Με τη συμπλήρωση 58 χρόνων από την 28η Οκτωβρίου 1940,από την επέτειο του ιστορικού "ΟΧΙ" και από το Επος που επακολούθησε, είναι αναγκαία όχι απλά η υπενθύμιση κάποιων πραγμάτων, αλλά κυρίως η πλήρης αποκατάσταση της ιστορικής αλήθειας.Το ποιος πραγματικά είπε αυτό το "ΟΧΙ", ποιος το έκανε πράξη στα βουνά της Ηπείρου και της Αλβανίας στη διάρκεια του ελληνοϊταλικού πολέμου και στη συνέχεια σε κάθε γωνιά της Ελλάδας με τις λαμπρές σελίδες της μεγάλης Εθνικής Αντίστασης.

Η ηρωική αντίσταση που πρόβαλε ο Ελληνικός Στρατός, αξιωματικοί και στρατιώτες, με την παλλαϊκή υποστήριξη του ελληνικού λαού, από την πρώτη μέρα της ιταλικής επίθεσης στο αλβανικό μέτωπο, όπως επιβεβαιώνεται από επίσημα ντοκουμέντα της εποχής, έγινε παρά και ενάντια στις επίσημες κατευθύνσεις της στρατιωτικής ηγεσίας,η οποία λειτουργούσε στα πλαίσια του πνεύματος της μεταξικής δικτατορίας. Η ηγεσία αυτή μόνο μετά τη δυναμική που, με την έναρξη του πολέμου, πήραν τα πράγματα, αναγκάστηκε να προσαρμοστεί στα νέα δεδομένα που διαμόρφωσε ο πατριωτισμός των Ελλήνων αξιωματικών και οπλιτών, οι οποίοι πολεμούσαν "υπέρ βωμών και εστιών".

Αδιάψευστος μάρτυρας των παραπάνω οι ίδιες οι απόρρητες διαταγές και τα απόρρητα σχέδια που ήταν εν ισχύι πριν και μέχρι την έναρξη του ελληνοϊταλικού πολέμου. Τα ντοκουμέντα αυτά περιλαμβάνονται σε επίσημη έκδοση του Γενικού Επιτελείου Στρατού,στον τόμο "Η Ηπειρος Προμαχούσα" που εκδόθηκε το 1982. Συγγραφέας είναι ο αντιστράτηγος Χαρ. Κατσιμήτρος,διοικητής κατά την κήρυξη και στη διάρκεια του πολέμου της 8ης Μεραρχίας,δηλαδή του στρατιωτικού σχηματισμού που κάλυπτε ολόκληρη την περιοχή της Ηπείρου και σήκωσε το βάρος της ιταλικής επίθεσης.

Σύμφωνα με την επίσημη κατεύθυνση του ΓΕΣ - αρχηγός του ήταν ο αντιστράτηγος Αλ. Παπάγος,ο οποίος βέβαια μετά έδρεψε τη δόξα της νίκης - η 8η Μεραρχία, με την εκδήλωση της ιταλικής επίθεσης, θα εγκατέλειπε χωρίς ουσιαστική αντίσταση την Ηπειρο και θα ελάμβανε προς νότο θέσεις στην Αιτωλοακαρνανία στο ύψος του Αμβρακικού κόλπου και προς ανατολάς στα περάσματα της Ηπείρου προς τη Δυτική Μακεδονία.Η κατεύθυνση αυτή δεν έγινε αποδεκτή από τον Ηπειρώτη διοικητή της 8ης Μεραρχίας υποστράτηγο Χαρ. Κατσιμήτρο, ο οποίος και κατέστρωσε άλλα σχέδια, παρά και ενάντια στις διαταγές της στρατιωτικής ηγεσίας.

Η αποστολή της 8ης Μεραρχίας,με βάση τις διαταγές του ΓΕΣ, είχε ως εξής κατά την κήρυξη του πολέμου, σύμφωνα με το Σχέδιον Ενεργείας ΙΒβ που κοινοποιήθηκε στη Μεραρχία στις 20 Απρίλη του 1940 διά της υπ' αρίθ. 99707 διαταγής του ΓΕΣ: "Η βασική εντολή της Μεραρχίας παραμένει αφ' ενός μεν κάλυψις του Θεάτρου Δυτ. Μακεδονίας, αφ' ετέρου δε απόφραξις των προς Αιτωλοακαρνανίαν οδεύσεων. Εν περιπτώσι αποβάσεως εχθρικών δυνάμεων και καταλήψεως του κόμβου Φιλιππιάδος - Λούρου, η Μεραρχία θα συμπτυχθή διά του όγκου της προς Μέτσοβον, πλην των τμημάτων Αρτης, άτινα θα συμπτυχθώσι προς Αιτωλοακαρνανίαν, εν περιπτώσι παραβιάσεως υπό του αντιπάλου του Αμβρακικού κόλπου".

