Η επέκταση της κυριαρχίας της ΛΔΚ στο Χονγκ - Κονγκ ύστερα από βρετανική παρουσία 156 χρόνων ήταν ένα από τα θέματα που απασχόλησαν πιο πολύ αυτές τις μέρες τα διεθνή ΜΜΕ. Αρχίζοντας από το CNN, πιθανότατα δεν υπήρξε ούτε ένα κανάλι σε όλο τον κόσμο που, στην ένωση της 30ής Ιούνη και της 1ης Ιούλη 1997, να μην έδειξε την τελευταία υποστολή της "Γιούνιον Τζακ" και της αποικιακής σημαίας του Χονγκ - Κονγκ και την πρώτη έπαρση της σημαίας της ΛΔΚ και της Ειδικής Διοικητικής Περιοχής, τις ομιλίες του Πρίγκιπα της Ουαλίας Καρόλου, του τελευταίου αποικιακού διοικητή Κρις Πάτεν και του Προέδρου της ΛΔΚ Ζάο Ζι - Γιανγκ, την ορκωμοσία του νέου κυβερνήτη Τουνγκ Τσι - Χουά και του νέου προσωρινού νομοθετικού συμβουλίου της επαρχίας, τους πανηγυρισμούς, τα πυροτεχνήματα κλπ. Δεν έλειψε και η δική μας ΕΤ - 2, που είχε την καλή ιδέα να οργανώσει και συζήτηση με την 1η γραμματέα της πρεσβείας της ΛΔΚ στην Αθήνα κ. Σιε - Μιν.

Τι ήταν, τελικά, αυτό το Χονγκ - Κονγκ; Πώς έφθασε σε βρετανικά χέρια; Ποια ήταν η πορεία του και, κυρίως, ποια είναι η σημασία της επανόδου του στην Κίνα;

Πρόκειται για ιστορία μακρόχρονη και ταραγμένη.

********

Βρισκόμαστε στα 1840. O αγγλικός στρατός έχει εισβάλει στην Κίνα. Οι προσπάθειες των Αυτοκρατόρων της Κίνας να εμποδίσουν το εμπόριο έχει σαν αποτέλεσμα την πολεμική σύγκρουση, που θα κρατήσει από το 1840 ως το 1842, και θα πάρει το όνομα "Πρώτος Πόλεμος του Οπίου".

Ο πόλεμος καταλήγει στη συντριπτική ήττα της Κίνας. Η συνθήκη λήξης του πολέμου, που υπογράφεται στις 29 Αυγούστου 1842 στο Νανκίν, υποχρεώνει ουσιαστικά την Κίνα να δεχτεί όλους τους όρους των Αγγλων. Ηταν η πρώτη συνθήκη που έβαλε την Κίνα σε κατώτερη θέση απέναντι στις ευρωπαϊκές και, γενικά, τις ξένες μεγάλες δυνάμεις. Μεταξύ των άλλων όρων της, περιλάμβανε και την αναγνώριση του δικαιώματος στους Αγγλους να εγκαταστήσουν στρατιωτικές δυνάμεις στο στρατηγικής σημασίας νησί Χσιαν Γκουάνγκ στη Θάλασσα της Κίνας. Αυτό ήταν το περιβόητο "Χονγκ - Κονγκ", όπως το άκουγαν τα αγγλικά αυτιά.

