Φιλόδοξο το εγχείρημα της ταινίας του Ανδρέα Πάντζη,όπου η τραγική διάσταση του μύθου συνδυάζεται με το προσωπικό ύφος, σε μια διεθνή συμπαραγωγή, που υπερβαίνει τα συνήθη ελληνικά μέτρα, με συμμετοχή καλών και γνωστών ξένων ηθοποιών και τεχνικών. Μια ιστορία για τη σκληρή μοίρα του νότου, για τη "νότια" εκδοχή του "αμερικάνικου ονείρου". Για τον αναπόδραστο κλοιό που θέτουν τα "χρέη" και οι ενοχές του παρελθόντος σε κάθε προσπάθεια αλλαγής της ζωής. Για την περιορισμένη δυνατότητα του λόγου, που, αλλοτριωμένος, μετατοπίζει τις ανθρώπινες σχέσεις στο επίπεδο της συνεννόησης (αληθινής ή ψευδούς), υποκαθιστά την αίσθηση και ακυρώνει το αίτημα της ολοκληρωτικής επικοινωνίας. Ολα αυτά μπορεί, ίσως, να δημιουργήσουν την εντύπωση μιας ταινίας απροσπέλαστης και φιλολογικής. Ομως, στην πραγματικότητα, δεν είναι παρά το προϊόν μιας αβίαστης αισθητικής και νοητικής επεξεργασίας, που προκύπτει πρώτα απ' όλα μέσα απ' τη δράση, η οποία αποτελεί και το κυρίαρχο στοιχείο της ταινίας. Εδώ φαίνεται και η δημιουργική παρουσία ενός σκηνοθέτη που ελέγχει τα μέσα του. Τα χρησιμοποιεί και τα κατευθύνει, ώστε να υπηρετήσει την πρωταρχική λειτουργία της αφήγησης και, ταυτόχρονα, να την υπερβεί, επιτρέποντας στον θεατή να πραγματοποιήσει δικούς του συνειρμούς και να εκμαιεύσει από το "σώμα" της ταινίας το όποιο παράλληλο νόημα. Εφόσον, βέβαια, επιτυγχάνεται ένα παρόμοιο στοίχημα, θα μπορούσαν να απουσιάζουν κάποιοι δυσεξήγητοι συμβολισμοί ή κάποιες, μάλλον άσκοπες, κινηματογραφόφιλες αναφορές, που, πάντως, δεν καθορίζουν το όλο κλίμα, ούτε λειτουργούν ανταγωνιστικά προς το μύθο.

Δεκαετία του '80 στην Κύπρο, πατρίδα του σκηνοθέτη, ξετυλίγεται η δράση με ενδιάμεσες αναδρομές στη δεκαετία του '70 κι ακόμη πιο παλιά, με κάποιες ονειρικές σκηνές μνήμης από τα παιδικά χρόνια του πρωταγωνιστή, του Ευαγόρα(Γιώργος Χωραφάς).Λαϊκός τύπος ο ίδιος και προσωπικότητα διχασμένη, αφού από τη μια πλευρά είναι καλλιτέχνης παραδοσιακός, ξυλογλύπτης, κι από την άλλη κυνηγός της τύχης και του χρήματος. Αυτά αναζητούσε, όταν βρέθηκε με τον αδελφικό του φίλο, τον Ολήσιμο (Δημήτρης Βέλιος),κάπου στη Βόρεια Αφρική, να δουλεύουν "για μια καλύτερη ζωή", για λογαριασμό ενός Αμερικανού επιχειρηματία (Σεϊμούρ Κασέλ),στην εκμετάλλευση του οποίου αφέθηκαν, φτιάχνοντας ένα παρελθόν γεμάτο ενοχές, τις οποίες μάταια θα προσπαθήσει να εξαφανίσει ο Ευαγόρας με ένα φόνο. Κι ενώ βιώνει τις συνέπειες από ένα απατηλό παρελθόν, θα έρθει ο παράξενος έρωτας για ένα όμορφο βουβό κορίτσι(Βαλέρια Γκολίνο),να τον φέρει σε άλλες σφαίρες μιας σιωπηρής επικοινωνίας, να τον κάνει να αναθεωρήσει τη σχέση του με τον εαυτό του και τον περίγυρό του, να θέλει να αλλάξει τη ζωή του. Αυτή η επιδίωξη είναι που προσκρούει στη σκληρότητα της κοινωνίας, για να οδηγήσει την ιστορία στην τραγική τελική λύση.