Ακολουθεί ο σχολιασμός της παραπάνω απόφασης του διοικητή της Μεραρχίας που καταγράφεται στην εν λόγω έκδοση: "Είναι εύκολον να φαντασθή τις ποίαν τρικυμίαν εδημιούργησαν εις την διάνοιαν του Διοικητού της Μεραρχίας αι αλλεπάλληλοι αύται και αντικρουόμεναι εν πολλοίς διαταγαί και οδηγίαι του Γενικού Επιτελείου, υποχρεουμένου να αντιμετωπίσει τόσα πολύπλοκα και δύσκολα στρατηγικά και τακτικά προβλήματα. Ο Διοικητής της Μεραρχίας, ευρεθείς προ δεινού διλήμματος, αναμετρήσας και σταθμίσας καλώς τας βαρυτάτας ευθύνας, αίτινες έπιπτον επί των ώμων του, έλαβεν υπό ιδίαν αυτού ευθύνην,ενασκών την καλώς εννούμενην πρωτοβουλίαν ως Διοικητής Μεγάλης Μονάδος, την απλουστάτην και σοβαροτέραν απόφασιν κατά τα ιστορικάς εκείνας ημέρας. Την απόφασιν όπως, διαθέτων τον όγκον σχεδόν της Μεραρχίας επί της ωργανωμένης τοποθεσίας Ελαίας (σ. σ. περιοχή επί της ελληνοαλβανικής μεθορίου), αντιτάξη εκεί σταθεράν άμυναν άνευ ιδέας υποχωρήσεως και δώσει την αποφασιστικήν μάχην προς ισχυρόν αντίπαλον χρησιμοποιών και εκμεταλλευόμενος την φυσικήν αμυντικήν ισχύν της τοποθεσίας,επαυξημένην διά των εκτελεσθέντων αμυντικών έργων".

Μάλιστα ο αρχηγός ΓΕΣ, Αλ. Παπάγος, στις 24 Αυγούστου 1940 έστειλε αεροπορικώς στα Ιωάννινα ως προσωπικό του απεσταλμένο, τον μετέπειτα γνωστό από τα γεγονότα της Κύπρου τότε ταγματάρχη Πεζικού Γ. Γρίβα,προκειμένου να δώσει προφορικές οδηγίες περί του Σχεδίου Ενεργείας. Ομως ο διοικητής της 8ης Μεραρχίας Χαρ. Κατσιμήτρος "αφ' ήκουσεν ταύτας και έχων υπ' όψιν του ότι οδηγίαι τοιαύτης φύσεως και σημασίας αφορώσαι την αποστολήν της Μεραρχίας, δεν πρέπει να δίδωνται προφορικώς, αλλ' εγγράφως, καθορίζουσαι σαφώς την ευθύνην του προς ον απευθύνονται αύται, προσεκάλεσε τον εν λόγω Ταγματάρχην όπως διατυπώση εγγράφως τας οδηγίας ταύτας, συνταχθέντος εις τριπλούν πρακτικού τινός, όπερ υπεγράφη παρ' αυτού και του Διοικητού της Μεραρχίας".

Με τις οδηγίες αυτές υπεδεικνυόταν στη Μεραρχία η λήψις ωρισμένων μέτρων αφορώντων την προώθηση μονάδων στη μεθόριο και την αποφυγήν επεισοδίων με τα απέναντι ιταλικά φυλάκια. Στο τέλος των οδηγιών αυτών διετυπωνόταν η εξής ειδοποίηση του αρχηγού του Γενικού Επιτελείου που... έβαζε τα πράγματα στη θέση τους: "Αναγνωρίζεται η δυσχερής θέσις εις ην ευρίσκεται η Μεραρχία. Η κυβέρνησις δεν αναμένει βεβαίως παρά της Μεραρχίας νίκας, δεδομένης της αριθμητικής υπεροχής του αντιπάλου, αναμένει όμως εκ ταύτης να σώση την τιμήν των Ελληνικών όπλων.Και προς τούτο Δύναται ο Διοικητής της Μεραρχίας να θέση τας δυνάμεις αυτής, όπως αυτός νομίζει καλύτερον".