Το σύνολο των όρων της συνθήκης και η πρόβλεψη εγκατάστασης στρατιωτικών δυνάμεων έδειχναν καθαρά ότι σκοπός των Αγγλων ήταν, γενικότερα, η προσπάθεια να αποκτήσουν μια ισχυρή οικονομική και στρατιωτική βάση στην Κίνα. Από αυτή την άποψη, η Συνθήκη του Νανκίν, που καθιέρωσε για πρώτη φορά ένα χωριστό καθεστώς για το Χονγκ - Κονγκ, έδωσε στο τελευταίο ένα συμβολικό χαρακτήρα, τον χαρακτήρα της έναρξης της πορείας ενσωμάτωσης της Κίνας στον παγκόσμιο καπιταλιστικό σχηματισμό, με τρόπο που έκανε την πορεία του καπιταλισμού στο "Ουράνιο Κράτος" κυριολεκτικά μαρτυρική για τον Κινέζο εργάτη και αγρότη: Εκτεταμένη ξένη εισβολή, επιβολή καθεστώτος ακραίας εθνικής καταπίεσης, μισοαποικιακός οικονομικός, πολιτικός και ιδεολογικός έλεγχος, στην αρχή, από το ξένο εμπορικό και βιομηχανικό κεφάλαιο και, σε συνέχεια και ακόμη χειρότερα, από τον ιμπεριαλισμό και, παράλληλα, διατήρηση, σχεδόν στο ακέραιο, του δουλοπαροικιακού καθεστώτος της ανατολικής δεσποτείας.

Ο,τι άρχισε ο Πρώτος Πόλεμος του Οπίου το ολοκλήρωσε ο Δεύτερος. Στη διάρκειά του, οι ξένες δυνάμεις που παίρνουν άμεσα μέρος σε αυτόν (Αγγλία, Γαλλία) αλλά και εκείνες που δε συμμετέχουν άμεσα αλλά υποστηρίζουν τις τελευταίες (ΗΠΑ, Ρωσία κ. ά.) δεν επιδιώκουν μόνο το παραπέρα άνοιγμα της Κίνας στην εμπορική και βιομηχανική τους εκμετάλλευση.

Η Κίνα "έχει κατακλυστεί από τη φοβερή θάλασσα της επανάστασης", όπως σημειώνει ο Κ. Μαρξ. Πρόκειται για την "Εξέγερση των TAI - PING", την τελευταία και ισχυρότερη εξέγερση της μεσαιωνικής αγροτιάς της Κίνας ενάντια στον δουλοπαροικιακό ζυγό και τη φεουδαρχική εκμετάλλευση. Οι επαναστάτες, που έχουν στόχο την κατάργηση του αυτοκρατορικού θρόνου των MING και την κατάργηση του φεουδαρχικού καθεστώτος, συντρίβουν πολλές αυτοκρατορικές στρατιές και δημιουργούν και δικό τους κράτος, το TAI - PING TIAN - GO ("Κράτος της Ουράνιας Ειρήνης"). Φυσικά, το πρόγραμμά τους, που, μαζί με επαναστατικές και προοδευτικές αρχές, περιείχε και όλες τις ουτοπικές αυταπάτες που αρμόζουν στη μεσαιωνική αγροτιά, δεν μπορούσε να εφαρμοστεί όπως το φαντάζονταν. Ωστόσο, ήταν μια απειλή για τις ξένες δυνάμεις που ήθελαν τη δική τους κυριαρχία σαν μέσο εξαρτημένου εκσυγχρονισμού της Κίνας αλλά όχι ένα εκσυγχρονισμό με τα χέρια των ίδιων των Κινέζων. Με άλλα λόγια, η επέμβασή τους, που έρχεται ύστερα από επανειλημμένες διαβεβαιώσεις ότι δεν πρόκειται να επέμβουν, επιδιώκει ευρύτερους αντεπαναστατικούς στόχους.

Αυτό πρέπει να εξηγεί και την ιδιαίτερη αγριότητα του πολέμου (1856 - 1860), που ο Κ. Μαρξ σημειώνει με μια έκδηλη ανησυχία, η οποία θα αποδειχθεί προφητική. Τα αγγλικά και γαλλικά στρατεύματα όχι μόνο προχωρούν σε φρικαλέες σφαγές αλλά και καταστρέφουν κινεζικά μνημεία μεγάλης ιστορικής και καλλιτεχνικής αξίας. Τα αγγλικά τμήματα που πολιορκούν το Πεκίνο, τα οποία διοικεί ο λόρδος Ελγιν, γιος του γνωστού από την υπόθεση των μαρμάρων του Παρθενώνα άλλου λόρδου, λεηλατούν τα θερινά ανάκτορα του Αυτοκράτορα της Κίνας και τα πυρπολούν για να εξαφανίσουν τα ίχνη των πράξεών τους.

