"Σύντροφοι! Το Συνέδριό μας έχει μεγάλη κοσμοϊστορική σημασία". Μ' αυτά τα λόγια ο Β. Ι. Λένιν άνοιξε στις 2 του Μάρτη 1919 τις εργασίες του 1ου Συνεδρίου της Κομμουνιστικής Διεθνούς, που έμεινε στην ιστορία του παγκόσμιου κομμουνιστικού κινήματος ως 3η Διεθνής. Η ίδρυση της Κομμουνιστικής Διεθνούς ήταν ώριμος καρπός και αποτέλεσμα της πάλης του κόμματος των μπολσεβίκων με την καθοδήγηση του Λένιν και όλων των δυνάμεων του παγκόσμιου εργατικού κινήματος, που ήταν πιστές στο μαρξισμό και τον προλεταριακό διεθνισμό, ενάντια στον οπορτουνισμό των ηγετών της 2ης Σοσιαλιστικής Διεθνούς. Ο αγώνας αυτός ήταν άρρηκτα δεμένος με τον αγώνα για τον επαναστατικό τερματισμό του πρώτου παγκόσμιου ιμπεριαλιστικού πολέμου. Η τακτική που επεξεργάστηκαν τα Συνέδρια της 2ης Διεθνούς, στη Στουτγκάρδη το 1907, στην Κοπενχάγη το 1910 και τη Βασιλεία το 1912, είχε άμεση σχέση με την εκτίμηση για το χαρακτήρα του επερχόμενου τότε πολέμου, τον οποίο και είχαν προβλέψει. Ο πόλεμος χαρακτηρίστηκε ως ιμπεριαλιστικός και προετοιμαζόταν απ' όλα τα τότε ιμπεριαλιστικά κράτη, για το εδαφικό ξαναμοίρασμα του κόσμου και των αποικιών. Σύμφωνα με αυτή τη μαρξιστική εκτίμηση, το διεθνές εργατικό κίνημα καθόρισε το περιεχόμενο της πάλης του προλεταριακού αντιπολεμικού αγώνα και την τακτική του αγώνα του προλεταριάτου κάθε χώρας ενάντια στην κυβέρνησή της μέχρι την ανατροπή της ιμπεριαλιστικής αστικής τάξης ως το μοναδικό συνεπή επαναστατικό δρόμο για την αποτροπή του πολέμου. Οι ηγέτες της 2ης Διεθνούς, με επικεφαλής τον Κάουτσκι, άρχισαν να ξεκόβουν από το μαρξισμό και το διεθνισμό. Αθέτησαν τις αποφάσεις των συνεδρίων και τραβούσαν την εργατική τάξη των χωρών τους, στο όνομα της "άμυνας της πατρίδας", στο πλευρό της ιμπεριαλιστικής αστικής τάξης και στη συμμετοχή στον πόλεμο. Ετσι, επήλθε η διάσπαση του παγκόσμιου εργατικού κινήματος. Τα κόμματα της 2ης Διεθνούς τράβηξαν τον οπορτουνιστικό δρόμο, συμβάλλοντας ενεργητικά στη διατήρηση της αστικής τάξης στην εξουσία και ρίχνοντας το προλεταριάτο στον πόλεμο, προς όφελος του ιμπεριαλισμού.

Το κόμμα των μπολσεβίκων με την καθοδήγηση του Λένιν, εφαρμόζοντας τη μαρξιστική τακτική ενάντια στον ιμπεριαλισμό και τον πόλεμο, άρα και ενάντια στον τσαρισμό και την αστική τάξη της Ρωσίας, που συμμετείχαν στον πόλεμο, πιστό στον προλεταριακό διεθνισμό, οδήγησε το προλεταριάτο της Ρωσίας στην εξουσία με τη Μεγάλη Οχτωβριανή Σοσιαλιστική Επανάσταση. Ταυτόχρονα με τη διάσπαση του διεθνούς εργατικού κινήματος αποσπάστηκαν οι συνεπείς μαρξιστικές - διεθνιστικές δυνάμεις από μια σειρά σοσιαλδημοκρατικά κόμματα και ίδρυσαν νέα κομμουνιστικά κόμματα. Με τη νίκη της σοσιαλιστικής επανάστασης στη Ρωσία και την έναρξη του περάσματος από τον καπιταλισμό στο σοσιαλισμό, το διεθνές εργατικό κίνημα πέρασε σε νέο στάδιο του αγώνα για την εκπλήρωση της ιστορικής του αποστολής. Η ίδρυση της Κομμουνιστικής Διεθνούς ήταν έκφραση ακριβώς αυτής της κατάστασης και των καθηκόντων που έμπαιναν μπροστά στην παγκόσμια εργατική τάξη.

Στο συνέδριο πήραν μέρος 50 αντιπρόσωποι από 21 χώρες, που έφτασαν στη Μόσχα με πολλές δυσκολίες, κυρίως λόγω του εμφυλίου πολέμου στη Ρωσία, τον οποίο επέβαλε η αντεπανάσταση ενάντια στη νεαρή τότε σοβιετική εξουσία. Η ίδρυση και δράση της 3ης Διεθνούς για δυόμισι δεκαετίες (1919 - 1943) είχε τεράστια σημασία για την ανάπτυξη του παγκόσμιου εργατικού κινήματος. Συνέβαλε στην ίδρυση και την ανάπτυξη κομμουνιστικών κομμάτων σε πολλές χώρες. Επεξεργαζόταν τη στρατηγική και τακτική του διεθνούς κομμουνιστικού κινήματος απέναντι στο διεθνή ιμπεριαλισμό. Συνέβαλε αποφασιστικά στην πάλη ενάντια στον οπορτουνισμό και τη σοσιαλδημοκρατία της 2ης Διεθνούς. Βοήθησε σημαντικά την επαναστατική διαδικασία σε μια σειρά χώρες και τα αντιιμπεριαλιστικά και εθνικοαπελευθερωτικά κινήματα των αποικιών.

Η σημασία της ίδρυσης της Κομμουνιστικής Διεθνούς περικλείεται παραστατικά στη φράση του Λένιν ότι "αποφασίστηκε η τύχη ολόκληρης της παγκόσμιας επανάστασης".