Οπως είναι γνωστό, η περίοδος που αρχίζει με το φθινόπωρο του 1974 ήταν η περίοδος εκείνη που το ΚΚΕ, ύστερα από απαγόρευση 27 ολόκληρων ετών, αρχίζει να λειτουργεί και πάλι σαν νόμιμο κόμμα.

Από την πρώτη στιγμή κιόλας της νέας αυτής περιόδου και σε όλη τη διάρκειά της, ανάμεσα στα άλλα, μπροστά στο ΚΚΕ βρίσκεται ένα καθήκον εξαιρετικά δύσκολο και πολύπλοκο: Η πάλη ενάντια στον αναθεωρητισμό.

Το καθήκον αυτό, βέβαια, δεν ήταν κάτι το εντελώς καινούριο και πρωτοφανές. Γι' αυτό, ίσως, θα ξενίζει τον αναγνώστη η τόσο εμφαντική αναφορά του. Ωστόσο, η αναφορά αυτή δεν είναι τυχαία. Και αυτό γιατί το πρόβλημα αυτό αποκτά, ειδικά στην περίοδο αυτή, σοβαρές, καινούριες πλευρές, που του δίνουν νέα ποιοτικά χαρακτηριστικά.

Το κυριότερο τέτοιο χαρακτηριστικό είναι, αναντίρρητα, η εμφάνιση και στερέωση ενός ξεχωριστού κομματικού σχηματισμού, που γίνεται πολιτικός φορέας του αναθεωρητισμού, του λεγομένου ΚΚΕ εσωτερικού.Το κόμμα αυτό, ιδρυμένο ήδη το 1968, καταλαμβάνει και αυτό μια θέση στο κομματικό και πολιτικό στερέωμα της χώρας μετά το 1974 και γίνεται ένας από τους πιο επικίνδυνους πολιορκητικούς μοχλούς του συνασπισμού των κυριάρχων τάξεων ενάντια στο ΚΚΕ.

Κεντρική "ανθρώπινη πρώτη ύλη" του κόμματος αυτού ήταν τα μέλη και στελέχη (συχνότατα, μάλιστα, ηγετικά στελέχη) του ΚΚΕ που είχαν αποσπαστεί από αυτό το 1968. Καθώς, όμως, με την πάροδο του χρόνου, τα φαινόμενα φυσικής φθοράς δε λείπουν, το κόμμα αυτό δε μένει και χωρίς κάποια διαδικασία βιολογικής ανανέωσης.

Και μόνο αυτό το φαινόμενο θέτει το θέμα της διερεύνησης των αιτίων της εμφάνισης του ρεύματος αυτού στη νέα αυτή μορφή.

Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι αυτό αντανακλούσε βαθύτερες εξελίξεις και αλλαγές μέσα στην ελληνική κοινωνία.

Βασικό χαρακτηριστικό της περιόδου 1950-1990 ήταν μια πορεία γρήγορης (ίσως, μάλιστα, εξαιρετικά γρήγορης) εμπέδωσης του καπιταλιστικού συστήματος στη χώρα μας. Ασφαλώς, ο καπιταλισμός ούτε εμφανίστηκε, ούτε απέκτησε ρίζες, ούτε αναπτύχθηκε βαθύτερα για πρώτη φορά στην Ελλάδα μετά το 1950. Ολα αυτά είχαν συμβεί πολύ νωρίτερα. Ωστόσο, μετά το 1950 δημιουργείται στη χώρα μας, από πολλές απόψεις, μια νέα κατάσταση στον τομέα αυτό. Ο ιμπεριαλισμός, για λόγους κυρίως γεωστρατηγικούς, έχει ανάγκη από μια Ελλάδα σταθερή και σε διαρκή άνοδο, μέσα στα πλαίσια του καπιταλιστικού συστήματος και της ιμπεριαλιστικής εξάρτησης, φυσικά. Γι' αυτό, τη βοηθά συστηματικά να αντιμετωπίσει τα αγωνιώδη προβλήματά της, ιδιαίτερα στον τομέα της συσσώρευσης. Η μεταπολεμική ανάκαμψη και η έναρξη μιας παρατεταμένης υψηλής συγκυρίας για τον ιμπεριαλισμό ανοίγουν, από την άλλη μεριά, διεξόδους και για τις ελληνικές εξαγωγές. Μέσα από τέτοιους συνδυασμούς, η Ελλάδα γίνεται "ακόμη περισσότερο καπιταλιστική". Μιλώντας ιστορικά και με κάποιο περιληπτικό τρόπο, μπορούμε να πούμε ότι η περίοδος αυτή είναι για την Ελλάδα περίοδος όπου οι καπιταλιστικές σχέσεις παραγωγής εκσυγχρονίζονται εντατικά, βαθαίνουν και περνούν σε ανώτερο επίπεδο.

