Ο τουρκικός Τύπος ασχολείται κυρίως με τις δίκες, αντιμέτωπος με τις οποίες βρίσκεται ο εξοστρακισθείς από την πολιτική ισλαμιστής ηγέτης Νετσμετίν Ερμπακάν (μία τέλειωσε, αφού η κατηγορία "προσβολής του κράτους" το 1993 παραγράφηκε, άλλες εκκρεμούν). Πού είναι η είδηση; Οχι πάντως στη "μάχη κατά του πολιτικού Ισλάμ" των στρατηγών και των πολιτικών τους συμμάχων. Η είδηση μάλλον έγκειται στην απόκρυψη της πραγματικής, "βαθιάς" και "δομικής" κατά προτίμηση (του ΔΝΤ... ) κρίσης που η χώρα αντιμετωπίζει. Ως συνήθως για την Τουρκία.

Ετυχε ιδιαίτερης προβολής από το δυτικό συντηρητικό Τύπο η συμφωνία της κυβέρνησης Γιλμάζ με το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο για ένα "πρόγραμμα παρακολούθησης" της τουρκικής οικονομίας στα μέσα της περασμένης βδομάδας. Ο Χιού Πόουπ της Ουόλ Στριτ Τζέρναλ (1) σχεδόν πανηγύριζε σε σχετικό άρθρο του, αφού η τουρκική Δεξιά - εκτίμησε πως - "δείχνει σοβαρή" αυτή τη φορά, όσον αφορά την προσπάθεια αναμόρφωσής της. Ο κυριότερος στόχος: η κάμψη του πληθωρισμού, του κυριότερου ανασταλτικού παράγοντα. Ηδη υπήρξε μικρή κάμψη: τον περασμένο Μάη το σχετικό μέγεθος ήταν 91%, σε σχέση με το 99% ένα χρόνο πριν. Ο πρωθυπουργός Γιλμάζ υποσχέθηκε "εκτός αν συμβεί κάτι απρόοπτο, να μειώσουμε τον πληθωρισμό σε 40% εφέτος (... ) και σε μονοψήφιο αριθμό αργότερα". Ο κυβερνητικός στόχος πλέον για το 1999 είναι 20%.

Τα επιτόκια επίσης πήραν μια ελαφριά κατιούσα. Η αύξηση του Ακαθάριστου Εθνικού Προϊόντος (ΑΕΠ) εκτιμήθηκε για το 1998 σε 8%, παρά το μετριοπαθές πρόγραμμα λιτότητας που εφαρμόζεται, ενώ ο στόχος που διακηρύσσεται προς το ΔΝΤ για το 1999 είναι 7,5%. Το πρόγραμμα ιδιωτικοποιήσεων άρχισε να προχωρά, αποδίδοντας ήδη 900 εκατ. δολάρια για φέτος. Η χαμηλή διατίμηση του πετρελαίου διεθνώς επίσης ωφέλησε την τουρκική οικονομία. Και, εν κατακλείδι, τα αποθεματικά της Κεντρικής Τράπεζας είναι σε επίπεδα ρεκόρ, με το εχέγγυο μάλιστα ότι πρόκειται να μείνουν σε υψηλά επίπεδα, αφού ο σχετικά "κλειστός" χαρακτήρας της τουρκικής οικονομικής δραστηριότητας διασφαλίζει ότι οι χρηματοοικονομικές αναταράξεις δεν επηρεάζουν και τόσο τη χώρα.

Η συμφωνία με το ΔΝΤ - όπως προαναφέρθηκε - αφορά τη "στενότερη παρακολούθηση" της οικονομίας της χώρας, και όχι την επανάληψη του δανεισμού από το Ταμείο. Είναι προφανές ότι ο Μάρτιν Χάντι, υποδιευθυντής του γραφείου του ΔΝΤ στην Αγκυρα, αλλά και ο ίδιος ο Μισέλ Καμντεσί, φοβούνται ένα "κάζο" ανάλογο του 1995, του χρονικού διαστήματος δηλαδή που η κυβέρνηση της Τανσού Τσιλέρ βρισκόταν σε πορεία κατάρρευσης και το πρόγραμμα στο οποίο είχε συμφωνήσει με το Ταμείο πήγε, για να το πούμε απλά, άπατο. (Οπως ακριβώς, εξάλλου, και οι 16 προηγούμενες συμφωνίες από το 1961).

