμέτρους, όπως η οικολογία, ο πολιτισμός, η αλληλεγγύη μεταξύ των πολιτών και η εκπαίδευση. Η περίοδος 1989 - 1993 αντί να κάμψει τις προσπάθειες της Κούβας έδωσε μεγαλύτερη ώθηση στις περιβαλλοντικές παρεμβάσεις και υποχωρεί η ούτως ή άλλως ιδεολογία της άκριτης ανάπτυξης, τις επιπτώσεις της οποίας ήδη γεύεται ο αναπτυγμένος Βορράς. Χωρίς να απορρίπτεται η τεχνολογία, δεν έπεσαν στην παγίδα της υιοθέτησης χωρίς όρους και όρια, λάθος που συχνά πλήρωσαν με τεράστιο κόστος πολλές χώρες του Τρίτου Κόσμου. Η οικολογική γεωργία που μόνο την τελευταία δεκαετία έχει κατορθώσει να πάρει ένα μικρό μερίδιο της αγοράς, στην Κούβα εφαρμόζεται από τα μέσα της δεκαετίας του εξήντα.

Στη γεωργία, η χρήση του βιολογικού ελέγχου των παρασίτων είναι αρκετά διαδεδομένη. Τα κέντρα καλλιέργειας φυσικών εχθρών των παρασίτων είναι οργανωμένα σε κρατικά αγροκτήματα και συνεταιρισμούς, σε συνδυασμό με στρατηγικές ανακύκλωσης. Οι βιοκαλλιέργειες αναπτύχθηκαν με συστηματικότητα και προσοχή, γιατί, όπως επισημαίνεται σε κυβερνητικές εκθέσεις των αντίστοιχων υπουργείων, δεν ήθελαν να ρισκάρουν μια αποτυχία που θα δυσφημούσε τη μακροπρόθεσμη ανάπτυξή τους στη χώρα αυτή. Μεγάλη πρόοδος έχει σημειωθεί στην οικολογική καλλιέργεια των εσπεριδοειδών.

Σημαδιακή χρονιά είναι το 1992, όπου η Κούβα υιοθετεί στο Σύνταγμά της το άρθρο 27, το οποίο αναφέρει πως «...το κράτος προστατεύει το περιβάλλον και τους φυσικούς πόρους της χώρας. Αναγνωρίζει τη στενή σχέση του με την οικονομική και κοινωνική βιώσιμη ανάπτυξη, για να καταστήσει την ανθρώπινη ζωή λογικότερη και για να εξασφαλίσει την επιβίωση, την ευημερία και την ασφάλεια σήμερα και των μελλοντικών γενιών. Είναι το καθήκον των αρμόδιων οργανισμών να εφαρμόσουν αυτήν την πολιτική. Ανήκει στα καθήκοντα των πολιτών η συμβολή στην προστασία των υδάτων, της ατμόσφαιρας, της συντήρησης των εδαφών, της χλωρίδας, της πανίδας και της φύσης...».

Την εικοσαετία '60 - '80 ο έλεγχος της ρύπανσης των επιχειρήσεων ανήκε στις ίδιες τις επιχειρήσεις. Από τη δεκαετία του ενενήντα, έπειτα από μακρές συζητήσεις, ο έλεγχος έχει εκχωρηθεί σε κρατικά ινστιτούτα και αρχές, έτσι ώστε να μη σημειώνονται παρεκβάσεις. Στις οικονομικές πολιτικές λαμβάνεται πλέον σοβαρά υπόψη η οικολογική διάσταση. Το 1989 - 1990, όταν ο αμερικανικός αποκλεισμός δημιούργησε σημαντικά προβλήματα στην οικονομία της χώρας, οι εγγενείς φυλές της πανίδας και οι εγχώριες φυτικές ποικιλίες αποτέλεσαν στρατηγικό στόχο για τη δυνατότητα να αντεπεξέλθει η χώρα στις διατροφικές ανάγκες του πληθυσμού. Τα αποτελέσματα άρχισαν να γίνονται εμφανή μετά το 1995. Οι επενδύσεις πλέον απορρίπτονταν, αν υπήρχε πρόβλημα με τυχόν περιβαλλοντικές επιπτώσεις. Το 1997 διατυπώνεται η εθνική περιβαλλοντική στρατηγική, βάσει της οποίας επιχειρείται η διατύπωση κριτηρίων για τη λήψη αποφάσεων.

Ολοι οι εμπλεκόμενοι φορείς πλέον είναι υποχρεωμένοι να λαμβάνουν υπόψη τους τις περιβαλλοντικές διαστάσεις. Η περιβαλλοντική συνείδηση αποτελεί άλλη μια πολιτική. Είναι εμφανής η προσπάθεια δημιουργίας λ.χ. εστιατορίων για χορτοφάγους και για υγιεινή διατροφή γενικότερα. Ως προς την τεχνολογία δίνεται προτεραιότητα σε τομείς που συμβάλλουν στην προστασία του περιβάλλοντος. Η «καθαρές» παραγωγές, η σύνδεση οικολογίας και υγείας, η ανακύκλωση των αστικών αποβλήτων, οι εναλλακτικές μορφές ενέργειας, η προστασία της βιοποικιλότητας και η τυπική και άτυπη περιβαλλοντική εκπαίδευση ανήκει στις προτεραιότητες της κυβερνητικής πολιτικής.

Οι πιο καθυστερημένες περιοχές ηλεκτροδοτήθηκαν με τη χρήση ηλιακών συσσωρευτών. Ενα από τα πλέον ενδιαφέροντα προγράμματα ανήκει στην αντι-ερήμωση σε υποβαθμισμένες εδαφικά περιοχές. Βέβαια, όπως λένε και οι αρμόδιοι, δεν έχει επιτευχθεί ακόμα μια ισορροπία μεταξύ όλων των περιοχών και απομένουν να γίνουν ακόμα πολλά. Συχνά υπάρχουν και διαμάχες. Αναφέρεται ως παράδειγμα ένα περιστατικό σε μια συνέλευση γειτονιάς μιας κωμόπολης, όπου ένας πολίτης απαιτούσε την κοπή κάποιων δέντρων τα οποία, σύμφωνα με την άποψή του, εμπόδιζαν την καλή ηλεκτροδότηση. Αρκετοί αντέδρασαν και υποστήριξαν ότι τα δέντρα είναι ο πνεύμονας της πόλης. Η συζήτηση στην Κούβα δεν έχει κλείσει. Ομως, αυτά που συμβαίνουν αποτελούν ένα αισιόδοξο μήνυμα όχι μόνο για το τι γίνεται σε μια σοσιαλιστική χώρα, αλλά κυρίως το τι θα γίνει με την προοπτική μιας «βιώσιμης σχέσης με τη φύση», όπως την ονομάζουν...