Ο πόλεμος καταλήγει με τη Συνθήκη του Πεκίνου του 1860, η οποία υπογράφηκε κάτω από μυθιστορηματικές συνθήκες και η οποία "άνοιγε" ακόμη περισσότερο την Κίνα στο ξένο κεφάλαιο, διεύρυνε τα δικαιώματα ετεροδικίας και επεξέτεινε τα δικαιώματα των ξένων και στον τομέα της εξαγωγής κινεζικού εργατικού δυναμικού.

Η Συνθήκη όχι μόνο επαναλαμβάνει τα δικαιώματα των Αγγλων για στρατιωτική παρουσία στο Χονγκ - Κονγκ αλλά και προσαρτά στο νησί μέρος της απέναντι χερσονήσου της Τσου Λουν (Κάου Λουν).

Το 1865, ιδρύεται η "Τράπεζα Χονγκ- Κονγκ - Σαγκάης". Είναι το πρώτο βήμα μετατροπής του νησιού σε βάση ξένης οικονομικής διείσδυσης στην Κίνα, καθεστώς που θα έχει μακρό και λαμπρό μέλλον.

Το 1898, έχουμε νέα εξέλιξη. Από αφορμή τη νέα εξασθένηση της Κίνας από τον Κινεζοϊαπωνικό πόλεμο (1894 - 1895), το Λονδίνο θυμήθηκε πάλι το Χονγκ - Κονγκ. "Ζητά" από την κυβέρνηση του Πεκίνου τη σύναψη συνθήκης που θα μετέτρεπε το νησί, ως τότε απλό χώρο στάθμευσης στρατευμάτων, σε έδαφος νοικιασμένο από την κυβέρνηση της Αυτής Μεγαλειότητος για 99 χρόνια. Φυσικά, μόνο ψυχασθενής θα περίμενε ότι το Πεκίνο θα έλεγε "όχι".

Η δημιουργία μιας μεγάλης οικονομικής, πολιτικής και στρατιωτικής βάσης από τη Βρετανία στην περιοχή, δεν ξέφυγε καθόλου από την προσοχή των άλλων δυνάμεων, όπως έδειξε η εξέλιξη του 1941. Αμέσως μετά τον βομβαρδισμό του Περλ Χάρμπορ και, συγκεκριμένα, στις 8 Δεκέμβρη 1941, οι ιαπωνικές δυνάμεις επιτίθενται ενάντια στο Χονγκ - Κονγκ, το οποίο καταλαμβάνουν την ημέρα των Χριστουγέννων του ίδιου χρόνου.

Χαρακτηριστική είναι η εξέλιξη στη διάρκεια του πολέμου. Στις 11 Γενάρη 1943, υπογράφηκε στο Τσονγκ - Κινγκ η συμφωνία "Περί κατάργησης της Βρετανικής Ετεροδικίας και των Σχετικών Προνομίων στην Κίνα", αλλά ήταν ήδη φανερό ότι οι Βρετανοί δεν είχαν σκοπό να παραχωρήσουν και ούτε καν να συζητήσουν το Χονγκ - Κονγκ, το οποίο ανακαταλαμβάνουν στις 30.8.1945.

Με το τέλος του Β Παγκοσμίου Πολέμου, επικρατεί στην Κίνα μια κατάσταση μεγάλης αναταραχής, που θα οδηγήσει, την 1.10.1949, στην ίδρυση της ΛΔΚ. Η νέα κυβέρνηση δήλωσε ότι δεν αναγνωρίζει το "στάτους κβο" του Χονγκ - Κονγκ, αλλά τα πράγματα έμειναν στην ίδια κατάσταση ως τις αρχές της δεκαετίας του '80.