Τα στελέχη του ΔΝΤ κατά τις δηλώσεις τους επιχειρούν να δώσουν μια "ένεση εμπιστοσύνης" στην τουρκική οικονομία μάλλον, παρά να (ξανα) εμπλακούν ενεργά στην προσπάθεια τής (εύθραυστης, όπως και οι προηγούμενες) κυβέρνησης. "Πρέπει να επιμείνουν (... ) ", λέει ο Χάντι. "Θα είναι δύσκολο".

Πιο δύσκολο από όσο πιστεύουν οι Τούρκοι "εκσυγχρονιστές" του Γιλμάζ και οι δυτικοί αρωγοί τους. Η προσπάθεια να κρατηθούν οι αυξήσεις των δημοσίων υπαλλήλων - και των ιδιωτικών - κάτω από 20% εφέτος είναι σχεδόν βέβαιο ότι θα οδηγήσει σε δυναμικές κινητοποιήσεις. Ακόμη και κυβερνητικά στελέχη, που φοβούνται ότι θα απολέσουν την εκλογική τους πελατεία, απαιτούν μετ' επιτάσεως οι μισθολογικές αυξήσεις να είναι 40% τουλάχιστον. Οι απολύσεις, επίσης, θα συναντήσουν σθεναρές αντιστάσεις από τους Τούρκους εργαζόμενους. Η επίσημη πληροφόρηση που παρέχει το τουρκικό κράτος μιλούσε το 1995 για ανεργία 10,5% (2). Αλλά ένας τέτοιος ισχυρισμός θυμίζει αυτόν που περιείχε ένα κρατικό εγχειρίδιο του 1938: "Στην Τουρκία δεν υπάρχει ανεργία" (3). Η πραγματικότητα είναι πολύ διαφορετική. Η ανεργία καλπάζει περίπου ανεξέλεγκτα. Η μεγάλη πλειοψηφία του εργατικού δυναμικού βρίσκεται στα όρια της αντοχής του. Οι κυβερνητικές επιλογές το οδηγούν στο χείλος του γκρεμού, ενώ το τεράστιο "εσωτερικό μεταναστευτικό ρεύμα", εξαιτίας του πολέμου στο Κουρδιστάν, οδηγεί σε τρομακτικές εσωτερικές τριβές. Ενας "σεισμός" σε κοινωνικό - εργασιακό - οικονομικό επίπεδο μοιάζει πολύ πιθανός, και μάλιστα πολύ πιο σύντομα από όσο θα νόμιζε κανείς διαβάζοντας τις επιφανειακές αναφορές του διεθνούς Τύπου.

Τα πράγματα για την τουρκική οικονομία (και άρα, κατά αναπόδραστη εξίσωση, την κοινωνία) καθιστά χειρότερα η έλλειψη διεθνών επενδύσεων λόγω της "ανακατεύθυνσής" τους στις χώρες της Μεσευρώπης και της Ανατολικής Ευρώπης. Τα στοιχεία των τελευταίων ετών είναι εντυπωσιακά: "Το 1995 οι ξένες επενδύσεις στην Τουρκία ανέρχονταν στο 25% των επενδύσεων των πολυεθνικών στην Ουγγαρία, μια χώρα με το ένα έκτο του πληθυσμού της Τουρκίας" (4), δηλαδή 62,5 εκατομμυρίων ανθρώπων, που θα φθάσουν μάλιστα κατά συντηρητικές εκτιμήσεις, αν η έκρηξη γεννητικότητας συνεχιστεί, τα 80 εκατ. στις αρχές του νέου αιώνα... (5)

Εξάλλου, οι ίδιοι οι συντηρητικοί αναλυτές της Δύσης παραδέχονται πως οι τουρκικές επιχειρήσεις μοιάζουν μονολιθικά μονο - εθνικές (απόρροια του οικονομικού μοντέλου του Μουσταφά Κεμάλ Ατατούρκ): παράδειγμα, η θεωρούμενη ως "επιτυχημένη" φαρμακοβιομηχανία της Τουρκίας. Η κυβέρνηση, σύμφωνα με "έγκυρες" πληροφορίες (6), σκέπτεται να δώσει στις επιχειρήσεις του τομέα προθεσμία πέντε ετών προκειμένου να "συμμορφωθούν" με τα διεθνή πρότυπα. Οι βιομηχανίες αυτές από το 1961 μπορούσαν να αντιγράφουν ελεύθερα ξένα προϊόντα (γεγονός που τους επέτρεψε να δρέψουν τεράστια κέρδη). Αλλά αυτό πλέον αντίκειται ευθέως στη συμφωνία Τελωνειακής Ενωσης με την Ευρωπαϊκή Ενωση (1996), η οποία δεν είχε και τόσο "ευεργετικές συνέπειες" όσο έταζαν οι Τούρκοι πολιτικοί...