Σε απάντηση όλων των παραπάνω η 8η Μεραρχία υπέβαλε διά του Γρίβα προς το ΓΕΣ αναφορά, επί της οποίας υπήρχε στις 3 Σεπτέμβρη 1940 απάντηση του ΓΕΣ διά της υπ' αριθ. 101154 διαταγής του, με την οποία προσπαθούσε να πείσει τη Μεραρχία ότι ο αγώνας είναι... μάταιος.

Στη διαταγή αυτή επαναλαμβάνονται οι αρχικές κατευθύνσεις περί συμπτύξεως και εγκατάλειψης της Ηπείρου: "Τονίζω υμίν και τούτο παρακαλώ όπως έχητε σταθερώς εν τω νω, ίνα μη δημιουργηθώσι πεπλανημέναι εντυπώσεις, ότι ούτε η ανάληψις των επιθετικών τούτων ενεργειών είναι βεβαία, η δε εκδήλωσις του αποτελέσματος αυτών δε δύναται να είναι ει μη βραδεία. Ο κίνδυνος εχθρικής απειλής από της περιοχής Πρεβέζης υφίσταται πάντοτε και δέον να εξασφαλίσητε επί τόπου πρώτας τινας δυνατότητας, ως και την έγκαιρον ενίσχυσιν αυτών, ίνα μη απειληθώσιν επικινδύνως τα νώτα σας προώρως.

Εις περίπτωσιν εχθρικής ενεργείας από Πρεβέζης και καταλήψεως του κόμβου Λούρος - Φιλιππιάς, οπότε η Μεραρχία θα συμπτυχθή προς την κατεύθυνσιν Μετσόβου, δέον να έχη εξασφαλίση αύτη δύναμιν 4-5 ταγμάτων μετά 3-4 πυρ/χιών εν τη Νοτιοανατολική Ηπείρω, ήτις μετά του 39 Συν/τος Ευζώνων θα αναλάβωσι την κάλυψιν της Αιτωλοακαρνανίας από ξηράς και θαλάσσης".

Ο Χαρ. Κατσιμήτρος επισημαίνει ότι με αυτήν τη διαταγή - οδηγία "δυσχεραίνεται έτι μάλλον το έργον της Μεραρχίας, διότι ομιλούσα περί συμπτύξεως προς το Μέτσοβον, περί επιθετικών ενεργειών του ΤΣΔΜ αβεβαίων, περί σοβαράς εχθρικής απειλής από Πρεβέζης, περί διχοτομήσεως των δυνάμεων αυτής, επιτείνουσα μεγάλως το σοβαρόν δίλημμα προ του υπευθύνου Διοικητού της Μεραρχίας".

Ετσι με βάση την αρχική του απόφαση, περί ανυποχώρητης άμυνας στα ελληνοαλβανικά σύνορα ο διοικητής της 8ης Μεραρχίας, εκδίδει στις 23 Σεπτέμβρη 1940 την υπ' αριθ. 6799 απόρρητη διαταγή, με την οποία, παρά και ενάντια στις κατευθύνσεις του ΓΕΣ για υποχώρηση, καλεί τις μονάδες να προβάλλουν αντίσταση στον εισβολέα:

"Κατόπιν των ως ανωτέρω, ως γενικόν συμπέρασμα έχω να σας γνωρίσω ότι ο αγών ημών θα είναι σκληρός, έχοντες τη στερράν πεποίθησιν ότι τον επιδρομέα θα τον απορρίψωμεν ηττημένον πέραν των συνόρων,καταδιώκοντες τούτον κατά πόδας εις το έδαφός του.

Η Μεραρχία έχει την απόφασιν να παρασύρει τον αντίπαλον επί της ωργανωμένης κατά το μάλλον και ήττον τοποθεσίας ΕΛΑΙΑΣ και αφού επιφέρει εις τούτον φθοράν, διά της γενικής αντεπιθέσεως, θα επιδιώξει να τον απορρίψη πέραν των συνόρων,αποκόπτουσα αυτόν από τας γραμμάς συγκοινωνιών και ανεφοδιασμού του.

Αξιώ και απαιτώ όπως ενστερνισθώσι πάντες το πνεύμα της παρούσης διαταγής μου, βαθμοφόροι και στρατιώται παντός όπλου και σώματος και όλαι αι Διοικήσεις και τα Επιτελεία, και ότι το βλέμμα πάντων πρέπει πάντοτε να είναι εστραμμένον προς τα εμπρός και να κυριαρχή εις τας σκέψεις και τας πράξεις των το πνεύμα αποφασιστικότητος, δραστηριότητος και επιθετικότητος και ουχί τάσις προς τα οπίσω.