H κινεζική πλευρά έθεσε επίσημα το θέμα του Χονγκ - Κονγκ στους Βρετανούς στη συνάντηση του ηγέτη της ΛΔΚ Ντενγκ Χσιάο - Πινγκ με την τότε Βρετανή πρωθυπουργό Μ. Θάτσερ στις 24 Σεπτέμβρη 1982, στη διάρκεια της επίσκεψης της τελευταίας στο Πεκίνο. Στις 19.12.1984, στη διάρκεια δεύτερης επίσημης επίσκεψης, υπογράφηκε στο Πεκίνο η Σινο - Βρετανική Κοινή Διακήρυξη για το μέλλον του Χονγκ - Κονγκ. Η διακήρυξη προέβλεπε τη μεταβίβαση του Χονγκ - Κονγκ στην κυριαρχία της ΛΔΚ με τη λήξη της ενοικίασης της 1ης Ιούλη 1997.

H συγκεκριμένη συμφωνία προβλέπει:

α) Οι τομείς της άμυνας και της εξωτερικής πολιτικής του Χονγκ - Κονγκ περιέρχονται αποκλειστικά στα χέρια της κυβέρνησης της ΛΔΚ. Αλλάζουν επίσης και τα σύμβολα του εδάφους. Η βρετανική σημαία αντικαθίσταται από τη σημαία της ΛΔΚ και η αποικιακή σημαία από μια ειδική σημαία (που, τελικά, περιέλαβε την εικόνα μιας ορχιδέας).

β) Το Χονγκ - Κονγκ και η περιοχή του γίνονται Ειδική Διοικητική Περιοχή της ΛΔΚ με ευρείας έκτασης αυτόνομο καθεστώς και δική της νομοθετική εξουσία. Το νομικό και αστικό του καθεστώς δεν αλλάζει χωρίς τη θέληση των κατοίκων και δεν εξαρτάται από εκείνο της ΛΔΚ ούτε των άλλων ειδικών οικονομικών ζωνών της ΛΔΚ. Η πόλη και η περιοχή της παραμένουν ελεύθερο λιμάνι και ανεξάρτητη φορολογική και δασμολογική μονάδα. Διατηρούν επίσης το ίδιο νόμισμα, το δολάριο του Χονγκ - Κονγκ. Τα κεφάλαια, περιουσιακά στοιχεία, επενδύσεις, έννομα συμφέροντα των κατόχων τους κλπ. τίθενται κάτω από την ειδική ευθύνη της τοπικής κυβέρνησης και την προστασία της κυβέρνησης της ΛΔΚ.

γ) Η περιοχή διατηρεί δικό της δικαστικό σύστημα και αστυνομική δύναμη για την τήρηση της τάξης. Η τοπική κυβέρνηση μπορεί να υπογράφει ορισμένες διεθνείς συμφωνίες, π. χ., οικονομικές.

δ) Οι κάτοικοι του Χονγκ - Κονγκ έχουν το δικαίωμα σε διπλή ιθαγένεια. Δεν υπάρχει, όμως, "ιθαγένεια του Χονγκ - Κονγκ" αλλά μόνο της ΛΔΚ. Ο κυβερνήτης της περιοχής και ένα καθορισμένο μέρος της σύνθεσης του νομοθετικού σώματος πρέπει να έχουν την ιθαγένεια της ΛΔΚ. Το υπόλοιπο μέρος μπορεί να περιλαμβάνει και ξένους, υπό τον όρο να είναι μόνιμοι κάτοικοι του Χονγκ - Κονγκ. Οι κάτοικοι του Χονγκ - Κονγκ δεν υπόκεινται σε στρατιωτικές υποχρεώσεις.

ε) Οι όροι της Διακήρυξης ισχύουν για 50 χρόνια, δηλ. ως το 2047.

Το γενικό περιεχόμενο του κειμένου έλαβε, σύμφωνα με την έκφραση που αποδίδεται στον Ντενγκ Χσιάο - Πινγκ (ο οποίος πέθανε σε πολύ προχωρημένη ηλικία τον Φλεβάρη του 1997, πριν προλάβει να δει την εφαρμογή της Συνθήκης), την ονομασία "μια χώρα - δυο συστήματα".