Το τραγικό συμβάν που σημάδεψε τους τίτλους του διεθνούς Τύπου όσον αφορά την Τουρκία την περασμένη βδομάδα, ο σεισμός των 6,5 Ρίχτερ που κόστισε 132 ζωές (τουλάχιστον), τον τραυματισμό 1.500 ανθρώπων και άφησε χιλιάδες άστεγους, έδωσε την ευκαιρία για ορισμένες δυσάρεστες διαπιστώσεις.

Η πρώτη είναι ότι ουδέποτε (! ) Τούρκος Πρόεδρος είχε επισκεφθεί την επαρχία των Αδάνων, η πρωτεύουσα της οποίας, Ντιάρμπακιρ, αποτελεί το γεωγραφικό επίκεντρο του σύγχρονου "ανατολικού ζητήματος" της Τουρκίας, του Κουρδικού αυτονομιστικού - αποσχιστικού κινήματος (7). Η ολιγόωρη επίσκεψη Ντεμιρέλ τη Δευτέρα στην Ανατολία, όπου ο ύπατος πολιτικός ηγέτης της χώρας ψέλλισε ορισμένα κατευναστικά και παρηγορητικά, και οι ανέξοδες δεσμεύσεις της κυβέρνησης, απλώς επέτειναν την οργή των κατοίκων της περιοχής.

Η δεύτερη είναι ότι το τουρκικό κράτος αντί να διαθέσει τους πόρους του προς ανακούφιση των πληγέντων, συνέχισε ακάθεκτο την εκστρατεία του κατά του Εργατικού Κόμματος Κουρδιστάν (ΡΚΚ). Με περηφάνια το κρατικό πρακτορείο ειδήσεων της χώρας μετέδιδε την Τετάρτη πως 42 "αυτονομιστές τρομοκράτες" σκοτώθηκαν... (8)

Η ποινική δίωξη ορισμένων "αποδιοπομπαίων τράγων", δηλαδή κάποιων εργολάβων που κατηγορήθηκαν για "εγκληματική αμέλεια" - επειδή έκαναν αυτό που κάνουν όλοι - και απειλούνται με φυλακίσεις έως και πέντε ετών (9) μάλλον "διακοσμητικό χαρακτήρα" επέχει και δε συγκαλύπτει ούτε ως φύλλο συκής τα αποτελέσματα της πολιτικής και οικονομικής υποβάθμισης των πληθυσμών της Ανατολίας και του πολέμου κατά των Κούρδων, του οποίου η τελευταία φάση (1984 - σήμερα) έχει οδηγήσει σε εκατόμβες νεκρών και ερήμωση της περιοχής...

Αλλά δεν μπορεί να ξεχνιέται κανείς. Η πολιτική της είναι η ίδια που χαράχτηκε και ακολουθήθηκε από όλες τις προκατόχους της, μετά τη "δημοκρατική παλινόρθωση" από το πραξικόπημα του Σεπτέμβρη του 1980. Είναι η ίδια που υπαγορεύεται από τους διαδόχους του Εβρέν, όσο "εκπολιτισμένοι" κι αν είναι, οι οποίοι τοποτηρούν το "κοσμικό κράτος" του Ατατούρκ. Και είναι αμφίβολο τι μέγεθος θα έπρεπε να έχει ένας σεισμός για να "ταρακουνήσει", έστω, αυτά τα θεμέλια...

Μπ. Γ.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1). The Wall Street Journal Europe, "Turkey, IMF Reach Deal On Oversight Program", 1/7/1998, σελ. 2.

2). Σχετικά βλ. το CIA World Factbook 1996 on Turkey.

3). Αναφέρεται στον Τζέιμς Πέτιφερ, "Ο τουρκικός λαβύρινθος", Εκδόσεις Καστανιώτη, 1998 (James Pettifer, "The turkish labyrinth: Ataturk and the new Islam", 1997), σελ. 223.

4). Οπ. π., σελ. 205.

5). Βλ. το CIA World Factbook, όπ. π.

6). The Economist Intelligence Unit, "Turkey: Pharmaceuticals; addicted to copies?", 22/6/1998.

7). Associated Press, 28/6/1998.

8). Agency Anadolu, 2/7/1998.

9). Associated Press, 2/7/1998.