Μνήμονες της ιστορίας ημών και των παραδόσεών μας ας δείξωμεν εις πιθανούς αντιπάλους μας ότι ούτε το πλήθος ούτε η υλική ισχύς φέρουν τη Νίκην, αλλ' αι ψυχικαί δυνάμεις και η στερρά πεποίθησις επί ταύτην και το δίκαιον του αγώνος μας, διότι θ' αγωνισθώμεν υπέρ βωμών και εστιών.

Η τιμή των Ελληνικών όπλων απαιτεί όπως οιονδήποτε τμήμα εις οιανδήποτε κατάστασιν και αν ευρεθή δέον να πολεμίση μέχρι του τελευταίου ανδρός και του τελευταίου φυσιγγίου και να θυσιασθή, αλλ' ουδέποτε να παραδοθεί".

Το ΓΕΣ βεβαίως επιμένει και με την οδηγία υπ' αριθ. 101422/422, που εκδόθηκε στις 5 Οκτώβρη 1940,η οποία είναι και η τελευταία πριν από την κήρυξη του πολέμου στις 28 Οκτώβρη, αναφέρει ότι η αποστολή της 8ης Μεραρχίας θα εκπληρωθεί:

"α) Δι' περιορισμένου αγώνος των δυνάμεων προκαλύψεως άνευ φθοράς των.β) Δι' αγώνος επί της τοποθεσίας ΕΛΑΙΑΣ (σ. σ. ελληνοαλβανικά σύνορα) άνευ όμως σημαντικής φθοράς των μέσων της Μεραρχίας και χωρίς να διακυβευθή η εκπλήρωσις της κυρίας αποστολής της (Κάλυψις Δυτ. Μακεδονίας και απόφραξις προς Αιτωλοακαρνανίαν).

γ) Δι' αγώνος Νοτίως ΕΛΑΙΑΣ υπό τους αυτούς όρους της μη φθοράς των δυνάμεών της.Κατά τον αγώνα τούτον η Μεραρχία δεν πρέπει να υπολογίζει επί μεγάλων δυνατοτήτων ταχέων μεταφορών διά ταχυκίνητων μέσων".

Ο Χαρ. Κατσιμήτρος επισημαίνει: "Εκ των ανωτέρω οδηγιών του Γενικού Επιτελείου Στρατού (αι οποίαι είναι και αι τελευταίαι μέχρι της ενάρξεως του πολέμου) εκδοθεισών την 5 Οκτωβρίου, οπότε η Μεραρχία επιστρατευθείσα πλήρως κατέχει τας προβλεπομένας υπό του σχεδίου ενεργείας θέσεις, προκύπτει ο δεσμευτικός όρος όστις επαναλαμβάνεται, όπως αύτη, κατά τον αγώνα της εν γένει μη φθείρη τας δυνάμεις αυτής, ώστε να δυνηθεί να εκπληρώση την κυρίαν αποστολήν της χωρίς να διακυβεύσει ταύτην".

Επιπλέον κρίνει ότι οι παρά της Μεραρχίας προβλεπόμενες αντεπιθέσεις είναι λίαν αμφιβόλου αποτελέσματος, καθώς δεν πρέπει να υπολογίζει επί μεταφορών διά ταχυκινήτων μέσων, ούτε σε ταχεία επισκευή των τυχόν βλαβών της αμαξιτής οδού, παρά μόνο σε βοήθεια που θα μεταφέρονταν από ζώα ή πεζούς ανθρώπους.

Ετσι λοιπόν ο διοικητής της Μεραρχίας πήρε τη μεγάλη απόφαση: "Ηναγκάσθη να παρίδη και τας οδηγίας ταύτας αίτινες μάλλον αποθάρρυνσιν και ώθησιν προς τα οπίσω ηδύναντο να εμπνεύσουν. Και εμμένει εις την αρχικήν απόφασιν του προπαρασκευάζων υλικώς και ηθικώς τας δυνάμεις αυτού διά τον αποφασιστικόν αγώνα επί της τοποθεσίας ΕΛΑΙΑΣ και λαμβάνων άπαντα τα μέτρα προνοίας, ώστε να διεξαγάγη τη μάχην ταύτην υπό τας ευνοϊκωτέρας δυνατάς συνθήκας. Τα επακολουθήσαντα γεγονότα εδικαίωσαν πλήρως τας προβλέψεις και πεποιθήσεις του Διοικητού της Μεραρχίας περί της νικηφόρου εκβάσεως του αγώνος, ως και την ενασκηθείσαν παρ' αυτού πρωτοβουλίαν".

Κυριάκος ΖΗΛΑΚΟΣ