Στις συνθήκες εντατικής και ταχείας οικονομικής ανόδου, στερέωσης της πολιτικής και κρατικής εξουσίας της και εξαρτημένου καπιταλιστικού εκσυγχρονισμού, η μεγαλοαστική τάξη δείχνεται πιο πρόθυμη να κάνει "παραχωρήσεις", κάτω φυσικά, από την πίεση των μαζικών εργατικών αγώνων. Τόσο μέσα από αυτές τις "παραχωρήσεις", όσο και μέσα από την ίδια τη λειτουργία της υψηλής συγκυρίας του καπιταλισμού, όχι μόνο οι υλικές συνθήκες διαβίωσης πλατιών στρωμάτων βελτιώνονται, αλλά και δημιουργούνται νέα κοινωνικά στρώματα. Η χρονική διάρκεια και το βάθος της συγκυρίας έχουν και μια άλλη συνέπεια, που φαίνεται να συμβαίνει για πρώτη φορά: Για να χρησιμοποιήσουμε μια ορολογία σημερινή, που, στην εποχή που εξετάζουμε, ακόμη δεν έχει εμφανιστεί, η Ελλάδα μπαίνει σε μια "πορεία σύγκλισης" με τη Δυτική Ευρώπη. Πρόκειται για μια σύγκλιση καθαρά τεχνητή και βασισμένη σε πρόσκαιρους παράγοντες και, επιπλέον, χωρίς πραγματικά ερείσματα, πράγμα που θα φανεί μετά το 1990. Ωστόσο, σαν "επιφανειακό" φαινόμενο, είναι πλήρως πραγματική και (καθώς, μάλιστα, τραβά και σε μεγάλο μήκος χρόνου) προκαλεί βαθιές αλλαγές στη χώρα.

Το σύνολο αυτών των παραγόντων αποτέλεσε το μαζικό κοινωνικό βάθρο της εμφάνισης και της εξάπλωσης του ρεύματος του καιροσκοπικού αναθεωρητισμού: Της προσπάθειας, δηλαδή, "θαψίματος" των επαναστατικών παραδόσεων του παρελθόντος, της βαθμιαίας απάρνησής τους και της όσο το δυνατόν ταχύτερης συμμετοχής στα άμεσα πλεονεκτήματα που δίνει η τροπή της κατάστασης, που φαίνεται και κάπως "ουρανοκατέβατη".

Πολύ περισσότερο που οι "παραχωρήσεις" της κυρίαρχης τάξης αφορούν αποκλειστικά τον οικονομικό τομέα. Στον πολιτικό τομέα, η εκστρατεία εξόντωσης των επαναστατικών δυνάμεων συνεχίζεται για πολλά χρόνια και, κατά καιρούς, δυναμώνει. Το να είσαι στόχος εξοντωτικών διωγμών στις συνθήκες του Β Παγκοσμίου Πολέμου, που δίνουν την εντύπωση της γενικής κατάρρευσης, και να είσαι το ίδιο στις συνθήκες της μεταπολεμικής εντυπωσιακής ανάκαμψης δεν είναι καθόλου το ίδιο πράγμα και δεν προκαλούν τις ίδιες αντιδράσεις.

Ενδιαφέρον έχει και το ότι τις εκτιμήσεις αυτές παραδέχτηκαν, σε συνέχεια, και οι ίδιοι οι αναθεωρητές. Πολλές αναλύσεις τους, που δημοσιεύτηκαν στην περίοδο 1974-80, περιέχουν τη σωστή επισήμανση ότι το ΚΚΕ εσ. ήταν γέννημα της παραπέρα ανάπτυξης και εμπέδωσης του καπιταλισμού στη χώρα μας.

Ωστόσο, η εμφάνιση του ΚΚΕ εσ., δεν μπορεί να αποδοθεί αποκλειστικά και μόνο στην απλή και στοιχειακή λειτουργία της καπιταλιστικής κοινωνίας σε μια συγκεκριμένη της ιστορική στιγμή. Σ' αυτή έπαιξε ρόλο (και ρόλο του οποίου η ακριβής έκταση μένει ακόμη να εξακριβωθεί) και ο πολιτικός μηχανισμός κυριαρχίας του ιμπεριαλισμού και της μεγαλοαστικής τάξης.

Σε βιβλία που έγραψαν εκπρόσωποι των αναθεωρητών, σε πολύ μεταγενέστερες εποχές, ομολογείται ανοιχτά και με πολλά στοιχεία ότι οι ίδιοι και πολλοί άλλοι, οι οποίοι κατονομάζονται, έδρασαν οργανωμένα και για πολύ καιρό μέσα στο ΚΚΕ στα πλαίσια συγκεκριμένου σχεδίου όχι για να το διασπάσουν, αλλά για να το διαλύσουν και να το εξαφανίσουν εντελώς. Είναι αυταπόδεικτο ότι τα σχέδια αυτά ο ιμπεριαλισμός τουλάχιστον τα γνώριζε. Αυτό ακριβώς δημιουργεί και το καθήκον του ιστορικού να εξετάσει τα διάφορα γεγονότα, που περιέχει η εξέλιξη του ΚΚΕ στην περίοδο μεταξύ 1950-1968, και από μια επιπρόσθετη άποψη: Εκείνη της δυνατότητας να περιέχουν το στοιχείο της "από τα μέσα" υπονομευτικής ενέργειας του ιμπεριαλισμού. Μπορεί να στέκεται κανείς απλά και μόνο στις ιδεολογικές σχέσεις μεταξύ αναθεωρητισμού και ιμπεριαλισμού; Είναι ερώτημα που η ιστορία κατά πάσα πιθανότητα θα απαντήσει.

Θανάσης ΠΑΠΑΡΗΓΑΣ

Την Τρίτη: Ο ρόλος του ΚΚΕ εσ.