Απ' την κοινωνική συμπεριφορά στο ατομικό σύμπτωμα | ΚΟΙΝΩΝΙΑ

ΚΟΙΝΩΝΙΑ

Απ' την κοινωνική συμπεριφορά στο ατομικό σύμπτωμα

Της Κατερίνας ΜΑΤΣΑ*

Η εγκατάσταση της τοξικομανίας, ως τρόπου ζωής, προϋποθέτει τη συνάντηση με την ουσία μιας προσωπικότητας συνήθως ανώριμης και με συναισθηματικές εξαρτήσεις. Της προσωπικότητας που βρίσκεται σ' ένα οικονομικό και κοινωνικό αδιέξοδο. Η μοιραία συνάντηση με τη ναρκωτική ουσία έρχεται σε κάποια χρονική στιγμή, που η προσωπική του κρίση έχει κορυφωθεί και βιώνεται πολύ οδυνηρά μέσα σ' ένα πλαίσιο οικογενειακό, πολιτικό, κοινωνικό, πολιτιστικό που δυσλειτουργεί κάτω από το βάρος της δικής του κρίσης.

Πολύ ευάλωτος στα ναρκωτικά είναι ο εξαιρετικά ευαίσθητος νέος, που είναι υποχρεωμένος να ζει μέσα σε συνθήκες οικονομικής, πνευματικής και πολιτιστικής φτώχειας, εξαθλίωσης, ανεργίας, κοινωνικής περιθωριοποίησης. Στις συνθήκες της τσιμεντούπολης, ο νέος είναι μόνος. Αισθάνεται να μην ανήκει κάπου, σε μια κοινότητα ανθρώπων. Αισθάνεται αποξενωμένος απ' τον εαυτό του, τη φύση, τους ανθρώπους. Είναι χωρίς κοινωνική ταυτότητα, σε μια κοινωνία που δεν είναι φτιαγμένη γι' αυτόν. Μια κοινωνία, που δεν του αρέσει και δεν έχει γι' αυτόν σημεία αναφοράς, δεσμούς. Της κοινωνίας, που δεν τον εμπνέει και δεν έχει στόχους. Ο νέος δε θέλει να γίνει σαν τους γονείς του, που τους βλέπει να ζουν μια ζωή χωρίς νόημα, να τρέχουν όλη μέρα για τα λεφτά, να καθηλώνονται το βράδυ στην τηλεόραση και - πιθανά - να παίρνουν τα ηρεμιστικά με τις χούφτες.

Οι υπέρμαχοι της αντιαπαγορευτικής πολιτικής ισχυρίζονται ότι οι νέοι σήμερα στρέφονται στα ναρκωτικά και γίνονται τοξικομανείς, βασικά γιατί είναι απαγορευμένα. Αυτή τη θέση υποστηρίζουν και διάφορες έρευνες της Ευρωπαϊκής Ενωσης. Οι νέοι, λένε, γίνονται τοξικομανείς από περιέργεια και γιατί τους έλκει το απαγορευμένο. Μένουν όμως όλοι αυτοί στην επιφάνεια του προβλήματος, συνάγοντας συμπεράσματα από τις απαντήσεις που δίνουν οι ερωτώμενοι τοξικομανείς σε σχετικά ερωτηματολόγια. Σίγουρα, αν είχαν ρωτήσει τους ίδιους τοξικομανείς μετά την ολοκλήρωση της θεραπείας απεξάρτησης, οι απαντήσεις θα ήταν πολύ διαφορετικές.

Η περιέργεια, η μίμηση, η έλξη του απαγορευμένου παίζουν σημαντικό ρόλο να δοκιμάσει κανείς ναρκωτικά, ιδιαίτερα όταν είναι έφηβος. Από όλους όμως όσους δοκιμάζουν, όπως έδειξαν και επιστημονικές έρευνες, μόνο ένα πολύ μικρό ποσοστό θα περάσει απ' την απλή δοκιμή στη συστηματική χρήση και από εκεί στην εξάρτηση, ως τρόπο ζωής. Η τοξικομανία είναι επιλογή ενός συγκεκριμένου τρόπου ζωής, που γίνεται, όταν ο συγκεκριμένος νέος αισθανθεί ότι οι άλλοι δρόμοι είναι εκείνη τη στιγμή κλειστοί γι' αυτόν και όλες οι άλλες επιλογές αδύνατες. Οι ουσίες, νόμιμες ή παράνομες, δεν είναι παρά ένα μέσο φυγής του νέου απ' την αβίωτη γι' αυτόν πραγματικότητα, την προσωπική και κοινωνική.

Γίνεται, λοιπόν, τοξικομανής για να υποφέρει λιγότερο από την επιθετικότητα ή την αδιαφορία των άλλων και για να ενταχθεί σε μια ομάδα, όπου θα γίνει αποδεκτός ως "παρεκκλίνων" και να αισθάνεται "διαφορετικός". Γίνεται τοξικομανής, για να μπει σε έναν κοινωνικό ρόλο και να δημιουργήσει για τον εαυτό του την εικόνα του "περιθωριακού" ενάντια στο κατεστημένο και τους εκφραστές του. Γίνεται τοξικομανής για να ξεφύγει από τον εαυτό του, να αντέξει την εσωτερική του οδύνη και να δραπετεύσει από την Ιστορία που τη βιώνει σαν εφιάλτη. Γίνεται τοξικομανής για να αντέξει τη βαθιά κοινωνική κρίση, όπως αυτή διαθλάται στην προσωπική του κρίση διά μέσου της κρίσης του οικογενειακού του συστήματος.

Δεν είναι, λοιπόν, τα ναρκωτικά που κάνουν τον τοξικομανή, αλλά η παρόρμησή του να τα χρησιμοποιήσει. Οι ουσίες, με τις συγκεκριμένες ιδιότητές τους, έρχονται να καλύψουν συγκεκριμένες ανάγκες του νέου. Η εξάρτηση πριν γίνει ατομικό σύμπτωμα είναι πρώτα απ' όλα μια κοινωνική συμπεριφορά, που διαμορφώνεται στα πλαίσια της κυρίαρχης ιδεολογίας στην εποχή της βαθιάς κρίσης του συστήματος, στην εποχή της δυσφορίας του ανθρώπου μέσα στον πολιτισμό.

* Η Κ. Μάτσα είναι ψυχίατρος στη Μονάδα Απεξάρτησης του Ψυχιατρικού Νοσοκομείου Αττικής