Πάθος και βιαιότητα συνυπάρχουν και ενισχύονται από τη σκληρή ερημιά του άνυδρου τοπίου, που αποτύπωσε ο Νικολάι Λαζάροφ,ο οπερατέρ της ταινίας, η οποία αποπνέει την αίσθηση της επαφής με την πέτρα και το χώμα, το ανθρώπινο κορμί και τον ιδρώτα. Και διακατέχεται από μια απαισιοδοξία για την ικανότητα των ανθρώπων να ξεπεράσουν τον μικρό τους εαυτό, τη "Βαβέλ" των ατομικών επιδιώξεων, των συμφερόντων και της επιβολής (που εκφράζεται και στο επίπεδο της γλώσσας), για να επικοινωνήσουν. Που σημαίνει να ζήσουν. Αλλά εξωτερικεύει μια πίστη στις ανεξερεύνητες περιοχές της αίσθησης και του νου, στους ορίζοντες που ανοίγει η δυναμική της σιωπής.

Ξανά μαφιόζος ο Αλ Πατσίνο ή Λέφτι, στην ταινία αυτή του Μάικ Νιούελ,μόνο που εδώ δεν υποδύεται κάποιον "παδρόνε" της οργάνωσης, αλλά έναν απλό εκτελεστή, που, παρά την εικοσαετή προϋπηρεσία και την επαγγελματική του αφοσίωση, δεν έχει κατορθώσει να ανελιχθεί στις ανώτερες βαθμίδες. Με αυτό το ενδόμυχο παράπονο, αλλά και τη γνώση για τους κανόνες που διέπουν την εσωτερική λειτουργία της μαφίας, ο Λέφτι υιοθετεί ένα νεαρό κλέφτη κοσμημάτων, τον Ντόνι Μπράσκο (Τζόνι Ντεπ) και σταδιακά τον μυεί στα μυστικά της δουλιάς, προβάλλοντας σ' αυτόν τη δική του ανεκπλήρωτη επιθυμία, να τον δει κάποτε ψηλά στην ιεραρχία. Ομως, στην πραγματικότητα ο Μπράσκο δεν είναι παρά ένας πράκτορας του FBI, με αποστολή να διεισδύσει στο εσωτερικό της μαφίας. Το πραγματικό του όνομα είναι Τζο Πιστόνε και, απ' ό,τι φαίνεται, το σενάριο της ταινίας βασίζεται σε ένα ομώνυμο βιβλίο του, στο οποίο ο πρώην αστυνομικός καταγράφει την εμπειρία του, ζώντας συνταξιοδοτημένος πια σε κάποιο κρησφύγετο, με την οικογένειά του.

Οπως στο "Reservoir dogs" του Ταραντίνο, ο παραγιός αποδεικνύεται χαφιές. Σε μια αφήγηση από την οπτική όχι του παρανόμου, αλλά του πράκτορα, ο οποίος, σαν να προσπαθεί να απαλλαγεί από τις φανερές σε όλη την ταινία ένοχές του, δε διστάζει να βάλει στο στόμα του Λέφτι, του μέντορα και εν τέλει θύματός του, τη φράση: "Αν έπρεπε κάποιος να το κάνει χαίρομαι που το έκανε αυτός". Δεν μπορούμε, φυσικά, να γνωρίζουμε πόσο η πραγματικότητα που περιγράφεται είναι πιστή και σε ποιο βαθμό υπεισέρχεται η μυθοπλασία. Το σίγουρο, πάντως, είναι ότι προσφέρεται η εικόνα ενός διχασμένου ανθρώπου, που κάποια στιγμή έφτασε να πατά με το ένα πόδι στο επαγγελματικό του καθήκον και με το άλλο να έχει περάσει, ήδη, στην άλλη πλευρά, έστω για να σώσει από μια βέβαιη τιμωρία τον άνθρωπο, με τον οποίο δέθηκε σε μια στενή προσωπική σχέση. Πικρή ιστορία, που φτάνει μια πλευρά της θεματολογίας του "φιλμ νουάρ" στα άκρα και απομυθοποιεί όλο το σύστημα του παιχνιδιού "κλέφτες κι αστυνόμοι", όπου ο ήρωας βιώνει και συνειδητοποιεί την αλληλεξάρτηση των πόλων του, το άσκοπο της διεξαγωγής του, τη ματαιότητά του.

