Στο χωριό Αριανά της μουσουλμανικής μειονότητας, το καφενείο είναι γεμάτο. Η υποδοχή σε αφοπλίζει. Ανθρωποι ζεστοί, φιλόξενοι σε κερδίζουν αμέσως. Τα μειονοτικά καπνοχώρια της Ροδόπης βρίσκονταν - τις μέρες που κάναμε το ρεπορτάζ - σε αναβρασμό. Η "περίφημη" εταιρία "ATIC ΑΕ" τους είχε "φεσώσει" και αυτούς και χρωστούσε χρήματα από αγορασμένα καπνά ήδη από τις 15 του περασμένου Μάη. Η πληρωμή τελικά έγινε, το πρόβλημα όμως με το πότε τελικά πληρώνονται οι παραγωγοί παραμένει.

Ο Εσάτ Χουσεϊν,πρόεδρος του αγροτικού συλλόγου του χωριού θυμίζει πως "η παραγωγή έπρεπε να πληρωθεί από τον Ιούνη, από τότε περιμένουν οι παραγωγοί για να πληρωθούν". Αντί για πληρωμή όμως μέχρι πριν λίγες μέρες που τελικά λύθηκε το πρόβλημα η οικονομική ζωή στην περιοχή είχε παραλύσει, αφού ο καπνός είναι ο κατεξοχήν οικονομικός πόρος για τους κατοίκους.

Αναπόφευκτα η κουβέντα προχωράει στα προβλήματα που αντιμετωπίζει η μειονότητα. "Η παιδεία χειροτερεύει" λέει ο Εσάτ. "Κάθε χρόνο προς τα πίσω πάει. Και στα τούρκικα και στα ελληνικά. Δεν μπορούν να μάθουν τίποτα τα παιδιά μας. Τα βιβλία μας είναι τα ίδια από τα τέλη του '50. Τα προβλήματα είναι μεγάλα".

Αυτό ήταν. Τα στόματα μένουν κλειστά. "Δε θέλουν να γίνουν στόχος γι' αυτό δεν απαντάνε", ακούγεται μια φωνή. "Στόχος; Δηλαδή;". "Για να καταλάβεις πρέπει να ζήσεις μέσα. Μερικές φορές δεν μπορείς να βρεις τα λόγια για να εξηγήσεις μερικά πράγματα. Μόνο βλέπεις, ζεις και καταλαβαίνεις τι συμβαίνει".

Ο Εσάτ προσπαθεί να απεγκλωβίσει τη συζήτηση λέγοντας πως "όταν κάποιος λέει την αλήθεια και μιλάει για τα προβλήματα, σε μια στιγμή και το κράτος και τα κόμματα σε στριμώχνουν σε όλους τους τομείς και στα οικονομικά". Προσθέτει πως για όλα αυτά τα προβλήματα έχουν ενημερώσει κάθε αρμόδιο και δεν άλλαξε τίποτα, γι' αυτό και δε μιλούν. Προσθέτει πως υπάρχει και ο κίνδυνος να χαρακτηριστούν και εθνικιστές, ή ότι πιέζονται από την Τουρκία για να διεκδικούν ίσα δικαιώματα με τους άλλους Ελληνες πολίτες.

Στο διπλανό χωριό, το Λύκειο, βρίσκουμε μια άλλη μεγάλη παρέα. Η υποδοχή το ίδιο ζεστή. Ανάμεσά τους τρεις νέοι της μειονότητας που έχουν πτυχία από πανεπιστήμια της Τουρκίας. Ο Ουσμάν Ναϊμ σπούδασε γεωπόνος αλλά είναι γεωργός. Αγρότης είναι και ο Ιμπραήμ Ιμπραήμ που τέλειωσε οικονομικά, αλλά είναι και ο ποιητής της παρέας, ενώ ο μόνος που κάνει τη δουλιά που σπούδασε - πληροφορική - είναι ο Μουράτ Γιανούς.

Τα προβλήματα με τα καπνά είναι επίσης κεντρικό θέμα συζήτησης. Ομως καταφέρνουμε να μάθουμε περισσότερα και για τα προβλήματα της μειονότητας. Είναι εκπληκτικό το γεγονός ότι ενώ το μουσουλμανικό στοιχείο είναι πάνω από το μισό του πληθυσμού της Ροδόπης, δεν υπάρχει ούτε ένας μουσουλμάνος δημόσιος υπάλληλος, ή υπάλληλος σε τράπεζα. Δηλώνουν ότι πατρίδα τους είναι η Ελλάδα, ότι είναι Ελληνες πολίτες, τουρκικής καταγωγής με μουσουλμανικό θρήσκευμα και συνεπώς έχουν τα ίδια δικαιώματα και υποχρεώσεις με όλους τους Ελληνες πολίτες. Ωστόσο, ο Ιμπραήμ θυμάται ότι στον στρατό τους χώριζαν σε "γιώτα 3", "γιώτα 4" και... σε μουσουλμάνους! Ο Μουράτ λέει πως το κράτος βλέπει τη μειονότητα... σαν εθνικό "κίνδυνο"! "Πότε απειλήθηκε από μας το κράτος; Από μας ωφελήθηκε και το δείξαμε πριν 50 χρόνια με τους Ιταλούς στον πόλεμο. Επειδή έχουμε κοινή γλώσσα και θρησκεία με την Τουρκία νομίζουν ότι μας χρησιμοποιεί εναντίον της Ελλάδας. Δεν είμαστε και δε θέλουμε να είμαστε ξένοι".

Ωστόσο, η μειονότητα χρησιμοποιείται σαν εξιλαστήριο θύμα και από τις δύο χώρες, ειδικά σε περιόδους κρίσεων όπως στα Ιμια. "Οταν κουνιούνται τ' άλογα κουνιούνται και τα γαϊδούρια", σχολιάζει ο Ιμπραήμ Αντέμ προκαλώντας σφοδρά γέλια. Με χιούμορ αντιμετωπίζουν και άλλες, καθημερινές δυσκολίες. "Πας σε μια δημόσια υπηρεσία, μιλά, μιλάς και μόλις ακούν το όνομα λένε... πέρνα αύριο". "Πήγα στο νοσοκομείο στην Αλεξανδρούπολη για να δώσω αίμα για εξετάσεις. Μέχρι τις 11 παίρνανε αίμα, ήταν 11 παρά 20 και μου είπαν ότι από δω και πέρα δεν παίρνουν. Μετά πήγε ένας χριστιανός και του πήρανε"...