Μια βιογραφία του Πικάσο σκηνοθετεί ο Τζέιμς Αϊβορι.Μια καταγραφή από τη γωνία της Φρανσουάζ Ζιλό, της τρίτης, αλλά όχι και τελευταίας, γυναίκας του και μητέρας δύο παιδιών του, την οποία γνώρισε το 1943 στο Παρίσι κι έζησε μαζί της για δέκα περίπου χρόνια. Επιχειρείται, ταυτόχρονα, μια αποτίμηση του έργου του, με κριτήρια που εντοπίζονται στην πορεία της εκάστοτε σχέσης του με τις εκπροσώπους του αντίθετου φύλου. Εμφανώς μονόπλευρη η βιογραφία, εμφανίζει τη Φρανσουάζ (Νατάσα Μακ Ελοουν) ως τη μοναδική από τις γυναίκες του, που κατάφερε να διατηρήσει την προσωπικότητά της, χωρίς να γίνει σκλάβα του και χωρίς να καταρρακωθεί από τη συμβίωση με έναν Πικάσο εγωιστή, μισογύνη, υστερικό, σκληρό και κακό εργοδότη, βερμπαλιστή και τόσα άλλα που του καταμαρτυρεί. Αναγκαστικά, λοιπόν, μονοδιάστατη και η ερμηνεία του Αντονι Χόπκινς,στο ρόλο του πληθωρικού ζωγράφου, που, είναι αλήθεια, ότι η πραγματική του καλλιτεχνική αξία έχει, αναπόφευκτα, παραμορφωθεί από τα κριτήρια που θέτει στις συναλλαγές του το χρηματιστήριο της τέχνης.

Αν αυτό που μετρά για έναν ζωγράφο είναι η σχέση του έργου του με το βλέμμα του θεατή, μπορούμε να δεχτούμε μια τέτοια βιογραφία ως μία από τις πολλαπλές εκδοχές, οι οποίες μπορούν να φωτίσουν και να κάνουν αποδοτικότερη μια τέτοια συνάντηση. Κι ας είναι μονόπλευρη αυτή η εκδοχή, κι ας απουσιάζουν από αυτήν οι αντιφάσεις, κι ας είναι πλέον αδύνατο να επαληθευτεί... Αυτό, όμως, που ξενίζει είναι η εμμονή σε μια αντίληψη που φτάνει στα όρια της καρικατούρας και καθιστά τον Πικάσο όμοιο με τους ήρωες μιας παλιότερης ταινίας του Αϊβορι, των μεταμοντέρνων "Σκλάβων της Νέας Υόρκης".

Από τον Αλαν Πακούλα,έναν παλαιό εκπρόσωπο του είδους, είναι σκηνοθετημένο αυτό το πολιτικό θρίλερ με τον Χάρισον Φορντ στο ρόλο του αδέκαστου Αμερικανοϊρλανδού αστυνομικού, που αναλαμβάνει να σώσει τη Βόρεια Ιρλανδία από την αιματοχυσία, με την οποία την απειλεί το τελευταίο μέλος του IRA (Μπραντ Πιτ)... Οπου, η πάση θυσία επιδίωξη ενός ηθικού και πολιτικού μηνύματος, καθιστά αφελή μια αρχικά καλοστημένη ιστορία δίχως "χάπι εντ", όπως με έμφαση και απολογητικά προς το κοινό (και τους παραγωγούς) της χώρας του, σημειώνει ο Αμερικανός σκηνοθέτης.

Είκοσι χρόνια μετά την πρώτη προβολή της, επανεκδίδεται σε μια ανανεωμένη κόπια η υπερπαραγωγή του Τζορτζ Λούκας,με τεχνικά εφέ που αντέχουν στο πέρασμα του χρόνου, ενώ αυτή ακριβώς η απόσταση αναιρεί κάποιες βεβιασμένες ταυτίσεις, που είχαν επιχειρηθεί με το ψυχροπολεμικό κλίμα του '70 και επιτρέπει την τοποθέτηση της ταινίας στα πραγματικά της μέτρα: ένα απλοϊκό παραμύθι με καλούς και κακούς.

Αγης ΜΑΡΑΓΚΟΥΔΑΚΗΣ